Frjáls verslun - 01.04.1994, Blaðsíða 24

FORSÍÐUGREIN
ERU SMAIR HLUTHAFAR
MERKILEGRIEN STÓRIR?
í umræðunni að undanförnu um
samtakamátt smárra hluthafa á aðal-
fundum almenningshlutafélaga kann
einhver að spyrja sig hvort of mikið sé
gert úr smáum hluthöfum á kostnað
þeirra stóru. Eru litlir hluthafar eitt-
hvað betri og merkilegri?
Smáir hluthafar eru hvorki betri né
merkilegri en stórir hluthafar.
Og stór hluthafi er heldur ekk-
ert merkilegri en lítill. Kjami
málsins er að hluthafar í al-
menningshlutafélögum hafi
völd í samræmi við eign sína,
að rétturinn, sem fylgir eign,
sé ekki af mönnum tekinn.
Þetta er grundvallaratriði í
kapítalísku þjóðfélagi og gerir
kleift að hafa hlutabréfamark-
að og almenningshlutafélög.
í samræmi við eignaréttinn
er óeðlilegt ef völd og réttur
verði meiri í hlutafélagi en
ræðst af eign viðkomandi í fé-
laginu. Sömuleiðis er óeðlilegt
ef rétturinn verður minni.
Bæði stórir og litlir hluthafar þurfa á
hver öðrum að halda. Þannig getur
það verið sterkt fyrir fyrirtæki ef þar
er stór og fjárhagslega sterkur hlut-
hafi sem er eins konar bakhjarl félags-
ins. Smáir hluthafar eru einnig nauð-
synlegt fjármagn fyrir fyrirtæki. Og
það skyldi ekki gleymast að margt
smátt gerir eitt stórt.
LITLIR HLUTHAFAR LÁTA
SÍÐUR SJÁ SIG Á „KJÖRSTAГ
í almenningshlutafélögum þar sem
hluthafar eru margir og eignaraðild
mjög dreifð eru meiri líkur á að völd
stórra hluthafa í félagi verði meiri en
eigninni nemur vegna þess að at-
kvæði smárra hluthafa dreifast og
jafnframt vegna þess smáir hluthafar
mæta verr á aðalfundi en stórir. Þeir
láta síður sjá sig á „kjörstað“.
Spyrja má hverjir eigi að stjórna
fyrirtækjum ef ekki þeir sem hafa
mest hlutafé á bak við sig? Gefum
okkur að í almenningshlutafélagi eigi
fimmtán stærstu hluthafamir um 90%
í fyrirtækinu. Varla er óeðlilegt að
stjórnarmenn komi úr röðum þessara
hluthafa og að tekið sé tillit til þess
hversu mikið menn eigi í fyrirtækinu
þegar kosið er í stjórn þess — burt
séð frá hæfileikum þeirra tO að sitja í
stjórn. Einhver lítill hluthafi getur
verið miklu snjallari og klárari að reka
fyrirtækið en stærsti hluthafmn, það
gefur samt engan rétt til stjómarsetu
og að stýra fyrirtækinu.
Tökum dæmi af stóru hlutafélagi
sem er með rnjög dreifða eignaraðild
og þúsundir hlutahafa. Þar eiga fimm-
tán stærstu hluthafamir kannski á
milli 30 til 40% í fyrirtækinu en
stjórna því hins vegar. Samtakamátt-
ur smárra hluthafa nýtist auðvitað
best í félögum sem þessum. Atkvæð-
in dreifast þá ekki í sama mæli. Jafn-
framt verður „kjörsókn" betri. Smár
hluthafi fær þá umboð og atkvæðarétt
frá öðrum smáum.
Atkvæði lítilla hluthafa, sem ella
misstu vægi sitt vegna dreifmgar, fá
aukið vægi fari þau öll á sömu hönd-
ina. Smáir hluthafar í félagi með mjög
dreifða hlutafjáreign geta í raun orðið
gildandi komi þeir sér saman um full-
trúa í stjórn.
MISNOTKUNÁ AÐSTÖÐU?
Þau rök heyrast stundum að
valdi fylgi hætta á misnotkun á
aðstöðu, sérstaklega valdi til
langs tíma. Skiptir þá ekki máli
hvort verið sé að ræða um
stjórn almenningshlutafélaga,
sveitastjóma eða landsmála. í
opnum almenningshlutafélög-
um, sem em á skrá á hluta-
bréfamarkaði og vinna fyrir
opnum tjöldum, hlýtur samt
hættan á misnotkun á valdi
stórra hluthafa að vera tals-
vert minni en í lokuðum hluta-
félögum.
En getur komið upp sú
staða að lítill hluthafi, sem ekki
er í stjóm, misnoti aðstöðu
sína? Það getur þá ekki gerst öðruvísi
en á aðalfundum. Er það að misnota
aðstöðu sína að eiga hlutabréf fyrir
nokkur þúsund krónur í hlutafélagi og
mæta á aðalfund og vera þar með
snakk og svívirðingar í stað þess að
bera fram málefnalegar spurningar
eða gagnrýna með efnislegum rök-
um?
Hægt er að taka undir að hluthafi,
sem mætir á aðalfund með svívirðing-
ar en ekki rök, sé að misnota aðstöðu
sína. (Ath. hér er ekki átt við ræðu
Péturs Blöndals á aðalfundi íslands-
bankanna.) Á almennum fundum
verður samt alltaf erfitt að komast hjá
misgóðum spumingum og umræðum
— og jafnvel svolítilli taugaveiklun ef
einhver er þannig stemmdur. Það á
ekki að valda taugatitringi. Hver og
einn dæmist af málflutningi sínum.
Eru smáir hlutahafar eitthvað betri og merkilegri
en stórir, kann einhver að spyria?
24