Frjáls verslun - 01.05.1980, Blaðsíða 42

nafninu til var eignarhald á fram-
leiðslutækjum í höndum einka-
aðila í Þýskalandi á dögum
nazistanna, en yfirráð ríkisins yfir
fjármagni og hagnaði voru svo al-
gjör, að það var enginn merking-
armunur á ríkisstjórn Þýskalands
og Sovétríkjanna, þar sem eignar-
haldið er nær algjört. Svokölluð
blönduð hagkerfi eins og á íslandi
og víða á Vesturlöndum eru sós-
íalistísk að því marki, að yfirráð rík-
isvaldsins yfir fjármagni og hagn-
aói er umfram alla nauðsyn. Sós-
íalisma er blandað saman við
frjálsan markaðsbúskap.
Frelsi einstaklingsins er í öfugu
hlutfalli við yfirráð ríkisins yfir fjár-
magni og hagnaöi. Hér er einnig til
staðar beint orsakasamband. Af
eðli mannsins leiðir, að því meira
sem ríkisvaldið tekur frá sérhverj-
um einstaklingi, því valdameira
þarf ríkisvaldiö að vera til að ná
því. Því minna, sem ríkisvaldiö
skilur eftir hjá einstaklingunum,
því háðari verða þeir ríkisvaldinu
um velferð sína. Þá skortir efnalegt
sjálfstæði, sem er forsenda þess
að vera frjáls.
í frjálsum markaðsbúskap má
segja, að neytendurgreiði atkvæði
með innkaupum sínum á frjálsum
markaði og ákvarði þannig hvað
selst, á hvaða verði og í hve miklu
magni og þá einnig hvað er fram-
leitt, hver hagnast eöa tapar og
hvar fjármagnið er aukið vegna
nýrrar framleiðslu. Sósíalistískum
ríkisstjórnum finnst það til óþurftar
að láta neytendur tjá óskir sínar
með þessum hætti á frjálsum
markaði. Þær leyfa því ekki frjáls-
an markaó. Starfsmenn ríkisins
ákveða hvað er á boðstólum.
Robinson Krúsó skorti markað, en
einungis vegna þess, að hann
hafði enga þörf fyrir hann. Sem
neytandi tjáir hann óskir sínar
beint án milligöngu annarra. Eng-
inn ér til staðar til að ákveða fyrir
hann, hvað hann á að fá eða vera
án. Að þessu leyti, að minnsta
kosti, býr hann við frjálsan mark-
aðsbúskap.
Við getum ekki dæmt um stjórn-
málaskoðanir Robinsons Krúsó út
frá gjörðum hans. Sérhver skip-
reika einsetumaður á eyðieyju,
hvort sem hann er sósiálisti eða
frjálshyggjumaður, mundi reyna
að veiða fisk, búa sér til net o.s.frv.
Vísbendingar um stöðu hans eru
þessar: Hann ræöur yfir fjármagn-
inu og hagnaðinum, sem hann
skapar. Honum er frjálst að boröa
eða spara, vinna eða hvílast —
eða biðjast fyrir — og hann hefur
gnægð matar. Hann þarf ekki að
flytja inn matvæli til að forða sér frá
hungri. Þótt við þekkjum ekki lífs-
skoðun hans, þá getum við veriö
þess fullviss: Hann er ekki ofur-
seldur hagkerfi sósíalismans.
Höfundur þessárár greinar er Lawrence I.
Harbeck. Hann starfar sem rekstrarráögjafi í
Ann Arbor, Michigan, og einnig sem leiö-
beinandi á stjórnunarnámskeiþum við Uni-
versity of Michigan School of Business
Administration. Greinin er hér þýdd og örlítiö
staðfærð.
Njotið góðra veitinga
í vistlegu umhverfi
GRILLMATUR HEIMILISMATUR
mflISilJIH IIMIMIII'.
LAUGAVEGI 116 — SlMI 10312