Frjáls verslun - 01.12.1980, Qupperneq 33
Afkoma fæstra kaupfélaga hef-
ur verið ákjósanleg síðustu ár.
Sérstaklega hefur gengið illa í
verslunargreinum og þá einkum
landsbyggðarverslun. Munu
kaupfélögin skipa sér við hlið
einkaverslunar varðandi auknar
kröfur um frjálsara verðlagskerfi?
„Afkomubrestur í
smásöluverslun er
stœrsta sameigin-
legt vandamál
kaupfélaganna “
Það er rétt, að afkoma margra
kaupfélaga hefur alls ekki verið
svo góð á undanförnum árum,
sem æskilegt mætti teljast. Sér-
staklega hefur afkoman verið
slæm í smásöluversluninni, svo
slæm, að við höfum talað um af-
komubrest í smásöluversluninni.
Þessi slæma afkoma smásöluversl-
unarinnar hefur fyrst og fremst
stafað af alltof lágum sölulaun-
um fyrir landbúnaðarvörur, kjöt og
mjólk, svo og af fjármagnsbruna á
verðbólgubálinu með tilheyrandi
vaxtaþunga. Samvinnuhreyfingin
tekur reglubundið saman mjög ít-
arlegar skýrslur um afkomu smá-
söluverslunarinnar og hefur á
grundvelli þeirra gert yfirvöldum
grein fyrir réttmætri kröfu smá-
söluverslunarinnar um bættan
rekstrargrundvöll. í því sambandi
höfum við ítrekað látið það álit
okkar í Ijós, að frjálsara verðlags-
kerfi myndi verða til hagsbóta fyrir
alla aðila og þá ekki eingöngu
smásöluverslunina, heldur einnig
fyrir neytendur i landinu. Einnig
höfum við margítrekað sett fram
þá réttlætiskröfu, að endurmeta
megi vörubirgðir til raunvirðis á
hverjum tíma. Við fyrir okkar leyti
erum sannfæröir um, að frjálsara
verðlagskerfi myndi tryggja hag-
stæðara vöruverð í landinu og það
er skoðun okkar, að rekstur sam-
vinnuverslunar í landinu sé útaf
fyrir sig alveg nægjanlegt verð-
lagseftirlit fyrir neytendur.
Hér áður fyrr sögðu samvinnu-
menn að kaupfélögin hlypust ekki
á brott frá sínum atvinnurekstri
þegar hallaði undan fæti, líkt og
einkareksturinn. Nú hefur orðið
samdráttur á sumum sviðum at-
vinnurekstrar Sambandsins m.a.
hér á Akureyri, og víða er mikill
taprekstur hjá kaupfélögum.
Kemur ekki að því fyrr eða síðar
að mikill taprekstur t.d. hjá kaup-
félögunum leiði til þess að óarð-
bær starfsemi verði lögð niður?
Það er mjög þýðingarmikið að
fólk átti sig á þeirri staðreynd, að
það fjármagn, sem samvinnu-
rekstur hefur skapað í hinum ýmsu
byggðarlögum, verður lögum
samkvæmt alls ekki flutt í burtu frá
viðkomandi byggðarlögum. Legg-
ist kaupfélag niður eiga yfirvöld í
viðkomandi byggðarlagi að varð-
veita eignir þess þar til nýtt sarri-
vinnufélag er sett á laggirnar. Það
er hins vegar alveg Ijóst, að lang-
varandi taprekstur getur leitt til
þess, að atvinnurekstur sam-
vinnufélaga, eða jafnvel heil
kaupfélög, leggist niður. Kaupfé-
lögin búa ekki yfir neinum töfra-
meðulum, sem gera þeim kleift að
halda áfram taprekstri umfram
það, sem önnur rekstrarform geta.
Hins vegar sanna fjölmörg dæmi
það, að samvinnufélögin gefast
ekki upp viö einstakar rekstrar-
greinar fyrr en í fulla hnefana, þótt
um taprekstur sé að ræða í við-
komandi greinum. Samvinnufélög-.
in njóta gjarnan þess, að þau eru
fjölþætt og þau geta því stundum
látið eina grein í rekstrinum
styðja aðra, meðan hún á við
tímabundinn rekstrarhalla aö
etja. Með þessu móti hafa sam-
vinnufélögin í mjög mörgum tilfell-
um getað komið í veg fyrir það, að
atvinnustarfsemi leggðist niður,
þegar hins vegar önnur rekstrar-
form hefðu orðiö að gefast upp.
Einnig eru til dæmi um það, að
samvinnufélögin hafa tekið að sér
rekstur á þýðingarmiklum at-
vinnugreinum, þar sem einkaað-
ilar höfðu hætt rekstri. Ég skal
ekki ræða þetta frekar að sinni en
vil að lokum aðeins ítreka það, að
vitanlega getur langvarandi tap-
rekstur innan samvinnuifélaga-
anna leitt til þess, að einstakar
greinar verði lagðar niður, eða
jafnvel að heil kaupfélög hætti
starfsemi sinni.
Afkoma flestra kaupfélaga er
slæm eða a.m.k. ekki sú sem
kaupfélagsstjórar myndu óska
sér. Hver eru helstu sameiginleg
vandamál kaupfélaganna?
Ég hef þegar rætt um slæma af-
komu í smásöluversluninni og það
má segja, að afkomubresturinn í
smásöluversluninni sé stærsta
sameiginlegt vandamál kaupfé-
laganna. Annað mjög áberandi
sameiginlegt vandamál kaupfé-
laganna er rekstrarfjárskortur.
Rekstur kaupfélaganna er í eðli
sínu mjög fjármagnsfrekur og fjár-
magn þeirra hefur brunnið upp á
verðbólgubálinu á undanförnum
árum. í dag er því rekstrarfjár-
skorturinn eitt helsta sameiginlegt
vandamál kaupfélaganna.
Samvinnuhreyfingin er að miklu
leyti byggð á hugsjón. Er ekki
stöðugt erfiðara að samræma
samvinnuhugsjónina og hreina
viðskiptahagsmuni Sambandsins
og kaupfélaganna sem fyrirtækja,
sérstaklega með tilliti til versn-
andi afkomu?
Ég vil leggja á það áherslu, að
hinn fjölþætti rekstur samvinnu-
hreyfingarinnar í dag felur það í
sér, að hugsjónir frumkvöðlanna
hafa að verulegu leyti ræst. Þeir
áttu einmitt þær hugsjónir og
settu sér þau markmið, að rekstur
samvinnuhreyfingarinnar mætti
verða sem fjölbreytilegastur og að
hann mætti ná til sem flestra sviða
atvinnustarfseminnar í þjóðfélag-
inu. Það eru einnig hugsjónir
samvinnumanna að efla og við-
halda byggð i kringum landið og
það fer ekki á milli mála, að þær
hugsjónir hafa ræst m.a. með öfl-
ugum samvinnurekstri í hinum
dreifðu byggðum. Það verður hins
vegar að viðurkennast, að erfiður
rekstrargrundvöllur á ýmsum
sviðum gerir okkur ókleift að halda
uppi atvinnustarfsemi og veita
ýmsa þá þjónustu, sem við gjarnan
vildum hafa með höndum fyrir fé-
lagsfólk samvinnuhreyfingarinnar.
Eru tengsl samvinnuhreyfingar-
innar við Framsóknarflokkinn þau
sömu og áður eða hafa þau
minnkað? Hefur samvinnuhreyf-
ingin sömu þörf fyrir stuðning
Framsóknarflokksins nú og áður?
33