Frjáls verslun - 01.04.1960, Blaðsíða 22

fremst stundarfyrirbrigði, og venjulegast að þakka
sérstakri hagsýni og dugnaði.
Gróðinn hefir geysiþýðingarmikið hlutverk í þjóð-
félaginu. í fyrsta lagi er hann umbun þeirra, sem
taka upp þarfar og hagkvæmar nýjungar í atvinnu-
lífinu. Aðeins ef þær gegna þýðingarmiklu hlut-
verki, sem neytandinn er að lokum reiðubúinn að
greiða fyrir, er hægt að græða á þeim. Gróðinn
er um leið uppspretta að nýju fjármagni fyrir nýjar
framkvæmdir. Og það, sem bætir lífskjörin fyrst
og fremst, eru hin nýju afkastamiklu framleiðslu-
tæki, og bætt skipulagning atvinnufyrirtækjanna.
Gróðinn er því ein helzta lyftistöngin fyrir fram-
farirnar.
Þrátt fyrir þetta lítur borgarinn tíðum gróðann
óhýru auga, því að honum finnst eitthvað óhreint
við hann. Þetta gengur svo langt, að jafnvel arð-
vænlegt fyrirtæki í almenningseign, eins og Sogs-
virkjunin, má ekki lögum samkvæmt, leggja það
mikið á rafmagnssöluna, að hún fái nokkurt fé upp
í stækkanir. Það er ekkert óhreint við gróðann í
þjóðfélagi, sem hefir frjálst atvinnulíf. Iíann er
hluti af okkar þjóðfélagsbyggingu. Hann er spari-
féð, sem atvinnulífið sjálft býr til. Atvinnurekenda-
gróðinn gegnir nauðsynlegu hlutverki í okkar at-
vinnulífi. Og með honum eru greiddar að verulegu
leyti hinar nýju framkvæmdir. Af honum fær spari-
fjáreigandinn sína vexti, ríkið og sveitarfélögin sína
skatta, og verkamaðurinn launahækkun, sem er þá
raunveruleg.
Margvíslegar lagasetningar til þess að takmarka,
og jafnvel fyrirbyggja gróðamyndun, heilbrigða
sem óheilbrigða, gera venjulegast illt verra þegar
til lengdar lætur. Lækningin reynist þá verri en
sjúkdómurinn.
Sama máli gildir í raun og veru líka um eign-
irnar. f þessu þjóðfélagi eru atvinnufyrirtækin oft
svo stór og fjárhagslega fyrirferðarmikil, að útilok-
að er að einn maður geti orðið svo ríkur að hann
geti einn átt atvinnufyrirtækin. Þess vegna þurfum
við að hafa vandaða löggjöf um samvinnu ein-
staklinganna í félögum til að starfrækja hin mikil-
virku atvinnufvrirtæki.
í hinu forna þjóðfélagi voru eignir fyrst og fremst
jarðir. Hér á landi var tala jarðanna að mestu tak-
mörkuð af náttúrlegum ástæðum. Sá, sem eignaðist
margar jarðir, gat því aðeins eignazt þær, að aðrir
ættu þá færri jarðir. Eignir voru þá, í vissum skiln-
ingi, frá öðrum teknar. En í þjóðfélaginu, sem við
lifum í í dag, er sífellt verið að mynda nýjar og
nýjar eignir. Fyrir sparifé eða gróða er hægt að
eignast íbúð, vélar, skip, bifreiðir og annað þess
háttar, hluti, sem framleiddir eru til sölu. Með
öðrum orðum, í okkar þjóðfélagi er sífellt verið að
mynda nýjar og nýjar eignir, af nýjum og nýjum
hlutum, sem sífellt er verið að framleiða. Þegar ein-
hver mikilvirkur skipuleggjandi á sviði efnahags-
lífsins eignast milljón, eða tíu milljónir, þarf þetta
ekki að vera frá neinum tekið og er það venjulegast
ekki í frjálsu atvinnulífi. Þetta eru ný verðmæti,
viðbót við þau verðmæti, sem til eru í þjóðfélaginu.
Við þurfum ekki annað en horfa yfir Reykjavík til
þess að sjá gífurlegt magn nýrra verðmæta, nýrra
eigna, sem svo til allt hefir skapazt seinustu áratug-
ina. Því hefir a.m.k. ekki verið rænt af hinni snauðu
þjóð, sem byggði þetta land fyrir hundrað árum.
Ef löggjöfin um atvinnurekstur og lögin um fjár-
hagskerfið eru heilbrigð, þá eiga svona eignir ekki
að geta myndazt eftir öðrum en heilbrigðum leið-
um, þ. e. a. s. í sambandi við nýja verðmætasköpun,
skipulagningu nýrra atvinnuvega, skipulagningu
nýrra fvrirtækja, hagsýni og dugnað í samkeppni
við aðra, ráðdeild og sparsemi. Jafnvel í þjóðfélagi,
þar sem ríkið að nafninu til ætti allar eignir, yrði
framkvæmdin auðvitað að vera sú, að einstakling-
um, og hópum einstaklinga, yrði falið í raun og
veru sama vald og einstaklingar og félög fara með
nú yfir þessum sömu verðmætum. Einhverjum yrði
að fela eftirlit og notkun hluta eins og skipa, véla,
verksmiðja og húsa. Þessir hlutir eiga sig ekki sjálfir,
gæta sín ekki sjálfir. Einhver verður að hugsa um
þessar eignir, og óhjákvæmilegt, að hann hafi þá
eitthvert gagn af þeim.
í þjóðfélaginu er mikið um skoðanir á þjóðfélags-
fyrirbrigðum, sem hafa myndazt í og tilheyra í
raun og veru allt öðru þjóðfélagi. Ég hefi þannig
minnzt á gróða og eignir. Ég hefi einnig séð í þrem-
ur blöðum í Reykjavík greinar um það, að það
væri afskaplega æskilegt að bændasynirnir yrðu
bændur og þá náttúrlega, að aðrir menn í þjóð-
félaginu tækju við störfum af feðrum sínunr. Það
furðulega er, að menn skuli halda fram svona skoð-
unum, þar sem öllum er kunnugt að aðalsþjóðfélagið
leið undir lok hjá nágrönnum okkar fyrir ekki svo
ýkjalöngu. Þar hefur þetta verið rejmt. Reynslan
var sú að aðalsmannasynirnir vildu heldur vera við
konungshirðirnar eða í borgunum og lifa þar nota-
legu bæjarlífi, heldur en hugsa um búskap, sem
svo væri í niðurníðslu. Sannleikurinn er sá, að heilla-
vænleg þróun okkar þjóðfélags byggist á frjálsu
starfsvali og opinberum skólum, þar sem leitað er
að hæfileikunum og þeir þjálfaðir. Þegar út i lífið
kemur, er svo nauðsynlegt að allir hafi tækifæri til
þess að finna starfsvið í samræmi við hæfileika,
menntun og dugnað. Því að það eru þessir þættir
framleiðsluaflanna, sem ráða langmestu um þjóðar-
tekjurnar, fyrir utan innflutt hugvit í mynd hinna
mikilvirku framleiðslutækja nútímans, sem þrátt
fyrir fullkomleika sinn geta aldrei orðið annað né
meira en hjálpargögn mannsins. Maðurinn sjálfur
22
PRJALS VERZLUN