Frjáls verslun - 01.07.1972, Side 27

Um verðtryggingu
— eftir dr. Guömund IX/lagnússon, prófessor
Þær raddir verða sífellt
fleiri og hærri en áður, sem
vilja verðíryggja lífeyri, spari-
fé, tryggingar og ýmsar fjár-
skuldbindingar. Sumir tala um,
að skiptingin í arðræningja og
öreiga sé orðin úrelt og nær
væri að skipa þjóðfélagsþegn-
um í tvo hópa, annars vegár
þá, sem geta tryggt sig gegn
verðbólgunni og hins vegar þá,
sem geta það ekki.
Hér mun sneitt hjá að ræða
orsakir verðbólgunnar, þrá-
kelkni hennar og áhrif á
tekju- og eignaskiptingu, en
fjallað lítillega um verðrýrnun
og verðtryggingu.
VERÐRÝRNUN
Ef vextir af sparifé í banka
eru 7 % á ári og almennt verð-
lag hækkar að jafnaði um 11%
á ári, rýrnar spariféð í raun
um 4% á ári, eða um þriðjung
á 10 árum og helming á 18 ár-
um.
Álíka mynd blasir við, ef lit-
ið er á greiðslugetu lífeyris-
sjcða, sem greiða óverðtryggð-
ar krónur. Ef kaupgjald hækk-
ar um 12% á ári að nafni til,
verður greiðslugeta óverð-
tryggðs sjóðs helmingi minni
en verðtryggðs sjóðs á 4.
greiðsluári. Greiðslan yrði
fjórðungur af verðtryggðri
upphæð á 10. ári, að öðru
jöfnu.
Líftryggingariðgjöld eru ein
tegund sparnaðar. Verðbólgu-
þróunin hefur gert tryggingar-
sparnað óraunhæfan. Oft vill
það einnig verða, að trygging-
artakar bera skarðan hlut frá
borði vegna verðbólguþróunar,
því að tjónauppgjör dragast
iðulega á langinn.
Skerðing eða tap vegna
verðbólgunnar kemur fram á
fleiri sviðum en hér hefur ver-
ið lýst og í ýmsum myndum.
Ýmsir sjóðir verða vanmegn-
ugir, eins og minningarsjóðir,
verðlaunasjóðir o. fl. Það hef-
ur jafnvel gengið svo langt, að
menn nenna ekki orðið að
sækja um styrk úr sumum
sjóðum. Varasjóðir fyrirtækja
þverra. Þau verða fyrir eigna-
skerðingu við skattlagningu,
að öðru jöfnu, þegar afskriftir
fást ekki miðaðar við ríkjandi
verðlag. Einna alvarlegast er
þó, að mínum dómi, að verð-
bólgan beinir atferli einstakl-
inga, fyrirtækja og ríkisvalds
inn á vissar brautir, sem geta
verið óæskileggar, þegar til
lengdar lætur.
Þegar fjármagnsskömmtun
ríkir nánast í þjóðfélaginu, og
menn hafa mismunandi að-
stöðu til að fá lán — fyrir
utan mismunandi hæfileika til
að nota þau — og helzt er unnt
að halda í fullu tré við verð-
bólguna með því að kaupa fast-
eignir, frímerki eða skulda-
bréf með afföllum, sitja lang-
tímahagsmunir á hakanum.
Hætt er við, að peningalegur
sparnaður verði minni en ella
og fjármagn leiti minna í heil-
brigðan atvinnurekstur en
æskilegt er, í formi lána,
kaupa á hlutabréfum, vélum
og tækjum o. s. frv. Jafnframt
verður minna rekstrarfé og
eigið fé fyrirtækja. Að vissu
leyti verða sumir reyfir yfir
sýndargróða, sem ef til vill er
út á veltu og hækkandi verð-
lag fremur en dugnað. Þegar
lánakerfið getur ekki aukið
langtímalán í hlutfalli við
hlaupandi verðlag, verður æ
erfiðara fyrir þá, sem ekki
hafa eignazt þak yfir höfuðið,
að ráðast í íbúðarkaup eða
nýbyggingu.
HVAÐ HEFUR VERIÐ GERT
í VERÐTRYGGINGAR-
MÁLUM?
Nú er síður en svo, að vísi-
tölubinding í einu eða öðru
formi sé óþekkt fyrirbrigði hér
á landi.
Langmikilvægastar eru verð-
lagsbætur á laun.
Lífeyrissjóðir starfsmanna
ríkis og borgar, svo og nokkrir
bæjarsjóðir, eru verðtryggðir.
Um 50% af heildareignum líf-
eyrissjóða munu vera verð-
tryggðar. Þar sem heildareign-
ir eru 4-5 milljarðar, mundi
full verðtrygging þeirra allra
kosta ærið fé. Sem kunnugt
er, hafa verið fluttar ýmsar
þingsályktunartillögur, sem
hníga í þá átt, að raunvirði
lífeyris verði varðveitt. Hlýt-
ur þetta mál að verða ofarlega
á baugi á næstunni.
Félagar í öðrum sjóðum öðl-
ast verðtryggingu að nokkru
leyti óbeint með því að fá lán,
sem þeir setja í fasteignir. Til
er sjóður t. d., sem lánar allt
út til sjóðsfélaga.
Hægt er að fá keyptar líf-
tryggingar, sem fylgja frarn-
íærsluvísitölu, en þær hafa
ekki náð verulegri útbreiðslu.
Margir sölusamningar á nýju
húsnæði í smíðum eru gerðir
á grundvelli hálfrar bygging-
arvísitölu. Sumir leigusamn-
ingar eru gerðir á grundvelli
húsnæðisvísitölu eða bygging-
arvísitölu (sbr. þó gildandi
ákvæði um verðstöðvun).
Gildandi lög um verðtrygg-
ingu í viðskiptum, öðrum en
kaupgjaldsmálum, eru frá
1966. í lögunum segir m. a.:
1. Verðtrygging skal yfirleitt
miðuð við vísitölu fram-
færslukcstnaðar, en þó skal
Seðlabankanum heimilt að
leyfa viðmiðun við aðra
vísitölu eða við breytingar
tiltekins vöruverðs, enda sé
sú viðmiðun betri mæli-
kvarði á greiðslugetu þess
aðila, er tekst á hendur
verðtryggða skuldbindingu.
2. Verðtrygging skal fyrst og
fremur heimiluð í fjárskuld-
FV 6-7 1972
27