Frjáls verslun - 01.07.2000, Blaðsíða 43

FRÉTTflSKÝRING
Islenskur bókamarkaður hafði verið í föstum skorðum um ára-
tuga skeið þegar hræringar byrjuðu fyrir nokkrum misserum
á þessum litla markaði sem likt hefur verið við „lítinn tebolla".
Segja má að breytingarnar hafi byrjað snemma árs 1999 þegar
eigendur Vöku-Helgafells tilkynntu að þeir hefðu ákveðið að
selja FBA helming hlutabréfa, stækka fyrirtækið markvisst með
kaupum á fyrirtækjum eða sameiningu við önnur fyrirtæki og
skrá fyrirtækið síðan á Verðbréfaþingi Islands. Þá þegar hafði
Vaka-Helgafell keypt bókaforlagið Lögberg og bókaklúbba Al-
menna bókafélagsins og síðar á árinu 1999 keypti fyrirtækið svo
Iceland Review.
Blóðtaka í byrjun þessa árs varð Mál og menning svo fyr-
irblóðtöku þegar Jóhann Páll Valdimarsson, útgáfustjóri For-
lagsins, fór frá fyrirtækinu til starfa hjá nýstofnuðu fyrirtæki,
Genealogia Islandorum - Gen.is. Nokkrir helstu rithöfundar
Forlagsins ákváðu að fylgja Jóhanni Páli yfir í hið nýstofnaða
fyrirtæki ásamt nokkrum starfsmönnum Máls og menningar
og í framhaldi af því var stofnað JPV FORLAG. Skömmu síð-
ar tilkynntu Mál og menning og Vaka-Helgafell að fyrirtækin
hefðu stofnað sameiginlega dreifingarmiðstöð. I byrjun apríl
kom stóra fréttin um að stjórnir Máls og menningar og Vöku-
Helgafells hefðu samþykkt viljayfirlýsingu um sameiginlegan
rekstur beggja félaganna. Sá vilji varð að raunveruleika
skömmu fyrir síðustu mánaðamót.
- Hvers vegna að sameina tvö stærstu útgáfufyrirtæki landsins?
„Við höfum lýst yfir að þörf sé á stærri einingum í útgáfu-
og miðlunargeiranum hér á landi og þótt þessi tvö fyrirtæki
(Mál og menning og Vaka-Helgafell) séu stór á íslenskan
mælikvarða eru þau ekki nógu öflug hvort i sínu lagi til að
keppa við erlend risafyrirtæki sem nú eru að hasla sér völl á
Norðurlandamarkaði og gætu látið til sín taka hér á landi
áður en langt um líður. Með öflugu íslensku fyrirtæki á þessu
sviði væri hægt að halda uppi merki íslenskrar þjóðmenning-
ar og tungu á innlendum útgáfu- og miðlunarmarkaði sem
hæpið væri að erlendir aðilar myndu leggja áherslu á,“ svarar
Olafur Ragnarsson, stjórnarformaður Eddu.
Kaupa útgáfufyrirtæki erlendis? „Með stofoun Eddu er verið að
skapa grundvöll til þess að hægt sé að ráðast í stærri og metnað-
arfyllri verkefni á sviði útgáfu og annarrar miðlunar en hvor aðili
um sig hefur getað tekist á hendur. Jafníramt sjá menn mikla
möguleika á að hagræða rekstri fyrirtækjanna og renna styrkari
stoðum undir einstaka þætti í starfsemi þeirra," segir hann.
Forráðamenn Eddu ætla ekki að láta þar staðar numið held-
ur hafa þeir spennandi áform á pijónunum erlendis. Vaka-Helga-
fell hefur verið í beinu rekstrarsamstarfi við alþjóðlega útgáfu-
og miðlunarfyrirtækið Egmont í Danmörku í nokkur ár og teng-
ist það samstarf útgáfu á efiii frá Disney-fyrirtækinu. Hið sam-
einaða fyrirtæki hyggst ganga enn lengra á þeirri braut. „Til
þess að styrkja stöðu íslenskra bókmennta erlendis enn frekar
en hægt er með samningum um útgáfurétt hyggjumst við í ná-
inni framtíð skoða hugsanleg kaup á útgáfufyrirtækjum í útlönd-
um eða aðrar leiðir til að verða aðilar að rekstri þeirra með hluta-
fjárkaupum eða rekstrarsamstarfi," segir Ólafur.
