Frjáls verslun - 01.05.1980, Blaðsíða 40

adutan
Robinson Krúsó
frjálshyggjumaður eða sósíalisti?
Robinson Krúsó er uppáhald hagfrœðinga.
Karl Marx kallaði hann „ Vinur okkar
Robinson“ til þess að útskýra hugtakið
„verðmœti“fyrir nemendum, sem voru seinir
til. Frjálshyggjumenn nota einnig reynslu
Robinsons Krúsó til að sanna sitt mál. Allir
vilja eigna sér hann, því að viðbrögð hans eru í
samrœmi við okkar, ef við yrðum skipreka á
eyðieyju. En hver er afstaða Robinsons
Krúsó? Er hann frjálshyggjumaður eða
sósíalisti? Við getum ekki spurt hann beint, en
við getum borið efnahagsstarfsemi hans sam-
an við sósíalisma eða frjálsan markaðsbúskap
og myndað okkur eigin skoðun.
Sjálfsbjargarviðleitni og óskin
um aö búa í haginn fyrir sjálfan sig
hvetur til ákveðinna viðbragða hjá
sérhverjum skipreka einsetu-
manni á eyðieyju. Til aö byrja með
veiðir hann fisk með tvær hendur
tómar. Hann heldur síðan fisk-
veiðunum áfram, en hann éturekki
allan fiskinn! jafnvel þótt það þýði
tímabundið hungur. Hann þurrkar
þann fisk, sem hann étur ekki, og
geymir hann til framtíðarinnar.
Hann lifir á þurrkuðum fiski á
meðan hann safnar vínberjum og
býr sér til fiskinét. Með netinu get-
ur hann veitt fisk á skemmri tíma
eða veitt meira heldur en áður, og
meira en hann getur torgaö. Hann
lifir því á viöbótaraflanum á meðan
hann býr sér til föt, reisir sér hús,
gerir við netið, fangar og temur
geitur o.s.frv.
Á tungumáli hagfræðinnar sam-
einar einsetumaðurinn fyrst vinnu
og náttúruauölindir, þ.e. fram-
leiðsluþætti, til þess að framleiða
neyzluvörur, er duga honum til
lágmarksframleiðslu. Því næst
fórnar hann neyzlu í nútíðinni í
skiptum fyrir uppskeru í framtíð-
inni.Hann sparar. Hann fjárfestir
sparnáð sinn og með sparnaðin-
um, vinnu sinni og náttúruauö-
lindum býr hann til fjármagn.
Fjármagnið gerir honum kleift
að bæta framleiðnina og auka
framleiðsluna. Hann framleiðir
meira helduren hann neytir. Hann
hagnast. Hann breytir hluta hagn-
aðarins í nýjar neyzluvörur til þess
að bæta lífskjör sín: Hluti fer í að
endurnýja það fjármagn, sem
hann hefur, og hluta er varið í nýtt
fjármagn til þess að bæta lífskjör
hans í framtíðinni.
Fræöimenn deila um að, hvort
viðbótaraflinn, sem Robinson
Krúsó veiddi, sé laun, hagnaður,
vextir eða allt þetta þrennt og sé
það hagnaður, þá deila þeir um
uppruna hans. Við, sem nennum
ekki að deila um aukaatriði, get-
um séð, að Robinson Krúsó
hagnaðist. Hann hagnaöist á net-
inu, sem hann þurfti að líða skort
til afla sér. Ef netið hefði brugðist,
hefði hann tapaö þeim tíma og
þeim máltíðum, sem hann fórnaði
til að búa það til. Hann tók áhættu
og hún borgaði sig.
Sósiálistar halda því fram, að
reynsla Robinsons Krúsó lýsi yfir-
buröum miðstýrðs efnahags-
skipulags yfir frjálsum markaöi og
sýni möguleika mannkynsins,
40