Frjáls verslun - 01.03.2000, Blaðsíða 56
LÖGFRÆÐI
Að deila við ríkið
í skattamálum
Hér verður drepið á nokkur
atriði um réttarfar í skatta-
málum og bent á ýmislegt
sem betur má fara. Fjallað verður
um yfirburðarstöðu skattyfir-
valda í endurupptökumálum, en
skattstjórar telja að þeim sé
heimilt að endurupptaka mál,
sem ómerkt hafa verið af yfir-
skattanefnd vegna formlegra an-
marka, sé málið ekki fyrnt. Kem-
ur því sama ágreiningsefnið oft
til kasta yfirskattanefndar. Draga
má í efa að þessi ffamkvæmd
standist grunnreglur stjórnsýslu-
laga. Hvað kostar það fyrirtæki að „vinna“ mál sitt hjá skattyf-
irvöldum, hvernig eru ofteknir skattar endurgreiddir? Hér
verður staðhæft að réttarfarsreglur skattalaga beinlínis hindri
aðgengi að dómstólum. Enginn kostur er að gera efni þessu
tæmandi skil, en bent verður á atriði er verður að telja íþyngj-
andi fyrir rekstraraðila og borgarana almennt í samskiptum
við ríkisvaldið. Ekki fer á milli mála að úrbóta er þörf.
Vextir á Oftekna Skatta Með hvaða hætti bætir ríkið fyrir-
tæki það íjárhagslega tjón, sem af skattbreytingum hlýst, þeg-
ar í ljós kemur að þær eru ólögmætar? Mikil réttarbót var tal-
in felast í lögum nr. 29/1995 (112. gr. laga nr. 75/1981) þegar
reglur voru lögfestar um að ofgreiddir skattar skyldu endur-
greiddir með vöxtum, enda var verið að taka af öll tvímæli um
að réttur þessi væri nú fyrir hendi. A meðan á málarekstri
stendur hjá skattyfirvöldum áskilur ríkið sér að þurfa ekki að
greiða dráttarvexti ef endurupptökumál skattstjóra á hendur
fyrirtæki er ómerkt eða fellt úr gildi hjá yfirskattanefnd. Rík-
ið á í þessum tilvikum að greiða vexti jafnháa hæstu vöxtum
óbundinna sparireikninga á hverjum tíma. Ef yfirskattanefnd
úrskurðar ekki innan lögboðins frests, nú sex mánuðum eftir
að gagnaöflun er lokið, þar með talin kröfúgerð ríkiskatt-
stjóra í málinu, skal greiða dráttarvexti frá þeim tíma er hún
átti að hafa úrskurðað í málinu. Fari nefndin fram úr þeim
ffesti t.d. í 1-2 mánuði, ber ríkinu að
greiða dráttarvexti þann tíma. Frá þeim
tíma er úrskurður skattstjóra gengur í
málinu líða oftar enn ekki eitt til tvö ár þar
til málið er til lykta leitt hjá yfirskatta-
nefnd. Ætíð má krefjast dráttarvaxta ef til
endurgreiðslu kemur frá þeim tíma er
dómsmál er höfðað. í þeim tilvikum þeg-
ar mál fer áfram til dómstóla hefur yfir-
skattanefnd staðfest úrskurð skattstjóra.
Sú spurning vaknar, ef fyrirtæki vinnur
málið fyrir dómstólum, hvort ríkið greiði
auk dráttarvaxta umrædda innlánsvexti
frá þeim tíma er krafan var gjaldkræf á
skattstjórastigi, eða ekki. Það er a.m.k. al-
veg ljóst að um dráttarvexti er ekki að ræða nema mál sé
höfðað fyrir dómstólum eða að yfirskattanefnd fari fram úr
lögboðnum fresti sínum og eru dráttarvextir eingöngu
greiddir þann tíma sem nefndin fer fram úr frestinum.
Dómstólaleiðin hlýtur að teljast fýsilegri kostur með hlið-
sjón af lögunum um vexti af ofteknum sköttum en að kæra mál-
ið til yfirskattanefndar, sér í lagi ef líkur eru taldar á því að mál
verði ómerkt vegna t.d. annmarka í málsmeðferðinni. Sú leið
er þó ekki opin um allar tegundir skatta, en ákveðin hindrun er
í aðgengi að dómstólum eins og vikið verður að hér á eftir.
Dómur í Hæstarétti Athyglisverður dómur féll í Hæstarétti í
nóvember sl. um dráttarvexti og málskostnað í máli sem fyrir-
tæki höfðaði vegna endurgreiðslu á ofteknum sköttum. Yfir-
skattanefnd komst að þeirri niðurstöðu að skatturinn hefði
verið ranglega á lagður og felldi virðisaukaskattsbreytingu úr
gildi. Fyrirtækið krafðist dráttarvaxta og skaðabóta (máls-
kostnaðar) vegna kostnaðar við málareksturinn en krafa skatt-
yfirvalda nam fleiri tugum milljóna króna. Skattbreyting þessi
átti sér stað fyrir gildistöku laganna um vexti á oftekna skatta
og tóku nýju lögin því ekki til þessa. Eldri lög um vexti þóttu
ekki, að mati Hæstaréttar, taka til þess þegar ofgreiðsla skatta
er rakin til skattbreytinga að frumkvæði skattyfirvalda. Það er
skemmst frá því að segja að Hæstiréttur féllst á að fyrirtækið
Guðrún Helga Brynleijsdóttir lögmaður
segir leikreglur fyrirtœkja og ríkis við
málarekstur í skattamálum afar ójafn-
ar ogþað halli mjög á fyrirtæki í þeim
efnum. Sömu ágreiningsefnin komi oft
til kasta yfirskattanefndar og kostnaður
fyrirtækja við að„vinna“mál sín hjá
skattyfirvöldum sé mikill.
Eftir Guðrúnu Helgu Brynleifsdóttur Myndir: Geir Ólafsson
Það er ekki ásættanlegt að sú skylda sá fyrir hendi að tæma kæruleiðir skattkerfsins
áður en hægt er að bera skattalegt álitaefni undir dómstóla, sér í lagi þegar fyrir-
fram er vitað að ekki er á valdsviði skattkerfisins að fjalla um ágreiningsefnið.
56