Frjáls verslun - 01.05.1973, Blaðsíða 80

eða eitthvað annað það, sem
stjórnandinn hefur yfir að
ráða og hann telur þess virði
að öðlast.
Stjórnunarstefna sú, sem
kennd er við félags- og atferlis-
vísindin, leggur einmitt áherzlu
á, að stjórnandinn notfæri sér
þetta vald og láti undirmanninn
finna að hann taki eftir og meti
það, sem vel er gert.
2. VALD TIL AÐ REFSA
Stjórnendur hafa þetta vald
yfirleitt að nokkru leyti. Þeir
geta t.d. skammað undirmenn
sína eða á annan hátt gert þeim
lífið leitt, þegar þeim líka ekki
störf þeirra.
Undirmaðurinn aftur á móti
hlítir valdi yfirmanns síns til að
losna við hugsanlega refsingu.
Þessu valdi eru mikil takmörk
sett og þýðing þess hefur greini-
lega farið minnkandi með árun-
um en ástæðurnar fyrir slæm-
um starfsanda á vinnustað mun
oft unnt að rekja til þess, að
þessu valdi er beitt í óhófi.
3. VIRÐINGARVALD
Hér er um að ræða vald, sem
helzt er hægt að segja að menn
öðlist í krafti persónuleika síns.
Undirmaður getur þannig lot-
ið valdi yfirmanns vegna þess
að hann ber virðingu fyrir hon-
um, tekur hann sér til fyrir-
myndar og álítur að hans að-
ferðir, hegðun og framkoma séu
vænlegastar til árangurs. Ef
stjórnandinn hefur komizt í sína
stöðu vegna dugnaðar og vinnu-
hörku er þannig líklegt, að und-
irmaðurinn telji svipaða hegðun
líklega til árangurs. Ef yfir-
mennirnir hins vegar svikjast
um í vinnunni er líklegt, að und-
irmennirnir taki þá sér til fyrir-
myndar að því leyti einnig.
Stjórnandinn notar sér yfir-
leitt allar þær tegundir valds,
sem hér hefur verið getið, en
styðst misjafnlega mikið við
þær. Hætt er t.d. við að stjórn-
andi, sem hefur mjög takmarkað
sérfræðivald og virðingarvald,
nái ekki langt.
Eins og að framan var getið
er refsivald alltaf ákaflega tak-
markað og jafnframt vandmeð-
farið. Tilgangur þess er að halda
uppi aga, en tilgangur agans er
aftur að beina hegðun fólks inn
á þær brautir, sem stjórnendur
telja árangursríkar til að ná
markmiðum jyrirtœkisins. Ag-
inn á að kenna mönnum að end-
urtaka ekki sömu mistökin, og
til þess að það takist, þarf að
fylgjast vel með mistökum rann-
saka þau og veita réttláta refs-
ingu.
Undirmennirnir eru samt
sem áður ekki bara háðir yfir-
mönnum sínum, heldur eru
stjórnendur alltaf háðir undir-
mönnunum. Þeir eru háðir þeim
um upplýsingar, reynslu og sam-
vinnu, og valdajafnvægið í fyr-
irtækjunum er líklega alltaf að
aukast.
Verkalýðsfélögin, er stofnuð
voru sem mótvægi gegn valdi
atvinnurekenda, gerðu stjórn-
endur háða samstarfsvilja undir-
mannanna og síðan hefur aukin
menntun starfsmanna, samfara
aukinni tækniþróun, stuðlað
enn meira að þeirri þróun.
Aukin tækniþróun og hið
flókna atvinnulíf nútímans virð-
ist þannig hafa stuðlað að vald-
dreifingu, en miðsækið (central-
iserað) vald virðist aftur á móti
hafa hentað betur fyrirtækjum
fortíðarinnar.
Stjórnandinn getur enn notað
sér allar þær tegundir valds,
sem að framan getur. Það er þó
ljóst, að honum er á engan hátt
í sjálfsvald sett í hvaða mæli
hann styðst við hinar ýmsu
valdategundir, heldur fer það
eftir undirmönnunum, aðstæð-
um og sjálfu þjóðfélagskerfinu.
4. SÉRFRÆÐIVALD
Þetta er það vald, sem menn
geta öðlazt vegna þekkingar
sinnar á ákveðnu sviði eða skiln-
ings á ákveðnum aðstæðum.
Ef undirmaðurinn telur sig
vita betur en stjórnandinn
hvernig leysa skuli ákveðin mál,
getur verið erfitt fyrir stjórn-
andann að fá sitt fram. Þó að
stjórnandinn sé sérfræðingur á
umræddu sviði verða áhrif hans
engin ef undirmaðurinn telur
sig, vegna reynslu sinnar ekki
hafa not fyrir þekkingu hans.
Oft eru þess einnig dæmi, að
menn reyni að halda í sérfræði-
vald sitt með því að útiloka und-
irmenn sína frá því að öðlast til-
tekna þekkingu eða reynslu og
stangast hagsmunir einstakl-
ingsins og íyrirtækisins þar
greinilega á.
5. STÖÐUVALD
Venjur þjóðfélagsins og gild-
ismat okkar segja, að það sé
rétt og viðeigandi að hlíta á-
kveðnu valdi, og við viðurkenn-
um að einstaklingar í ákveðn-
um stöðum hafi rétt til að hafa
áhrif á hegðun okkar.
Við höfum ákveðna hugmynd
um völd hinna ýmsu þjóðfélags-
stétta og þess er venjulega ekki
þörf að segja nýjum starfsmönn-
um, að yfirmenn þeirra, t.d.
verkstjórar, skipstjórar eða
skrifstofustjórar, hafi hin eða
þessi völd. Það er einfaldlega
gert ráð fyrir að menn viður-
kenni valdauppbyggingu fyrir-
tækisins og geri sér grein fyrir
stöðu sinni og hlutverki.
Stundum eru þó gerðar starfs-
lýsingar, þar sem m.a. er kveðið
á um hvernig samskipti yfir- og
undirmanna skuli vera. En
starfslýsingum er ekki síður ætl-
að það hlutverk að skera úr um
verksvið jafnsettara starfs-
manna, þar sem stöðuvald er
oft óljóst.
Almennt leiguflug með
farþega og vörur bæði innan-
lands og til nágrannaland-
anna.
Aðeins flugvélin fær betri
þjónustu en þér.
FLUGSTOÐIN
REYKJAVIKURFLUG VELLI
SÍMI 11422
72
FV 5 1973