Frjáls verslun - 01.05.1980, Blaðsíða 81

Tómas Einarsson, kennari
Séð hef ég skrautleg suðræn
blóm
sólvermd í hlýjum garði,
áburð og Ijós og aðra virkt
enginn til þeirra sparði.
Mér var þó löngum meir í hug
melgrasskúfurinn harði,
runninn upp þar sem Kaldakvísl
kemur úr Vonarskarði.
Þannig segir í Áföngum, einu af
þekktustu kvæðum Jóns Helga-
sonar.
Er ég las þetta kvæði fyrr á árum
var þekking mín á landinu harla
bágborin. Tæpast vissi ég um
Köldukvísl eða Vonarskarð, en
einhvernveginn seitlaði þessi
seiðandi hreimur kvæðisins inn í
hugskotið. Ég lærði kvæðið og
það hefur fylgt mér síðan. En
hvernig er þá Vonarskarð? Finnst
þar melgrasskúfur? Á Kaldakvísl
þar upptök sín, eða er hér aðeins
um oröaleik skálds að ræða?
Þessar spurningar og aðrar álíka
leituðu á hugann og fljótlega varð
það fastráðið að heimsækja Von-
arskarð við fyrsta tækifæri og
sannreyna þessar fullyrðingar
skáldsins.
Staðarlýsing
í þessari grein ætla ég að skýra
frá einni slíkri ferð, en fyrst er rétt
að gera örlitla grein fyrir því, hvar
Vonarskarðið er og hvernig lands-
lagi er þar háttað.
Vonarskarð liggur milli tveggja
jökla, Tungnafellsjökuls að vestan
en Vatnajökuls að austan og þar
gnæfir Bárðarbunga hæst. Á milli
undirhlíöa jöklanna eru einir fjórir
km, svo einnig mætti líkja skarðinu
við breiðan og grunnan dal, sem
oþnast bæði til norðausturs og
suðvesturs. Um mitt skarðið, þó
nær norðri, gnæfir stakt móbergs-
fell upp úr því. Nefnist það Valafell.
Er það tengt Tungnafellsjökli með
allháum hálsi. Háls þessi er þrattur
að sunnanverðu en aflíðandi að
norðan og er unnt að aka í bíl þar
fram á brekkubrún. Þessi háls
hefur hlotið nafnið Gjósta. Utar í
skarðinu stendur annað fell, stakt,
en nokkru lægra en Valafell. Það
nefnist Deilir, því þar hjá eru
vatnaskil. Vestan við Deili er grunn
kvos með nokkrum gróðri í botni,
svo miklum, að síðsumars eru þar
snapir fyrir skepnur. Dregur hún
nafn af því og nefnist Snapadalur.
Þar fyrir sunnan gengur fjallaklasi
þvert yfir skarðið. Nær hann aust-
ur undir Köldukvíslarjökul og lokar
nánast skarðinu. Hann er sundur
skorinn af smáskörðum og standa
stakir tindar og fell þar uppúr milli
skarðanna. Botn skarðsins sunn-
anvert er marflatt sandflæmi. Ötal
lænur og smálækir- liðast þar um,
komnir frá undirhlíðum jöklanna,
og hrekjast fram og aftur um
sandinn, í óvissu um, hvort leiðin
liggur í norður eða suður. En ein-
mitt á þessari sandsléttu eru upp-
tök tveggja stórfljóta, þótt fátt sé
hér, sem bendir til þess, nefnilega
Skjálfandafljóts og Köldukvíslar.
Hér hef ég aðeins drepið á örfá
kennileiti í skarðinu og þetta verð-
ur að nægja. En snúum okkur að
gönguferðinni.
Miðpunktur
landsins
Best er að hefja ferðina frá
Nýjadalshúsinu að morgni. Við
höfum gist þar um nóttina og gæt-
um því lagt tímanlega af stað.
Ferðin er fyrirhuguð norður og
austur fyrir Tungnafellsjökul og
suður að Valafelli, eða eins langt
og ökuslóðin nær fram á Gjóstu-
brún. Aka verður á tveggja drifa
bifreið, því leiðin er grýtt á köflum
og yfir nokkrar jökulkvíslar að fara.
Inn með Tungnafellsjöklinum að
76
vestan höfum við Sprengisand á
vinstri hönd. Við ökum um
Tómasarhaga, sem þekktur er úr
kvæði Jónasar Hallgrímssonar.
