Frjáls verslun - 01.06.1954, Blaðsíða 17

afi hans knúði hann til skólanáms og veitti hon-
um blessun sína, bað hann þess, að hann mætti
læra að þekkja heiminn, en guð varðveiti þig
fyrir heiminum. Enginn samtíðarmaður lærði
eins beizklega að þekkja heiminn og Skúli fógeti.
Embættis- og starfsferill hans var fullur af
beizkju og baráttu, sýslumennska hans og fó-
getastörf, en helzt af öllu þrotlaus umhyggja
lians fyrir nýjum verzlunar- og atvinnuháttum,
þar sem hann átti í endalausum róstum við
gamla, ófrjósama og eigingjarna einokun, sem
reyndar var að verða úrelt. Þótt Skúli fógeti ætti
í vök að verjast, stóð hann engan veginn einn
í baráttu sinni, hann hafð'i ótrauðan stuðning
frjálslyndra danskra stjórnarvalda, menntaðra
manna og mótaðra af hugsjónum nýs tíma. Með
þeirra fulltingi hóf Skúli fógeti sínar frægu til-
raunir, sem allir þekkja, til frjálsrar verzlunar,
nýrra fiskiveiða og nýs iðnaðar og landbúnaðar.
Margt af þessu misheppnaðist, sumt fvrir er-
lendan áróður, sumt fyrir innlenda deyfð, sumt
fyrir litla reynslu eða ráðdeild. Það' féll en hélt
velli. Andi þess lifði, af því að hugsjón þess var
í bandalagi við framtíðina. Skúli fógeti var boð-
beri hinnar sigrandi framtíðar.
Við erum vön því að líta. fyrst og fremst á
Skúla fógeta sem bardagamann og athafnamann,
og það var hann. Þetta er samt einhlið'a mat á
manninum. Hann var ennþá stærri og meiri,
líkt og Jón Sigurðsson seinna, makt hans og mik-
illeiki er mest fólgin í fjölhæfni hans og fjöl-
fræði. Hann þurfti ekki að vera einhæfur og
einstrengislegur til þess að njóta sín, hann þurfti
ekki að vera hátíðlegur til ]>ess að vera virðuleg-
ur, hann þurfti ekki að slá um sig til þess að
sýnast vera sterkur, hann hafði efni á því að
dreifa sér og gefa tveim höndum af góssi huga
sins.
Við gleymum því oft, að þessi veraldlegi valda-
maður var guðfræðingur að mennt, að þessi
höggvaþungi en vígreifi stríðsmaður var einnig
ágætur, friðsamlegur fræðimaður, sem skrifaði
merkilegar og vel samdar heimildir um hagsögu
og þjóðlýsingu og kunni vel að yrkja vísur og
kvæði, að þessi upphafsmaður bæjanna var stór-
bóndi í sveit, að þessi refsingasami róstumaður
gat verið allra manna veizluglaðastur á góðri
stund, að þessi geiglausi grjótpáll gat verið skart-
maður og var alla embættistíð sína mjög oft er-
lendis með höfðingjum, eða 23 vetur af 36 em-
bættisárum sínum til 1786, er hann sigldi síðast.
Þegar Skúli var skipaður landfógeti 1749,
fyrstur íslenzkra manna, trúðu Islendingar því
ekki „því áð'ur höfðu þeir þenkt að svo illur
djöfull sem landfógetinn gæti ómögulega verið
innlendur“ sagði Skúli sjálfur. Hann gerði þetta
embætti að röggsamlegu, nytsamlegu, íslenzku
starfi.
Hann gerði allt, sem hann kom nálægt, mynd-
arlegt, nytsamlegt og þjóðlegt.
Skúli fógeti tók við mörgum baráttumálum
sínum af öðrum mönnum, margt af því, sem hann
beitti sér fyrir var áður hafið. Sumir samtíða-
menn hans standa enn ómaklega í skugganum
af hinu skæra ljósi hans, ekki sízt Magnús amt-
maður Gíslason.
Þá var gott mannval í landinu eins og oft áður
og síðan. Lítið þjóðfélag þrífst ekki nema af
gildi einstaklingsins, af trú hans á sjálfan sig, af
hörku hans við sjálfan sig, af einbeittri ræktun
lmns á fjölhæfni sjálfs síns, á skvnsamlegu jafn-
vægi milli hæfileika hans til að fara sínu fram
og geta unnið með öðrum.
Skúli fógeti varð oddviti síns tíma fyrir þrótt
og fjölhæfni persónuleika síns.
Sú saga var til nyrðra, að rétt áður en Skúli
fógeti fæddist kom mikill örn og settist á bæjar-
þekjuna rétt yfir rúmi móð'ur hans, en þegar
hann var fæddur hóf örninn sig til flugs á víðum
vængjum og sveif yfir svcitina út í fjöll og fjarska.
Þannig áttu andi og áhrif Skixla fógeta eftir að
svífa yfir íslenzku þjóðlífi.
Ilann er enn í dag ímvnd tveggja höfuðeigin-
leika í íslenzkri trú á landið: frelsisins og fram-
kvæmdaþreksins. Við lifum nú samjafnaðar-
laust við betri kjör en á hans dögum og í betra
landi, við meira frjálsræði, jafnvel þótt við bú-
um nú aftur við vaxandi íhlutun ríkisvaldsins
í smátt og stórt í tíma og ótíma.
Eg held að lítil hætta sé á því, að Tslendingar
bregðist Skúla fógeta um framkvæmdir á mörg-
um sviðum. Þeir mega ekki heldur bregðast hug-
sjón frelsisins, en þar er þó hættan meiri. Frelsi
er ekki einungis þjóðfélagshugsjón. Það er fyrst
og fremst hugarfar og trú einstaklingsins, sem
sýnir sig síðan i verkunum.
T íslenzkri trú á mannhelgi og mannrétt, á
frelsi og framkvæmd, verður standmynd Skúla
fógeta afhjúpuð í dag í hjarta þess bæjar, serri
hann grundvallaði á fornhelgum sögustað, og
hefur orðið frjósamur og farsæll í anda hans.
FRJALS VERZLUN
69