Helgarpósturinn - 15.12.1994, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1994
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTIR
11
ættleiddu 20 karlmenn stjúpbörn
sín á árunum 1991 til 1993 en það er
önnur saga. Ættleiðingum fækkaði
hins vegar verulega frá 1986 til 1990
eða um þriðjung, en þá voru 48
Umhverfisráðherra og frú
ættleiða barn í Kólumbíu
Merkilegt hversu fáir
Islendingar hafa
snúið sér hingað
sagði Össur Skarphéðinsson þegar Morg-
unpósturinn náði tali afhonum í Kólumbiu.
Eins og komið hefur fram ætt-
leiddu Össur Skarphéðinsson
umhverfísráðherra og eiginkona
hans, Árný Erla Sveinbjörns-
dóttir jarðfræðingur, tveggja
mánaða stúlkubarn fyrir þremur
vikum. Vegna mikillar skrif-
finnsku eru þau enn þar í landi, en
koma heim um helgina eftir fimm
vikna dvöl. MORGUNPÓSTURINN
náði tali af hinum nýbakaða föður
þar sem hann var í gærdag stadd-
ur á hóteli í Kólumbíu. „Það er al-
veg klárt að málin hér niður frá
ganga upp. Kerfið í Kólumbíu er
pottþétt og mjög skilvirkt. Ég er í
raun alveg hissa á að ekki hafi
fleiri fslendingar leitað á þessar
slóðir."
Fjögur ár eru síðan þau Össur
og Árný fóru að vinna að því að
ættleiða barn fyrir alvöru. „Þó að í
okkar tilfelli hafi málin gengið
heldur hægt fyrir sig er það ekki
vegna kerfisins hér. Á þessum
tíma kom bæði upp misskilningur
og svo reyndum við fýrir okkur
annars staðar. Við rérum fyrir í
margar víkur í þessu máli og erum
búin að standa í þessu algjörlega
ein frá upphafi. En venjan er sú að
ættleiðing í Kólumbíu taki ekki
meira en tvö ár.
Hvernig kom þetta til?
„Við fengum upphaflega heim-
ilisfang þessarar stofnunar frá ætt-
ingjum okkar búsettum í Banda-
ríkjunum. í framhaldi af því dutt-
um við niður á kólumbísk systkini
sem búsett eru á fslandi, Þau
reyndust okkur afar vel, sem og
fjölskylda þeirra í Kólumbíu."
Því hefur verið haldið fram að
ráðamenn í Kólumbíu hafi greitt
götu þína íþessum tnálum?
„Þegar ég fór hingað til Kól-
umbíu í vor hitti ég fullt af ráða-
mönnum, þar á meðal kollega
minn úr kólumbíska umhverfis-
ráðuneytinu, en það var ekki svo
að þeir hafi greitt götu mína. í
þessari ferð kynntist ég hins vegar
mikið af fólki sem hefur reynst
mér mjög vel síðan í þessum mál-
um.
Össur segir hins vegar töluvert
erfitt að standa í þessu á eigin veg-
um vegna þess hve bírókratían er
erfið. Við ættleiddum í gegnum
hálfsjálfstæða kaþólska stofnun
sem hefur verið rekin hér í sextíu
ár, en er undir umsjá fjölskyldu-
ráðuneytisins í Bogotá. Fyrir utan
það að gangast undir ýmiss konar
kannanir heima, að þeirra ósk,
eins og sálfræðipróf, úttekt á
heimili, svo þarf maður að sýna
bankayfirlit, sakavottorð, með-
mæli og fleira, fara ættleiðingar-
mál hér almennt í gegnum tvo fé-
lagsráðgjafa, þar af tvisvar í gegn-
um annan þeirra og í gengum
Sri Lanka. Flest eru þau börn í dag á
aldrinum átta til tíu ára. Lokað hef-
ur verið fyrir ættleiðingar þaðan
nú, ekki þó vegna þess hvernig fs-
lendingar stóðu að málunum, held-
ur vegna innanríkismála þar í landi.
Á árunum 1980 til 1985 voru ætt-
leidd að meðaltali 73 kjörbörn á ári.
Inni í þeim tölum er innlendar ætt-
leiðingar, þó ekki fósturforeldra
heldur fósturfeðra. Að meðaltali
Össur og Árný Erla Ættleiddu
tveggja mánaða gamla kólum-
bíska stúlku.
dómskerfið. Þegar það er yfirstað-
ið þarf barn að fá kennitölu og
ríkisborgararétt. Allt tekur þetta
gríðarlegan tíma í þessu hægma-
landi kerfi. Það kostar líka tölu-
vert að ferðast til Kólumbíu og
dvelja í fimm vikur. En að auki
þurftum við að ráða okkur lög-
fræðing og túlk því hérna vita
menn ekki að annars staðar í
heiminum sé töluð enska.“
Össur segir töluvert um að
Bandaríkjamenn sæki til Kólumb-
íu til að ættleiða börn, enda séu
þau að mörgu leyti lík Bandaríkja-
mönnum. Ennfremur sem fjar-
lægðin er ekki mikil.
