Helgarpósturinn - 15.12.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTIR
FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1994
Kynningar- og auglýsingarstarf Hagkaups og Bónuss
Bókastríðið útvegar
stórmörkuðunum
ódýra auglýsingu
„700 bókabúðir fóru á hausinn vegna verðstríðs í „Laun höfunda eiga ekki að ráðast við kjötborðið í
Frakklandi," segir Jóhann Páll Valdimarsson. Bónus eða grænmetisborðið í Hagkaup," segir Ingi-
björg Haraldsdóttir.
Kaupmenn hafa hingað til keypt
bækur frá útgáfunum á 30 prósenta
afslætti og selt með sinni álagningu.
Það var Jóhannes Jónsson í Bón-
us sem seldi bækur nú um helgina
án nokkurrar álagningar sem aftur
varð til þess að Hagkaup lækkaði
verðið enn frekar, eða um 25 pró-
senst. Bónus selur tólf titla alis og
styðst þar við metsölulista DV en
margir höfundar og útgefendur eru
ósáttir við þá tilhögun þar sem þeir
telja að hún stýri bóksölu meira en
góðu hófi gegni. En núna eru útgef-
endur farnir að selja bækur á magn-
afslætti út af forlögunum.
Það eru fleiri sem eiga hagsmuna
að gæta. Verslanir sem versla ein-
göngu með bækur geta með engu
móti lækkað verðið til jafns við
stórmarkaði og sjá fram á stórtap á
sínum rekstri ef kúfur bóksölunnar
færist yfir á stórmarkaðina en unr
helgina ætla bóksalar, að sala í heíð-
bundnum bókabúðum hafi dregist
saman um helming. Eftir helgina
hefur Hagkaup hækkað verðið aftur
en Bónus ætlar að hafa 2-3 bækur á
30 prósenta afslætti allt fram til jóla.
Appelsínur. sykur
og kartöflur
Hagkaup hafði fram eítir áttunda
áratugnum og langt fram eftir þeim
níunda yfirburðastöðu á markaðn-
unr hvað varðaði lágt vöruverð en í
matvörubransanum debúteraði fyr-
irtækið 1967 með innflutningi á
ódýrum appelsínum og síðan reis
hitamál upp varðandi sykurinn-
flutning og fleiri vörur. Síðar komu
nýir samkeppnisaðilar til sögunnar
og enn aðrir sóttu í sig veðrið. Þátt-
ur Hagkaupa verður þó seint lítils
metinn í verslunarsögu þjóðarinnar
hvað varðar það að halda vöruverði
niðri.
Á níunda áratugnum risu mörg
hitamál í kringum Hagkaup. Þar
má nefna söluna á Húsavíkurjógúrt
sem var á um 20 prósenta lægra
verði en verð á jógúrt frá Mjólkur-
samsölunni. Eftir að Mjólkursam-
salan kærði söluna til Framleiðslu-
ráðs var salan stöðvuð en almenn-
ingsálitið var Hagkaupsmegin og
málinu lyktaði þannig að Fram-
leiðsluráð lét í minni pokann og
sala á jógúrtinni var leyfð í Reykja-
vík. Stjórnvöld hækkuðu hins vegar
verðið til jafns við verð samsölunn-
ar svo sigúrinn kom fýrir lítið.
Kartöflumálið var næsta
sprengja en þá samdi verslunin
beint við Jens Gíslason, kartöflu-
bónda í Þykkvabænum, fram hjá
Grænmetisverslun ríkisins. Eftir á
var reglum um dreifingarkerfi kart-
aflna breytt til hins betra.
Ótvírætt
auglýsingagildi
En árið 1980 var Hagkaupum
bannað að selja bækur á 10 prósenta
lægra verði til neytenda en bókaút-
gefendur og bóksalar höfðu ákveð-
ið, skömmu síðar kom Félag sjón-
tækjafræðinga í veg fyrir að þeir
seldu ódýr lesgleraugu. Hvert málið
hefur rekið annað með jöfnu milli-
bili og skilað sér í ríkulegri umfjöll-
un fjölmiðla og haft ótvírætt auglýs-
ingagildi fýrir fyrirtækið. Fólki er í
fersku minni innflutningur á
skinku, sala á mjólk úr Borgarnesi
og Levi’s gallabuxur á helmingi
lægra verði en hjá innflytjanda
þeirra á íslandi, Pétri Arasyni í
Levi’s-búðinni. Gallabuxurnar
reyndust vera sviknar og fyrirtækið
þurfti að bakka nreð það mál eftir
að hafa lagt undir sig ómælda dálk-
sentimetra í blöðunum og fengið
fréttir um framtakið á báðum sjón-
varpsstöðvum.