Aðalkennileitin eru Hofsjökull í
vestri, en að norðan ber Fjórð-
ungsöldu á Sprengisandi hæst.
Fróðir menn telja Fjórðungsöldu
standa sem næst á miðpunkti
landsins. Útsýnið víkkar, því austar
sem við förum. Við greinum Kióa-
gilshnjúk í fjarska og svo Trölla-
dyngju. Og svo sveigjum við til
suðurs inn í Vonarskarð. Fram-
undan kemur Valafell í Ijós og
Skjálfandafljót til vinstri handar,
harla yfirlætislaust hér að sjá, en
það er samt sem óðast að draga til
sín vatn frá báðum hliðum og vex
ört.
Uppi á Gjóstu opnast nýr heim-
ur. Flatneskjan þar fyrir sunnan
blasir við, Deilir gnæfir þar yfir og
handan er fjallaklasinn sem lokar
skarðinu að mestu. Lengst í suðri
gengur vesturbrún Vatnajökuls
niður undir sandinn og þar með-
fram jökulsporðsbrúninni glittir á
vatnsflöt Köldukvíslar, sem eins
og Skjálfandafljót, dregur til sín
vatn frá báðum hliöum áður en
hún brýst út úr skarðinu áleiðis að
Þórisvatni.
Hér á Gjóstubrún yfirgefum við
bílinn og óskum bílstjóranum góðs
gengis á leiðinni til baka. En við
leggjum land undir fót, því fram-
undan er um það bil 6 klst. róleg
ganga niður að húsi. Við tökum
stefnuna á hverareyki, sem bera
við loft í göngustefnunni. Ekki
höfðum við hugmynd um það fyrr,
að jarðhita væri hér að finna, en
forvitnilegt er það eigi aö síður.
Eftir að við höfum gengið nióur
brekkuna frá Gjóstu, fellur landið
aftur í fangiö og nauðsynlegt er,
að fara rólega, ekki síst, ef ferða-
félagarnir eru lítt þjálfaðir til
göngu. í björtu veðri er útsýnið
fagurt og tignarlegt. í austurátt ber
Bárðarbungu hæst. Þar gengur
landið næst himninum og ,,þar
ríkir fegurðin ein, ofar hverri
kröfu", eins og Halldór Laxness
orðar það á einum stað. En víðar
er fegurðina að sjá, en einna mest
mun þó auðnin og hinn þröngi
sjóndeildarhringur orka á hugann.
Það er eins og við séum stödd í
öskju, barmar hennar rísa upp til
allra hliða, misháir að vísu, en þeir
tálma samt alla útsýn til fjarskans.
Og þögnin er órofin, ekkert fugla-
kvak, aðeins niðurinn frá fjalla-
lækjunum, sem leið okkar liggur
yfir.
Fjölbreytilegt
landslag
Eftir um það bil tveggja tíma
göngu erum við komin að hverun-
um, sem fyrr voru nefndir. Þótt þeir
virtust vera allnærri, er viö stóðum
á Gjóstubrún, hefur samt tognaó
úr leiðinni. Á öræfunum virðist það
vera ríkjandi regla að fjarlægðir
allar eru svo óraunverulegar,
miklu styttri en þær eru í raun. En
hvað um það. Við erum hér stödd
og ólýsanleg litadýrð blasir við.
Hér eru allar tegundir íslenskra
hvera, leirhverir, gufuhverir og
vatnshverir, ekki stórir að vísu, en
fjölbreytileiki lita í leir og kísil er
meiri en orð fá lýst, og tæplega
munu færustu málarar ná aó festa
hana á léreft. Sjón er sögu ríkari.
Frá þessu hverasvæði rennur yl-
volgur lækur. Hann hefur grafið
sér djúpa skorninga í gljúpan leir-
jarðveginn. Sum þessi gil eru full
af snjó, en undir rennur lækurinn
og þar hefur hann myndað fagrar
hvelfingar og hella. Allt er þetta
skoðunarvert og tekur sinn tíma.
En er við fylgjum læknum eftir með
augunum, kemur í Ijós, að hann
beygir í suðurátt. Þaö fer ekki á
milli mála. Hér er komin ein af
upptakakvíslum Köldukvíslar. En
er það í samræmi við boðskap
skáldsins? Viö látum þaö liggja
milli hluta að sinni en tíminn líður,
við eigum drjúga leið eftir, og ekki
77