Frjáls verslun - 01.10.1993, Page 66

BREF FRA UTGEFANDA
TIMASKEKKJA
Á dögunum varð enn ein stórbreytingin á fjölmiðlaflóru
landsins er Fjölvarp tók til starfa og þar með opnaðist fólki
leið að hvorki fleiri né færri en átta erlendum sjónvarps-
rásum. Með Fjölvarpinu voru stigin fyrstu skrefin inn í nýja
öld ljósvakamiðlunar á íslandi og má búast við að fleiri slík
verði stigin jafnvel á næstunni. Með þessu er hafin þróun í
fjölmiðlun sem erfitt er að sjá hvaða stefnu tekur og hvaða
endi muni hafa. Vel kann að vera að fjölmiðlaþróunin í
framtíðinni verði einmitt í þá átt að erlendir miðlar leiki þar
stærsta hlutverkið. Hingað til hefur landfræðileg einangrun
landsins og tungumálið sett skorður en nú er Ijóst að þau
landamæri eru ekki til staðar lengur.
Á þessari stundu er endalaust hægt að deila um hvaða
áhrif stórinnrás erlendra fjölmiðla í landið muni hafa. Vafa-
laust verða áhrifin bæði jákvæð og neikvæð. Jákvæð að því
Ieyti að Islendingar verða þar með samstiga því sem er að
gerast á þessum vettvangi úti í hinum stóra heimi, nýir
möguleikar til fræðslu og afþreyingar opnast sem aftur ætti
að hafa þau áhrif að auka fólki víðsýni og skilning. En
neikvæð að því leyti að íslenskir fjölmiðlar hafa lítið bol-
magn til þess að keppa við erlendu risana sem Iíta á íslenska
markaðinn sem örlitla en ánægjulega viðbót í rekstri sínum
og þá kannski frekast sem viðbótarpunkt ó landakortinu
sínu. Meðan við erum að basla við að varðveita tungu okkar,
þjóðareinkenni og þjóðmenningu er því nauðsynlegt að
halda vöku sinni og gera sér glögga grein fyrir því hvert
stefnir. Reynslan hefur sýnt að það gerist oft hægt og tiltölu-
lega hljóðalaust að hinir stóru gleypa þá smáu - að dverg-
ríki, eins og ísland óneitanlega er á mælikvarða hinna
stóru, renni inn í heildina án þess að nokkur taki eftir því.
Það er skylda stjórnvalda að standa vörð um það sem hér
er talað um. Á sama tíma og sjálfsagt er að fylgjast með og
taka þátt í þeirri þróun sem hvarvetna er að verða er það líka
nauðsynlegt að efla íslenska fjölmiðla og auka mátt þeirra
til þess að sinna hlutverki sínu. Á þeim vettvangi hafa
stjórnvöld brugðist. Nægir þar að nefna virðisaukaskatt
sem nýlega var settur á alla fjölmiðlun á íslandi, einmitt á
þeim tíma sem flestir þættir hennar eiga í vök að verjast og
mörg fjölmiðla- og útgáfufyrirtæki eru rekin með tapi. Eng-
um þarf að koma á óvart þótt sú stjórnvaldsaðgerð muni,
áður en langt um líður, koma fram í minnkaðri útgáfu blaða
og bóka sem aftur verður til þess að almenningur leitar ó
náðir hinna erlendu fjölmiðlunar til þess að mæta þörfum
sínum.
En stjórnvöld koma líka víðar við sögu. f ljósvakafjöl-
miðluninni halda þau sjálf uppi harðri samkeppni við einka-
reksturinn með því að gera sjálf út fjölmiðla, raunar á allt
öðrum forsendum en aðrir verða að búa við. Spurningin er
hvort það brjóti ekki í bága við nýleg samkeppnislög að ríkið
skuli reka fjölmiðla sem allir eru skyldugir til að kaupa
áskrift að. Og meira en það. Þeir sem á annað borð eiga
útvarps- og sjónvarpstæki, eru skyldugir til þess að greiða
afnotagjöld til ríkisins, hvort sem þeir hlusta eða horfa á
ríkisreknu stöðvarnar eða ekki. Á auglýsingamarkaðnum
keppir ríkið af miklum móð við einkareknu stöðvarnar og á
jafnvel möguleika á að bjóða betur en aðrir í skjóli þess
fjármagns sem það fær með skylduafnotagjöldunum sem
varla er hægt að kalla annað en skatta.
Álagning virðisaukaskatts á fjölmiðlun hlýtur að gera
spurninguna um réttmæti ríkisreksturs fjölmiðla enn
wm
áleitnari en áður. Með honum voru lögð viðbótar skyldu-
gjöld á notendur sem eru um 3.000 krónur á ári. Vilji fólk
t.d. hlusta á Aðalstöðina eða horfa á Stöð 2 eða CNN þá
veður það, hvað sem tautar og raular, að greiða þessi gjöld
til ríkisins auk afnotagjaldsins til Ríkisútvarpsins.
Stjórnvöld hafa löngum verið fundvís á rök fyrir því að
ríkið haldi úti fjölmiðlarekstri. Ein af meginforsendunum á
að vera öryggisatriði, það að ríkisrekinn fjölmiðill sé betur í
stakk búinn en aðrir til að rniðla upplýsingum ef vá ber að
höndum. Það þarf ekki mikið að skyggnast yfir sviðið til
þess að sjá að þessi rök eiga ekki við lengur, ef þau hafa þá
nokkurn tímann átt við eftir að einkareknu stöðvarnar hófu
göngu sína. Engum dettur annað í hug en að þessar stöðvar
myndu sinna skyldu sinni ef á því þyrfti að halda og almenn-
ingsheill krefðist. Eina haldbæra skýringin á því að ríkið
stendur í fjölmiðlarekstri er sú að stjórnmálamenn hafa
talið sér trú um það að í gegnum þessa fjölmiðla geti þeir
aukið vald sitt - æðsta stjórn stofnunarinnar er kjörin af
Alþingi og í gegnum hana telja þeir sig geta haft áhrif,
a.m.k. ef þörf krefur.
Rekstur rfkisfjölmiðla er tímaskekkja. f það minnsta er
það tímaskekkja að skylda alla landsmenn til þess að kaupa
áskrift að þessum fjölmiðli. Ef ríkið væri að keppa á venju-
legum samkeppnisgrundvelli væri kannski minna við því að
segja að það hefði sig í frammi á þessum vettvangi. Og það,
sem kannski allra verst er, er það að engin teikn sjást á lofti
um að breytingar verði á. Á þessu sviði sem öðrum heldur
hið opinbera dauðahaldi í sitt og enginn virðist hafa kjark
eða vilja til þess að hafa frumkvæði að breytingu. Sumir
töldu að það myndi raska byggð landsins þegar ákveðið var
að leggja Skipaútgerð ríkisins niður. Hún var orðin að lög-
máli sem mátti ekki hagga við. Nú, þegar sá angi ríkisgeir-
ans hefur verið skorinn af, kvartar enginn og flestir vildu þá
Lilju kveðið hafa. Hið sama gildir örugglega um Ríkisút-
varpið. Væri ríkisrekstri þess hætt og hann færður á aðrar
hendur eða lagður niður myndi sannarlega ekki skapast
nein þjóðarvá. Það á að vera réttur landsmanna að velja og
hafna á þessum vettvangi sem í annarri fjölmiðlun.