Jóhannes Jónsson í Bónus stofn-
aði fyrstu Bónusverslunina eftir
þýskri fyrirmynd árið 1989 en síðan
hefur sigurganga hans verið nær
óslitin og náði Bónus að vera með
lægsta vöruverð í landinu en á síð-
asta ári seldi Jóhannes keppinaut-
um sínum í Hagkaupum helmings-
hlut í fýrirtækinu. Bónus hóf síðan
verðstríðið nú sem varð til þess að
Hagkaup lækkaði sitt verð einnig og
Bónus seldi bækur um helgina án
nokkurrar álagningar. „Bónus býð-
ur betur," sagði Jóhannes Jónsson.
„Það er okkar mottó.“
Bóksalar riftu sam-
komulagi um 1rerð
Fyrir fjórtán árum síðan, þegar
Hagkaup hóf fýrst að versla með
bækur, var í gildi samkomulag milli
bókaútgefenda og verslana sem
kvað á um fast verð á bókum og
Verðlagsráð virti þann samning.
Það var að frumkvæði bóksala sem
þeim samningi var sagt upp fýrir
þremur árum síðan og núna gilda
landslög sem kveða á um frjálsa
álagningu. Teitur Gústafsson,
formaður Félags bóka- og ritfanga-
verslana, sagði að samkomulaginu
hefði verið rift vegna þess að þetta
fasta verð hefði eingöngu gilt fýrir
verslanir en útgefendur hefðu samt
sem áður selt bækur á miklum af-
slætti til þeirra sem versluðu beint
við forlögin. „Það er betra fyrir
neytendur að hafa bókabúðir sem
selja ekki bara bækur, heldur rit-
föng, skólavörur og tímarit" en
hann vill ekki að gripið sé inn í
núna.
„I Frakklandi kom upp verðstríð
milli þeirra sem versluðu með bæk-
ur er heilmikil verslunarkeðja hóf
að selja bækur á afsláttarverði.
Verðstríðið leiddi til þess að versl-
unarkeðjan hafði hina undir og um
700 bókaverslanir fóru á hausinn
áður en yfirvöld sáu sitt óvænna og
settu lög sem kváðu á um verslun
með bækur,“ sagði Jóhann Páll
Valdimarsson, formaður Félags ís-
lenskra bókaútgefenda. „Það gerðu
þeir til varnar menningunni því að
þeir sáu fram á að dreifing á bókum
yrði ófullnægjandi og það yrðu að-
eins örfáar metsölubækur frammi í
verslunum ef svo færi að stórmark-
aðir yrðu allsráðandi á bókamark-
aðnum.“ Jóhann Páll sagði einnig
að útgefendur væru ekki að vonast
eftir því að einhver hönd gripi inn í.
En viðbrögðin láta ekki standa á
sér. Allt frá grát og tannagnístran, til
baráttu einstaka verslunar sem
reynir að skáka þeim stóru. Kaupfé-
lag Árnesinga á Selfossi lækkaði
verðið og Bókaverslun Árbæjar
býður upp á stórlækkað verð á jóla-
steikinni með bókum sem keyptar
eru í búðinni.
Viðbrögð
bókaforlaganna
Nú heyrast þær raddir að forlögin
séu farin að dansa með í verðstríð-
inu. Hagkaup á að hafa keypt bóka-
pakka með afslætti á mun lægra
verði þaðan en áður. „Það ganga
þær sögusagnir að einhver forlög
geri þetta en þau bera það öll af sér.
Ég get fullyrt fýrir hönd Forlagsins
og Máls og menningar að slíkt á
ekki við um okkur,“ sagði Jóhann
Páll Valdimarsson.
„Mér finnst sá þáttur einna alvar-
legastur í þessu máli og ekki falleg-
ur,“ sagði Ingibjörg Haraldsdóttir,
formaður Rithöfundasambandsins.
