Helgarpósturinn - 21.11.1996, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER1996
Jamaica Kincaid
The Autobiography of My
Mother
Vintage 1996
Rómantík
Sjálfsævisaga
móður minnar
The Autobiography of My Mother
er nýjasta skáldsaga Jamaicu Kinc-
aid. Sagan er í formi sjálfsævisögu
sjötugrar konu, Xuelu, og sögusviöiö
er eyjan Dóminíka í Karabíska hafinu.
Sagan hefst viö fæöingu Xuelu en
móðir hennar deyr af barnsförum.
Æskuárin eru enginn dans á rósum,
faöirinn er spilltur lögreglumaöur sem
sinnir dóttur sinni ekkert og stjúp-
móðurinni er í mun aö eyðileggja líf
hennar. Rauöi þráöur bókarinnar er
móðurmissirinn; lif barns án móöur.
Þótt Xuela sé í æsku upptekin af
þjáningum annarra þá er hún einnig
hugfangin af sínum eigin þjáningum.
Hún minnir stundum á aðra þekkta
sögupersónu, Jane Eyre, en þær eiga
þaö sameiginlegt aö í æsku eru þær
báöar á valdi grimmlynds fulloröins
fólks. En þeirra leiöir skilur því Jane
Eyre fann ástina en Xuela heldur
áfram aö hata.
Sagan er eintal Xuelu, sjónarmiö
annarra skipta ekki máli. Stíllinn er
afar Ijóörænn, setningar knappar og
notkun lýsingar- og atviksoröa í lág-
marki. Stundum er eins og blindur
maöur skrifi söguna því umhverfislýs-
ingar eru nánast engar. En í raun er
bókin kjarnyrtur oröaflaumur sem er
mjög grípandi í nekt sinni. Allt er látiö
flakka, Xuela lítur yfir farinn veg án
þess aö fegra nokkurn hlut. Sagan er
krefjandi og höfundi tekst á vissan
hátt aö dáleiöa lesandann. Enginn
ætti aö vera ósnortinn eftir lestur
þessarar bókar.
Bókin er 228 síöur, fæst hjá Máli
og menningu og kostar 1.795 krónur.
John Berendt
Midnight in the Garden of
Good and Evil
Vintage 1995
Morðsaga í
Suðurríí^junum
Snemma morguns 2. maí 1982
heyrist skothríö af byssu í einu fín-
asta húsi Savannah-borgar í Georgíu-
fylki í Bandaríkjunum. Ungur glæpa-
maöur, Danny Hansford, hefur falliö í
valinn. Var þetta morö eöa sjálfs-
morö?
Hér er enginn skáldskapur á ferö
heldur raunveruleg saga af morömáli.
Höfundurinn, John Berendt, lýsir þvi
þegar hann flytur til Savannah eftir
aö hafa búið í tuttugu ár í New York,
þar sem hann hefur veriö dálkahöf-
undur hjá karlaritinu Esquire (hann
skrifar enn í blaðiö).
Sögusviöiö er eins og áöur segir
hin fagra Savannah-borg. Borgin er
kyrrlát og menningarleg og íbúar
hennar eru tortryggnir í garö aökomu-
manna og vilja síöur breytingar.
Þegar glæpurinn hefur veriö fram-
inn kemur nýrikur fornmunasali, Jim
Williams, fram á sjónarsviöiö ogjátar
á sig glæpinn. Þrátt fyrir aö Jim sé
hýr og nýríkur þá nýtur hann vinsælda
meðal elítunnari borginni.
John Berendt gæöir söguna lifi
meö skemmtilegum frásögum af hin-
um ýmsu ibúum og þjóöfélagshópum
Savannah-borgar. Mannlýsingarnar
eru hógværar en vel til þess fallnar
aö auka á spennuna því auövitaö
gengur sagan út á þaö hver framdi
glæpinn.
Midnight in the Garden of Good
and Evil hefur fariö sigurför um heim-
inn og var meöal annars I rúmt ár á
metsölulista The New York Times.
Bókin er 388 síður, fæst hjá Máli
og menningu og kostar 995 krönur.
Eru fréttamenn málaliðar eigendanna?