„Hér er allt slegið í gadda þann-
ig að enginn möguleiki er á að fara
með börn ólöglega út úr landinu.
þetta er bara stefna sem landið
hefur tekið, en hér er fátækt og
styrjaldir í ýmsum héruðum og
því fullt af foreldralausum börn-
um sem þeir vilja ættleiða innan-
lands sem utan og hafa skilvirkt
kerfi í stað þess að láta þessi börn
alast upp á götunni. Þeir ættleiða
meira að segja allt upp í tíu ára
börn sem eru auðvitað altalandi
en láta þau frekar til latnesktmæl-
andi landanna.
En oft varðar þetta þjóðarstolt,
þótt það séu til dæmis miklar
hörmungar á Balkansaga og fúUt
af foreldralausum börnum, eru
þau ekki ættleidd til annarra,
þjóðarstoltsins vegna. Ég verð að
segja Kólumbíu til hróss að þetta
er mjög vel gert hjá þeim og það
er því merkilegt að svo fáir íslend-
ingar hafi snúið sér hingað. Ég
veit að margir eru að velta þessu
fyrir sér en veit jafnffamt að þetta
er erfitt þar sem það að geta ekki
eignast börn er svo mikið felumál
hjá mörgum. Þetta leggst þó ekki
þungt á 100 kílóa húmorista eins
ogrnig."
Hvernig er svo að vera orðinn
pabbi?
„Það er helvíti gott.“ GK
kjörbörn ættleidd og 1991 áttu sér
stað 30 ættleiðingar, 41 barn var
ættleitt 1992 en í fyrra 38.
Kjörbörn á íslandi eru hvaðan-
æva að úr heiminum en stærsti
hópurinn, eftir að Sri Lanka lokaði
fyrir ættleiðingar, kemur frá Ind-
ónesíu. Alls 60 börn hafa verið ætt-
leidd þaðan og nú fer að líða að því
að barn númer sextíu verði ættleitt
frá Indlandi. En íslendingar eru
mest á slóðum Indlands um þessar
mundir, eða í tengslum við ind-
versk barnaheimili. Þá munu leið-
irnar vera nokkuð greiðar um þess-
ar mundir til Tælands og Víetnam.
Dæmi eru einnig um það að
börn hafi verið ættleidd til Islands
frá Grænhöfðaeyjum, Tyrklandi og
Costa Rica.
Halda að að pessi
börn séu programm-
eruð öðruvísi
Ættleiðingar voru lengst af, eins
og flest sem ekki er samkvæmt
formúlunni, mikið feimnismál á Is-
landi og er jafnvel enn þann dag í
dag ef marka má mismunandi við-
brögð við frétt NIORGUNPÓSTS-
INS um hvað umhverfisráðherrann
og frú hans aðhafast í Kólumbíu
um þessar mundir. Hins vegar
fagna flestir þeir, sem rætt var við
og staðið hafa í sömu sporum og
ráðherrahjónin, fréttinni og vonast
í kjölfarið að litið verði á þessa að-
ferð til að eignast börn sem eðlileg-
an þátt mannlífsins. Þetta sama fólk
vonast jafnframt eftir því að þau
hafi eignast öflugan bandamann
sem stuðli að greiðari aðgang Is-
lendinga að milliliðalausum ætt-
leiðingum erlendis.
Guðrún Sveinsdóttir, sem á tvö
kjörbörn, annað frá Sri Lanka og
hitt frá Indlandi, segist almennt lít-
ið hafa orðið vör við fordóma
gagnvart ættleiðingum hérlendis.
„Það er orðið nokkuð algengt að
sömu hjónin ættleiði tvö börn með
einhverju millibili hér á landi sem
ég tel helstu vísbendinguna um
hvað gengur vel. Mér finnst fólk
ekki líta á ættleiðingar neinum for-
dómaaugum, hins vegar kemur það
fyrir varðandi nýbúa. Umfjöllum
um þá hefur verið heldur neikvæð
að undanförnu. Oft gerir líka fólk
ekki greinarmun á nýbúum og
langt að komnu fólki sem alist hef-
ur upp hér eins og aðrir Islendingar
og borðar hangikjöt, laufabrauð og
skyr. Fólk virðist í fljótu bragði
halda að þessi börn séu prógramm-
eruð til þess að læra eitthvað annað
tungumál. Ég held hins vegar alls
ekki að það sé illa meint. Miklu
fremur tel ég að fólk hugsi ekki
hlutina til enda,“ segir Guðrún
Sveinsdóttir. Guðrún Kristjánsdóttir
Ein þeirra hjóna, sem rutt hafa
sína eigin braut og staðið algerlega
sjálf að ættleiðingum á eigin börn-
um, eru hjónin Ingveldur Jóna
Árnadóttir og Hannes Sigur-
geirsson. Þau eiga tvö börn, Guð-
rúnu, tólf ára og Sigurgeir, fimm
ára, sem þau ættleiddu með nokk-
urra ára millibili frá Kólumbíu í
gengum ríkisstofnunina, sem oft er
kölluð fjölskylduráðuneytið í
Bogotá.