Hún sagði að það væri erfitt fyrir
höfunda að álykta gegn lækkuðu
verði á bókum og þetta mál hefði
margar hliðar. „Rithöfundasam-
bandið hélt stjórnarfund á mánu-
dag og þar var ákveðið að bíða
átekta og sjá hvernig málin þróast
þessi jól.“ „Við höfum ekkert stað-
fest í þessu máli,“ sagði Teitur Gúst-
afsson.
Að sögn Óskars Magnússonar,
forstjóra Hagkaups, er um að ræða
20- 30 titla frá velflestum forlögum
sem fýrirtækið keypti án þess að
nýta sér venjulegan greiðslufrest og
skilarétt. Með því að taka áhættuna
fengi fyrirtækið afslátt umfram þau
30 prósent sem venjulega væru
veitt.
Meðvituð
kynningarstarfsemi
„Það þarf ekki annað en að skoða
dæmin úr Hagkaup nokkur ár aftur í
tímann til að sjá að þetta er meðvit-
aður hluti af kynningarstarfsem-
inni,“ sagði Gunnar Steinn Páls-
son, almannatengill hjá Hvíta hús-
inu. „Ef að þeir keyptu tilbúnar aug-
lýsingar til að ná sama árangri þá
hefði það hlaupið á tugum milljóna á
undanförnum árum. Með þessu þá
sýna þeir ffam á að þeir eru ekki bara
ódýrari heldur út-
sjónarsamari og
klárari en önnur
fýrirtæki og það
er sú ímynd sem
fólk vill kaupa.
Þetta er því raun-
verulega ómetan-
legt fýrir fýrirtæk-
ið og ég get ekki
sem auglýsinga-
maður slegið
fram neinni
ákveðinni tölu.
Það er verið að
fleyta rjómann af
atvinnugrein á
mesta álagstíma
án þess að menn
hafi hugsað sér að
selja bækur á öðr-
urn árstíma og
hvað þá allar
bækur. Hagkaup
og Bónus eru í
krafti sterkrar
stöðu sinnar að
slá sig til riddara
og ég er ekki einn
um þá skoðun
heldur eru margir
mínir viðskiptafélagar sama sinnis
að ef þessi Sófahasar fær að líðast
hefur það mjög skaðleg áhrif á marg-
ar atvinnugreinar til iengri tíma og
menninguna almennt.“
„Þeir eru búnir að fá rnikla urn-
fjöllun í blöðum og góða ókeypis
auglýsingu,“ sagði Teitur Gústafs-
son. „Það er auðvitað það sem þeir
eru að vilja með þessu.“
Metsala af lista
Þáttur Jóhannesar í Bónusi er
ekki bara sá að undirbjóða Hagkaup
heldur tók hann upp á því að selja
einungis metsölutitla sanrkvæmt
fýrsta íista DV og margir rneina að
þannig sé bóksölunni stýrt í ákveðið
horf en fýrsti listi DVhefur löngum
ekki sagt nema hálfa söguna um
endanlegan lista, þar senr jólabók-
salan er í raun ekki hafin þegar hon-
um er slegið fram. Auk þessara tíu
titla hafa þrír aðrir slæðst með og
Jóhannes kvað það vera vegna mik-
illar eftirspurnar. í fyrstu héldu
margir að þetta væru samantekin
ráð Hagkaupa og Bónuss þar sem
þetta sé að hálfú leyti sama fýrirtæk-
ið eftir að Hagkaup keypti sig inn í
Bónus. „Ég hélt fyrst að þetta væru
samantekin ráð,“ sagði Jóhann Páll
Valdimarsson. „En nú er ég búinn
að sjá að svo er ekki.“ Aðspurður'
um þá ákvörðun Bónuss að selja
einungis tíu bækur af fyrrnefndum
lista sagði hann að það væri vissu-
lega verið að stýra bóksölunni í
ákveðið horf með vafasömum hætti
en metsölulistar senr slíkir hefðu
verið auglýsing fýrir bækur eins og
þeir væru kynntir í blöðunum og
við þessu væri ekkert að gera. „Þessi
tilhneiging til að stýra smekk og
ákveða fyrirfram hvað er söluvæn-
legast er alls staðar úti í þjóðfélaginu
og á kostnað annarra bókmennta,
svo fáránleg sem hún er,“ sagði
Ingibjörg Haraldsdóttir. „Islensku
bókmenntaverðlaunin, þar sem út-
gefendur tilnefna bækur og velja
síðan lítinn útvaldan hóp þar úr
sem á að selja, eru angi af sama
meiði. Þó ég leggi þetta tvennt ekki
að jöfnu er tilhneigingin sú að draga
sölubækur saman í ákveðinn dilk.“
„Markviss kynningarstarfsemi hjá Hagkaup," segir
Gunnar Steinn Pálsson.
