Frjáls verslun - 01.10.1980, Blaðsíða 50

ti! umrædu
Aukið
útflutningsfrelsi?
- eftir Pétur J. Eiríksson
Gömul spurning, sem snertir grundvallaratriði í ís-
lenskri útflutningsstefnu hefur nú enn á ný skotið upp
kollinum: Á að létta af því aðhaldi, sem verið hefur í
veitingu leyfa til útflutnings á ýmsum tegundum sjáv-
arafurða? Á frjáls samkeppni að ríkja í útflutningi líkt
og í annarri verslun á íslandi?
Afnám hafta af innflutnings- og innanlandsverslun
á sínum tíma hleypti af stað mikilli framfaraöldu og
varð undirrót þess blómaskeiðs í efnahagsmálum,
sem hér varð á sjöunda áratugnum. Þá sannaðist að
frjáls og óheft verslun innanlands og milli landa leiðir
til aukinnar hagkvæmni, lækkandi vöruverðs og
meira framboðs.
En hvaða áhrif myndi svipað frjálsræði í útflutn-
ingsverslun hafa? Myndi hún hafa svipaða hag-
kvæmnisaukningu í för með sér og þá fyrir hvern?
Yrði hún ekki til að auk a framboð og lækka vöruverð
til kaupenda, öllum til hagsbóta öðrum en seljendum?
Ef litið er til lengri tíma þá er líklegt að áhrif frjálsrar
samkeppni í útflutningi muni leiða til lægra vöru-
verðs til kaupenda, en væntanlega mun það einnig
hafa í för með sér aukið framboð og eftirspurn þannig
að selt magn gæti aukist. Þannig verður að meta hvort
sé arðvænlegra, minna magn á hærra verði eða meira
magn á lægra verði.
Það fyrirkomulag, sem nú er á útflutningsverslun er
ekki tilkomið fyrir neina tilviljun. Gegndarlaus undir-
boð og samkeppni gerðu slíka skipan nauðsynlega á
sínum tíma. Hugsunin var þá sú að einokun eða fá-
keppni gæfi seljendum styrkari stöðu gagnvart kaup-
endum og þar með hærra vöruverð og meiri hagnað.
Er það í fullu samræmi við grundvallarkenningu hag-
fræðinnar.
Hér ber að gæta að ekki þurfa alltaf að fara saman
skammtíma- og langtíma hagsmunir. Einokun eða
markaðsdrottnun fárra getur valdið andvaraleysi
þeirra á meðal og upp getur komið sú staða að nýr aðili
geti á ákveðnum tíma komist að betri sölukjörum en
hinn stóri útflytjandi. Andvaraleysi er vel þekkt fyr-
irbrigði þar sem einokun eða fákeppni ríkir, þar sem
við slíkt ástand vill oft draga úr baráttugleði eða
hugmyndaríki einstaklinganna. Því getur aukin
markaðsstarfsemi fleiri aðila veitt nauðsynlegt
aðhald og ýtt undir það að komist sé inn á nýja mark-
aði og útflutningsmagn geti þannig aukist, eða þá að
hærra verð fáist. Ólíklegt er þó að slíkt verðmisvægi
geti verið á markaðnum til langframa. Markaðsverð
hlýtur að leita jafnvægis og þá líklegast á verði þess
stærsta.
Hér er því engan veginn um einfalt mál úrlausnar
að ræða. Svo miklir hagsmunir eru í húfi að réttvísi
eða skoðun manna á frjálsri samkeppni getur orðið að
víkja fyrir aurasjónarmiðinu. Það má heldur ekki
gleymast að við erum sjaldnast einir á okkar mörk-
uðum heldur eigum í harðvítugri samkeppni við aðra.
Það hlýtur að vera okkar styrkur að geta keppt í sem
fæstum og stærstum einingum og að innbyrðis sam-
keppni íslenskra söluaðila sé í lágmarki.
50