Upp á síðkastið hefur borið
meira en oftast áður á því
hvort tilteknir fréttamenn eða
fréttastjórar séu æskilegir eða
óæskilegir. Fréttastjóri, sem
neitaði að hvika frá grundvall-
aratriðum fréttamennskunnar
til þess að þjóna öðrum hags-
munum, var rekinn. Þessi
brottvikning vakti umtal og
raunar heyrir það almennt til
frétta, þegar óbreyttir blaða-
og fréttamenn fá reisupassann.
Þótt fjölmiðlafólk sé yfirleitt
alltof upptekið af sjálfu sér og
starfssystkinum sínum, þá er
þessi athygli núna verðskuld-
uð. Persónurnar sjálfar skipta
ekki öllu máli heldur fremur
hvað stendur á bak við svona
mannabreytingar auk þess litla
starfsöryggis, sem blaða- og
fréttamenn njóta, þegar á
hólminn er komið. Brottrekst-
ur Elínar Hirst ber vissulega
hæst þessa dagana, en fyrr í
þessari viku fengum við þær
fréttir, að Þresti Emilssyni,
fréttamanni hjá sjónvarpinu,
hefði verið sagt upp í tvígang á
tveimur árum í því skyni að
koma í veg fyrir fastráðningu
hans! Ráðningarsaga hans hjá
Ríkisútvarpinu er reyndar svo
furðuleg, að hún er sérstakt
umfjöllunarefni.
Með því að reka hæfan
fréttastjóra er verið að koma
ákveðnum skilaboðum á fram-
færi. Eigendur fjölmiðils eru
ekki ánægðir með störf eða
stefnu fréttastjórans. Þeir vilja
sjá breytingar á fréttastefnu
viðkomandi fjölmiðils vegna
þess, að fréttastjórinn sér
þjóðfélagið öðrum augum en
eigendurnir. Það táknar í fram-
haldinu, að allir fréttamenn
viðkomandi miðils verða að
endurskoða afstöðu sína til
frétta, endurmeta fréttamat
sitt, og þá væntanlega í sam-
ræmi við stefnu nýs frétta-
Fiölmiðlar
Halldór Halldórsson
skrifar
stjóra, sem er eigendum fjöl-
miðilsins þóknanlegri en sá
brottrekni. Fréttamennirnir
eiga fótum sínum fjör að launa.
Þeir verða að temja sér nýja
siði og reyna að sjá umhverfi
sitt með augum eigendanna og
gæta þeirra hagsmuna, sem
eigendurnir telja mikilvægari
en að leggja fyrst og síðast
áherzlu á að segja sannleik-
ann. Það má vel vera, að þetta
hljómi öfgafullt, en svona túlk-
un er a.m.k. vísbending fyrir al-
menning um það hversu starf
fréttamanna getur verið við-
kvæmt. Á öllum fjölmiðlum er
ákveðið andrúm, tiltekin lína,
sem fréttamenn eiga ekki að
fara yfir. Línan er í sjálfu sér
ósýnileg, en hún er m.a. skil-
greind með brottrekstri frétta-
stjóra eða ráðningarvenjum
viðkomandi fjölmiðils.
Félagi Lenín
og „frjálsir" f jölmiðlar
En hvers vegna fá fréttastof-
ur ekki að starfa í friði? Það er
af ýmsum ástæðum, en oftast
vegna auglýsingahagsmuna,
hagsmuna sérlegra fyrirtækja,
sem ekki má styggja, hags-
muna stjórnmálamanna eða -
flokka, og síðast en ekki sízt
sérhagsmunahópa, sem á að
hlífa. Sumir eigendur fjölmiðla
tækju sjálfsagt heils hugar
undir með hugsun félaga Ni-
kolaj Lenín um það sem kalla
mætti mörk tjáningarfrelsisins,
þegar hann sagði:
„Hvers vegna ætti að leyfa
málfrelsi og frjálsa fjölmiðia?