„Bónus býður betur,“ segir Jó-
hannes Jónsson og neitar því að
verslunin hafi gert hagstæðari
innkaup hjá útgefendum.
Laun ráðast
ekki í Bónus
„Ég á mjög bágt með að trúa því
að neinn útgefandi reikni höfund-
arlaunin út frá þessu lækkaða út-
söluverði bóka,“ sagði Jóhann Páll,
en neitaði því þó ekki að samningar
höfunda kæmu ekki í veg fyrir slíkt
eftir atburði undangenginna daga.
„Samningar höfunda verða væntan-
lega endurskoðaðir fljótlega eftir
áramót og þá Iíka með þetta fyrir
augum. Samningurinn er gerður
við aðrar aðstæður og þessi mál því
í lausu lofti. Þetta á í raun við um
allar hliðar á þessu máli. Það er ljóst
að þetta kallar á breytingar því að
gert er gert og ekki verður snúið til
baka. Þetta verður væntanlega
næstu árin og þýðir stórbreytt
landslag í þessum málum. Hvert
þessi þróun leiðir okkur verður bara
að koma í ljós.“
„Fólk gleymir því þegar þetta
verðstríð er til umfjöllunar að bóka-
verð er svona hátt vegna bóka-
skattsins og ríkisstjórnin sleppur
fyrir horn með sinn hluta meðan
stórmarkaðirnir standa uppi sem
vinir litla mannsins. Þeir sem tapa á
þessu öllu eru svo litlu bókabúðirn-
ar og höfundarnir," sagði Vigdís
Grímsdóttir rithöfundur.
„Rithöfundar munu að sjálf-
sögðu ekki una því að laun þeirra
séu ákveðin við kjötborðið í Bónus
eða grænmetisborðið í Hagkaup.
Þetta er sú hlið sem snýr að höfund-
um og við komum til með að fylgj-
ast grannt með þessu hjá Rithöf-
undasambandinu og kanna hug út-
gefenda til málsins," sagði Ingibjörg
Haraldsdóttir.
Skil á bókum
Fólk getur eftir sem áður skilað
bókum víðast hvar án þess að fram-
vísa kassakvittun og því hægt um vik
að kaupa nokkrar bækur í Bónus eða
Hagkaupum og skila þeim í bóka-
verslun og fá þar innleggsnótu sem
nemur mun hærra verði. Jóhann
Páll sagði að útgefendur myndu ekki
gera athugasemd við það fýrirkomu-
lag enda ekki í þeirra verkahring.
Aðspurður um hvort Bónus myndi
selja bækur eftir jólin sagðist Jó-
hannes ekki reikna með því.
En effólk vill skila bókum?
„Við verðum kannski með það
eitthvað lengur til að mæta því.“
Bóksalar verða því að inna af
hendi þjónustu sem skilar sér ekki í
kassann. „Það hefúr verið litið til
sérstöðu bókarinnar sem gjafavöru
vegna þess að það er hægt að skipta
henni víðast hvar án tillits til hvar
hún er keypt,“ sagði Teitur Gústafs-
son en hann sagðist vonast til að
fólk skilaði bókum jöfnu hlutfalli í
stórmarkaðina og það verslaði þar.
Óstaðfestar heimildir herma að
bóksala í Hagkaup um helgina hafi
velt á annan tug milljóna. Jóhannes
í Bónus vildi ekki gefa upp neinar
tölur en sagði að þúsundir eintaka
hefðu selst í Bónus. Hvort að þessi
bókastyrjöld verður þess valdandi
að framtíðarsess bókanna verði í
kjötborðinu við hliðina á nauta-
hakkinu og svínakótilettum mun
tíminn leiða í Ijós. -ÞKÁ