f von um að geta hvatt aðra til
þess að fara sömu leið ákvað Ing-
veldur Jóna að segja upp og ofan af
sinni reynslu, en bæði telur hún
ættleiðingar alltof mikið feimnis-
mál á íslandi auk þess sem henni
finnst sem upplýsingar um þennan
þrautseiga hóp sem leitað hefur til
Kólumbíu hafi verið sniðgengnar af
ýmsum aðilum. „Þetta er svo stór-
kostlegt að ég vil gjarnan deila
þessu með öðrum. AÍltof fáir vita
að hægt er að leita milliliðalaust til
Kólumbíu og dvelja þar í mjög
hentugu húsnæði á vegum stofn-
unnarinnar meðan á ættleiðing-
unni stendur. Til þessa hefur þetta
bara frést af því að maður þekkir
mann.'Tngveldur Jóna segir kostn-
aðinn við ættleiðingarnar miklu
minni en sem næmi hálfri milljón,
en í bæði skiptin hafi eingöngu
þurft að greiða fyrir þýðingu á
skjölum, túlk, ferða- og lögfræði-
kostnað. „Ólíkt því sem nú er urð-
um við aðeins að staldra við í tvær
vikur í Kólumbíu en nú er þess hins
vegar vænst að foreldrar dvelji þar
um fimm vikna skeið. Við rétt
sluppum fyrir horn í síðara skiptið
en þá fór maðurinn minn einn út
og sótti strákinn.“
Fenau strákinn
í jólagjöf
Nokkuð skemmtileg saga er í
kringum komu sonar hennar, sem
þá var ellefu mánaða, og manns
hennar til landsins, en það var rétt
fyrir jólin 1990. „Hann var sann-
kölluð jólagjöf til fjölskyldunnar
það ár, líkt og má segja um Össur
Skarphéðinsson og frú hans nú,“
segir hún. Effir að fréttamenn Rík-
isútvarpsins höfðu komist á snoðir
um það að kólumbískt barn væri á
leið til landsins á Þorláksmessu
vildu þeir segja frá málinu. Ingveld-
ur Jóna neitaði að láta sig í fyrstu en
þegar fréttamaðurinn útskýrði fyrir
henni hvað þessi frétt gæti orðið
góð jólagjöf til Islendinga í miðjum
óeirðunum sem þá ríktu í Kolumb-
íu gaf hún sig. „Maðurinn minn
hafði á orði að íslendingar hefðu
fengið saltkjöt í jólamatinn þetta ár,
svo rnikið var táraflóðið yfir frétt-
inni sem flutt var á jóladag.“
En þrátt fyrir að Kólumbíuleiðin
hafi reynst greiðfær segir Ingveldur
Jóna ættleiðingamál reyna mikið á
þolinmæði fólks. „Það er mín skoð-
un að þessi mál eigi að vera erfið.
Þegar öll börnin komu hingað til
lands frá Sri Lanka á sínum tíma
var afgreiðslan eins og á færibandi.
Þetta er spurning um börn og
framtíð þeirra, þess vegna á ekki að
vera auðvelt að gera fólk að kjörfor-
eldrum. Og þótt aldrei verði börn
metin til fjár getur mikill kostnaður
og langir biðlistar sett meiri strik í
reikning sumra en nauðsynlegt er.“
Birtust á forsíðu upp-
lýsingabæklings
I kjölfar þess hve margir íslend-
ingar hafa núorðið leitað til Kól-
umbíu er sambandið sífellt að
styrkjast, enda hafa Islendingar
sýnt sig og sannað í þessum efnum.
„Þetta er virkilega hægt og sam-
bandið á milli landanna er alltaf að
liðkast. Ég hef til dæmis alltaf haft
gott samband við þá sem hafa að-
stoðað okkur í Kólumbíu." En ein-
mitt vegna þess komst hún að því í
gegnum kunningja sína í Kólumbíu
nýverið að ein myndanna sem hún
sendi til stofnunarinnar af fjöl-
skyldunni komst á forsíðu á upp-
lýsingabækling stofnunarinnar. En
sá bæklingur er sendur út um alla
heim.