Hvers vegna skyldi ríicisstjórn,
sem gerir það sem hún trúir að
sé rétt, að leyfa gagnrýni á
„Sumir eigendur
fjölmiðla tækju sjálfsagt
heils hugar undir með
hugsun félaga Nikolaj
Lenín um það sem kalla
mætti mörk tjáningar-
frelsisins, þegar
hann sagði:
„Hvers vegna ætti að
leyfa málfrelsi og frjálsa
fjölmiðla?““
sjálfa sig? Slík stjórn myndi
ekki leyfa stjórnarandstöðunni
að bera banvæn vopn. Hug-
myndir eru mun hættulegri
fyrirbæri en byssur. Hvers
vegna skyldi hverjum sem er
leyft að kaupa prentvél og
dreifa skaðvænlegum skoðun-
um, sem væru eingöngu settar
fram til að koma stjórnvöldum
í bobba?“
Það er í sjálfu sér ekki mjög
langsótt að setja eigendur fjöl-
miðla í sömu spor og Lenín. Á
sama hátt og sjálfsagt þótti
skv. alræði Leníns að vernda
ríkið og ríkisstjórnina mætti
hugsa sér stöðu fjölmiðlaeig-
andans á sama hátt. Hann á
öflugan fjölmiðil með frétta-
stofu sem hefur mikil áhrif í
samfélaginu, en sjálfur hefur
hann, eigandinn, engin áhrif á
fréttamatið, hvað þá efni frétt-
anna. Þegar miklir hagsmunir
eru í veði gæti maður ímyndað
sér, að sumum eigandanum
þætti þetta óþolandi aðstaða.
Enda dreg ég stórlega í efa, að
til sé sú fréttastofa eða rit-
stjórn á íslenzkum fjölmiðlum,
sem tekur ekki tillit til sjónar-
miða eigandans, vitandi eða
óafvitandi.
„Frjálsir og óháðir“
— hvað er nú það?
Flest dagblöð á íslandi hafa
þjónað stjórnmálaflokkum og
boðskap þeirra. Frjáls og óháð
blöð eiga að vera óháð, en það
er í raun goðsögn. Blöð, sem
eru ekki rekin sem pólitísk
málgögn, eiga að skila hagnaði.
Af þeirri einföldu ástæðu er
þessum blöðum ekki hollt að
troða hagsmunaaðilum um
tær, ef slíkt gæti haft neikvæð
áhrif á tekjur fjölmiðilsins. í
rauninni má færa rök fyrir því,
að svokallaðir frjálsir fjölmiðl-
ar séu háðari ýmsum sérhags-
munum en málgögn stjórnmál-
anna. Morgunblaðið, risinn á
blaðamarkaðnum, var til
skamms tíma málpípa Sjálf-
stæðisflokksins að réttu mati
flestra kunnáttumanna. Það
hefur breytzt. Á hinn bóginn
gleymist oftast sú staðreynd,
að Morgunblaðið var í upphafi,
þegar búið var að véla það af
Vilhjálmi Finsen, blað er-
lendra og innlendra kaup-
manna í Reykjavík. Finsen
gafst upp fyrir auglýsingavaldi
útlenzkra kaupmanna og nokk-
urra annarra íslenzkra „smá-
peða“.
Það væri barnaskapur að
reyna að halda því fram, að
fjármagn og auglýsingar ráði
ekki mestu um stefnu og yfir-
bragð fjölmiðlanna. Frjáls
fréttamennska hefur alltaf átt í
vök að verjast. Margtugginn
áróður um frelsi og óhæði til-
tekinna fjölmiðla verður að
setja í beint samhengi við efna-
hagsleg áhrif á ritstjórnar-
stefnu þeirra.
Bókmenntagetraun
Isíðustu viku birtum við ljóðið Sköpun heimsins eftir
Þorstein frá Hamri. Tvær villur slæddust inn í ljóðið
(sjá bls. 10) og kannski er það þess vegna sem engin
rétt svör bárust. Að þessu sinni biðjum við um höfund
texta úr lítilli bók eftir mikið skáld. Þeir sem þekkja höf-
undinn ættu að senda okkur línu, annaðhvort í pósti:
HP, Borgartúni 27, 105 Reykjavík, eða á myndrita: 552
23 11, fyrir þriðjudag. Úr réttum lausnum verður dregið
og vinningshafinn fær senda bókina Úr plógfari Gefjun-
ar, tólf íslendingaþœttir, eftir Björn Th. Björnsson.