En það hafa ekki eingöngu átt sér stað breytingar hjá Vöku-
Helgafelli og Máli og menningu. Hin fyrirtækin hafa líka styrkt
stöðu sína. Fróði, sem gefið hefur út bækur frá því snemma á
níunda áratugnum, og Iðunn sameinuðust og mun fyrirtækið
gefa út bækur af auknum krafti undir nafiii þess síðarnefnda
fyrir jólin. Þar heldur Jón Karlsson áfram að stýra útgáfunni. Þá
hafa tveir starfsmenn Máls og menningar, þær Hildur Her-
móðsdóttir, barnabókaritstjóri og eiginkona Jafets Ólafssonar
hjá Verðbréfastofunni, og Þóra Sigríður Ingólfsdóttir, aðstoðar-
maður útgáfustjóra, flutt sig yfir til Bjarts og keypt um leið
helmingshlut í fyrirtækinu. Með þessu styrktist Bjartur veru-
lega og má búast við að hann standi keikur í samkeppninni við
stóru forlögin á næstu misserum.
Breytt samkeppnisstaða Bókaumhverfið nú er verulega breytt
frá því sem var fyrir fimmtán til tuttugu árum. í byrjun níunda
áratugarins voru helstu keppinautarnir bókaforlögin Iðunn, Al-
menna Bókafélagið og Örn og Örlygur sem öll voru stærri en
Mál og menning. A þessum árum var flóran fiölbreytt, Skuggsjá
og Isafold gerðu athyglisverða hluti og Menningarsjóður var
með öfluga útgáfu. Svart á hvítu kom inn á markaðinn með mikl-
um látum og Vaka sömuleiðis. Forlagið varð áberandi eftir að
það tók til starfa. Mál og menning taldist ekki stórveldi á þess-
um árum heldur lifði á hefðinni en fyrirtækinu tókst smám sam-
an að styrkja reksturinn, til að mynda með því að opna verslun í
Síðumúla, fjölga titlum á mörgum sviðum og renna þannig fleiri
stoðum undir fyrirtækið. I dag koma aðeins 25 prósent af tekj-
um bókaútgáfu Máls og menningar inn fyi'ir jólin. Vaka, sem
hafði keypt Helgafell og náð með því útgáfúrétti á öllum verkum
Halldórs Laxness, Steins Steinarr, Davíðs Stefánssonar og fleiri
jók bókaútgáfuna og byggði upp nokkuð Qölbreytta starfsemi
með bókaklúbbum og útgáfu tímarita. Þetta kom sér vel þegar
leið á tíunda áratuginn.
„Meginatriði í þessum rekstri er að vera ekki háður jólaver-
tíðinni. Eftir að raunvextir urðu að veruleika varð erfiðara að
halda útgáfunni gangandi allt árið með tekjum eins mánaðar svo
að meginstefiia okkar varð sú að ganga á fleiri fótum. Við fórum
að gefa út kennslubækur, stofnuðum bókaklúbba og vorum
með gjafabækur á boðstólum árið um kring. Það hjálpaði okkur
gegnum erfiða tíma á síðasta áratug,“ segir Halldór Guðmunds-
son, framkvæmdastjóri útgáfusviðs Eddu, um útgerðina hjá
Máli og menningu.
Bókaútgáfa fylgir almennum efnahagssveiflum og forlögin
fóru mörg hver illa á samdráttarskeiðinu upp úr 1991. Sum urðu
Bókin heldur velli
„Ég tel að bókin haldi velli en í gerbreyttri mynd. Eftir sem áður munu höfundar
skrifa sögur. Unga kynslóðin elst ekki upp við þá stemmningu sem því fylgir að
handfjatla bækur. Verulegur hluti bókaútgáfunnar getur verið kominn í allt annað
form innan skamms,“ segir Halldór Guðmundsson.
43