Eftir afgreiðslu mála hér á landi,
hvaða upplýsingarfáið þið um vænt-
attleg börn?
„Það er misjafnt hvað maður fær
mikið af uppiýsingum. Þetta gekk
ekki eins fyrir sig með stelpuna og
strákinn, en að öðru leyti voru mál-
in í svipuðum farvegi. Við fengum
til dæmis mynd af stráknum, upp-
lýsingar um heilsufar hans og fleira,
en minni upplýsingar um stúlkuna
á sínum tíma. Eftir að hafa fengið
upplýsingarnar í hendurnar áttum
við að segja já eða nei. Mér finnst
það raunar fáránlegt því maður
segir aldrei nei. Að fólk fái tækifæri
til þess að velja á milli barna finnst
mér að eigi ekki að vera inni i
myndinni. Það sem ég hugsaði með
mér var að einmitt þessi börn væru
ætluð okkur.“
Nú hafa þessi mál jafnan verið
mikið feimnismál, hvernig snýr sá
þáttur að þér?
„Ég held satt að segja að ættleið-
ingar séu ekki eins mikið feimnis-
mál og þau voru. Enn í dag virðist
þetta samt viðkvæmt mál gagnvart
sumum, að því leyti að það hefur
þótt löstur að geta ekki átt barn.
Það er tilfinning sem ég er alveg
gjörsamlega laus við. Það eru hins
vegar ekki allir í kringum mig. Ein
kona sagði við mig effir að ég ætt-
leiddi stelpuna; ,Æ> Jóna mín, það
er gott að þú fékkst barn. Það hjálp-
ar svo oft til að konur verði ófrísk-
ar.“ Það er eins og þetta ætti að vera
mér huggun. Mér fannst þetta bara
ágætt eins og þetta er og er alveg
laus við að sitja uppi með einhverj-
ar tilfinningar sem ég á erfitt með
að sætta sig við. Ég held að svo sé
líka í flestum öðrum tilfellum.“ GK
Glasafrjóvganir niður-
greiddar, ættleiðingar
ekki
Guðrún Sveinsdóttir, starfsmað-
ur Islenskrar ættleiðingar, vill lítið
gera úr gagnrýni þeirra sem ættleitt
hafa börn án milligöngu félagsins.
Þegar börn séu ættleidd frá Ind-
landi fari hluti milliliðakostnaðar-
ins til þessa einkarekna barnaheim-
ilis sem Islendingar eiga viðskipti
við og að hluta til í góðgerðarstarf-
semi. Þótt barnaheimilið sé einka-
rekið eru allar ættleiðingarnar háð-
ar samþykki stjórnvalda. Og ávallt
er reynt að hafa fyrst upp á ind-
verskum kjörforeldrum áður en
börnin fara úr landi. „Við höfum
ekkert á móti því að hjón sem hafa
leyfi yfirvalda fari eigin leiðir í ætt-
leiðingum. Félaginu koma þau mál
ekkert við. Ef eitthvað er höfum við
frekar reynt að styðja við bakið á
þessu fólki. Við veitum hins vegar
engin leyfi og fáum lítið frá yfir-
völdum. Þar af leiðandi getum við
lítið gert fyrir fólk í þessum hug-
leiðingum annað en að beina því
áfrarn á réttar brautir. Félagið starf-
ar því meira sem foreldrafélag, en
sameiginlegir hagsmunir þess eru
meðal annars að berjast fyrir því að
foreldrar ættleiddra barna fái fullt
fæðingarorlof,“ segir Guðrún, en til
þessa hefur þessi hópur fengið
mánuði skemmra fæðingarorlof en
aðrir.
Þótt ættleiðingar séu orðnar
töluverðar framhjá félaginu hefur
þeim engu að síður fækkað og eru
allir því sammála að aukin íjölgun
glasafrjóvgunar, eftir að íslendingar
tóku þá tækni í sínar hendur fyrir
þremur árum, sé helsta skýringin.
Alls 250 pör á ári hafa farið í gegn-
um glasafrjóvgun tvö síðastliðin ár.
Glasafrjóvgunin í fyrsta sinn kostar
105 þúsund krónur en 60 þúsund í
næstu þrjú skiptin. Hver meðferð
kostar engu að síður 200 þúsund
krónur sem þýðir að glasafrjóvgan-
ir á íslandi eru niðurgreiddar og
voru einnig á meðan fólk sótti
þessa þjónustu erlendis. En nokkrir
hafa bent á að hér sé nokkuð órétt-
læti á ferðinni þar sem ættleiðingar
séu með engu niðurgreiddar af ís-
lenska ríkinu.
Hafa ættleitt tvö börn með nokkurra ára millibili
Þessi böm voru
ætluð okkur