Frjáls verslun - 01.11.1972, Blaðsíða 43

efnum. Þannig fer stofnunin
fram úr fjárhagsáætluninni og
fær jafnvel aukið fé á fjárlög-
um næsta árs.
Þessi aðferð, að safna að sér
starfsfólki og verkefnum á feitu
árunum tryggir niðurskurður-
inn að tiltölulega minni en ella
hefði orðið.
NIÐURLAG
Kenningar þær um skrif-
stofuveldið, sem hér hafa ver-
ið raktar lítillega, eiga það sam-
eiginlegt að benda á vanda-
mál, sem eru samfara stór-
rekstri, iþar sem stór hluti
starfsmanna getur fjarlægzt svo
hin raunverulegu verkefni, að
þeir líta á það sem starf sitt að
framfylgja einhverjum ósveigj-
anlegum reglugerðum og prótó-
kólum.
Stórreksturinn hefur þó sýnt,
að hann býður upp á svo mikla
hagkvæmni, að þróunin mun á
flestum sviðum óhjákvæmilega
færast í þá átt að stofnanir og
fyrirtæki renni saman og sam-
vinna á milli þeirra aukist.
í stað þess að berjast gegn
þeirri þróun, verður það hlut-
verk stjórnenda að leysa þau
skipulagsvandamál, sem alltaf
verða samfara stórrekstri, og
finna aðferðir til að mæla raun-
verulegan árangur og gæta
þess að starfsmannafjöldi sé í
samræmi við hann.
Lög og réttur
UM FYRNINGAR
Fyrning er það, er réttindi
falla niður eða missa réttar-
vernd sína að meira eða
minna leyti fyrir það, að þeirra
er eigi neytt í tiltekinn tíma
og ekki gerðar aðrar ráðstaf-
anir um þau, sem að lögum
geta varnað því, að þau fyrn-
ist. Fyrningar réttinda gætir
á ýmsum sviðum réttarins, en
þó hvergi meira en þegar um
kröfuréttindi er að ræða. Það
verður því aðallega rætt um
fyrningu kröfuréttinda í því,
sem hér fer á eftir. Áberandi
er í viðskiptalífinu, að margir
gera sér ekki grein fyrir af-
leiðingum fyrningar og það er
því ekki úr vegi á vettvangi
sem þessum að fjalla lítillega
um þær.
Ýmsar ástæður liggja til
þess, að kröfur eru látnar
fyrngst og koma þar bæði til
greina hagsmunir aðilanna
sjálfra og hagsmunir annarra,
þar á meðal almannavaldsins.
Þegar málssókn ris út af at-
burðum, sem langt er liðið frá
því að áttu sér stað, verður
eðlilega oft örðugt um sannan-
ir og venjulega því örðugra,
sem málsatvikin eru eldri. Orð-
ugleikar þessir geta komið nið-
ur á hvorum aðilanum sem er.
vera má, að kröfuhafi fái
kröfu sína ekki tekna til
greina, enda þótt hún sé lög-
mæt, vegna þess að hann get-
ur ekki fært sannanir að henni
sakir þess hve langt er liðið,
síðan hún varð til. Það er því
kröfuhafanum að því leyti til
hagsbóta, er hann á fyrning-
una yfir höfði sér, að fyrning-
in sem yfir vofir, hvetur hann
til þess að leita réttar síns fyrr
en hann myndi ef til vill gera
ella og forðar honum þannig
frá sannanaskortinum, auk
þess sem það er almennt skyn-
samleg ráðstöfun af kröfuhaf-
ans hálfu að fá kröfu sína
heldur greidda fyrr en seinna.
Hitt myndi þó oftar eiga
sér stað, að sannanaskorturinn
komi skuldaranum að baga.
Það myndi oftar vera, að hann
hafi tapað sönnunargögnum
sínum fyrir því, að krafan væri
fallin niður, en kröfuhafinn
sönnunargögnum fyrir því að
hún hefði orðið til. Sönnunar-
skorturinn gæti þá leitt til
þess, að skuldarinn yrði dæmd-
ur til þess að greiða kröfu,
sem þegar væri greidd eða
fallin niður með öðrum hætti.
Gegn þessu veita fyrningar-
reglurnar skuldaranum vernd
og þær spara honum þá fyrir-
höfn að geyma von úr viti
kvittanir eða önnur sönnunar-
gögn fyrir því, að skuldbind-
ingar, sem á honum hafa hvílt,
séu niður fallnar og nýtur við-
skiptalífið í heild góðs af því.
KOMI HART NIÐUR Á
SKULDARANUM.
Gamlar kröfur geta oft kom-
ið hart niður á skuldaranum.
Hafi liröfuhafi ekki í langan
tíma haldið rétti sínum fram,
hefur það ef til vill haft í för
með sér, að skuldarinn hefur
gleymt kröfunni eða er hættur
að búast við því að þurfa að
svara til hennar og hefur sjálf-
ur hagað fjárráðstöfunum sín-
um eftir því og aðrir menn ef
til vill tekið tillit til þessa i
viðskiptum sínum við hann.
Þegar þannig stendur á, get-
ur verið sérstaklega bagalegt
fyrir skuldarann að þurfa nú
að greiða kröfuna og það að
kröfunni er nú haldið fram,
getur einnig orðið til tjóns fyr-
ir þriðja mann. Þetta myndi
oftast verða miklu tilfinnan-
legra fyrir skuldarann en það
er fyrir kröfuhafann að missa
endanlega kröfu, sem hann
hefur um langan tíma ekki
hirt að krefja inn og telur
kannski ekki lengur til eigna
sinna. Þá má einnig oft telja
það vanrækslu af hálfu kröfu-
hafans, að hann lét það drag-
ast óhæfilegá lengi að inn-
heimta kröfuna og þá eðlilegt
að sú vanræksla geti haft á-
hrif á rétt hans, enda myndi
þessi dráttur stundum stafa af
því, að réttur hans hefði verið
frá upphafi enginn eða vafa-
samur.
Auk þess sem nú hefur
verið talið, má ennfremur
benda á, að það er ekki ein-
ungis hagfellt aðila sjálfum, að
skuldbindingum þeirra sé lok-
ið sem fyrst, heldur er það
hollt fyrir viðskiptalífið í heild,
að þessa sé gætt. Fyrning
kröfuréttinda er mönnum hvöt
til þessa og með því stuðlar
fyrningin að almannahagsmun-
FV 11 1972
43