Hver skrffaði?
Ojá, þeir ösluðu þarna áfram í hríðinni, um annað var ekki að gera. Á
meðan leið dagurinn, þessi dagur sem var ekki lengur sýnilegur, aðeins örl-
aði fyrir eins og ofurlítilli glætu í snækófinu. Benedikt hafði tekið stefnu á
„kofann" sinn, er hann kallaði, enda þótt það væri aðeins jarðhola með
hlemmi yfir, ofurlítil grýta, einskonar gröf. Hann gróf hana fyrir tuttugu og
sjö árum nálægt miðju þess svæðis, sem hann hafði ásett sér að kanna. Og
hafði kosið til þess hólbarð sem lá ekki það áveðurs að veruleg hætta væri
á að hlemmurinn, þyngdur með steinum, fyki út í buskann, en á hinn bóg-
inn ekki nógu hátt til að loku var fyrir skotið að vatn rynni ofan í hana.
Alvara
# I miDIU BISTStLltB
EETSÍSPÍET
IIIEIIS.
Robert S.
McNamara:
ln Retrospect
The Tragedy and Lessons
of Vietnam
Vintage
Víetriamstríðið
Höfundurinn var varnarmála-
ráöherra í ríkisstjórnum Kenne-
dys og Johnsons á sjöunda ára-
tugnum og bar stóra ábyrgö á
stigmögnun Víetnamstriösins
sem leiddi til ósigurs stórveldis-
ins og þjóöfélagslegrar upp-
lausnar. MacNamara var I senn
vélmenniö; kom úr toppstööu
hjá Ford, sem hann endurreisti
eftir seinna stríö ásamt „töfra-
strákunum" sem gátu allt (tveir
frömdu sjálfsmorö), og ráögátan;
eftir aö hann sagöi af sér 1968
sagöi hann ekki stakt orö opin-
berlega í aldarfjórðung um Víet-
namstríöiö. Meö þessari þók
reynir fyrrverandi stríösherra aö
gera hreint fyrir sínum dyrum.
Þaö tókst ekki þótt margir sam-
landar hans lofuöu verkiö. Gagn-
rýnendur og fyrrverandi andstæö-
ingar stríösrekstrarins eru ekki
tilbúnir aö fyrirgefa og finnst lítiö
til syndaregistursins koma. í
tlmaritum á borö viö New Repu-
blic og Nation var MacNamara
skensaöur fyrir aö þegja of lengi
og segia ekki nógu mikiö loksins
þegar hann tók til máls. Merki-
legri bækur hafa veriö skrifaðar
um Vletnamstriöiö, t.d. A Bright
Shining Lie eftir Neil Sheenan og
The Best and the Brightest eftir
David Halberstam, en bók fyrr-
verandi varnarmálaráöherrans er
samt lestrarins viröi.
Bókin fæst hjá Máli og menn-
ingu og kostar 1.850 kr.
30% afsláttur
Mál og menning býður 30%
afslátt af erlendum skáld-
sögum í kiljubroti
Fjölmidlar í tölum
Myndbönd ‘95:
lélenskt
446eriend
Myndbandstæki er til á sjö til átta af
hverjum tiu íslenskum heimilum og er
hlutfallið viölika ogí Bandarikjunum,
Bretlandi og Japan, sjálfum háborgum
myndbandamenningarinnar.
En hvaðan kemur myndbandaefniö?
Undanfarin ár hafa rétthafar mynd-
banda aö jafnaði gefið út 500 titla af
leigumyndböndum, sem er meira en
tvöfalt framboö kvikmyndahúsa. Þar
af eru um nlu af hverjum tíu banda-
riskar. Til samanburðar má geta þess
aö „aöeins" þrjár af hverjum fjórum
myndum I kvikmyndahúsum eru
bandariskar. Hlutur bandarískra
mynda á myndbandamarkaði hér er
langtum stærra en viðast á byggðu
bóli. Að sama skapi er vegur inn-
lendra mynda með fátæklegasta móti
hér: T.d. á Spáni og I Finnlandi telja
bandariskar myndir 49% af framboö-
inu, en innlendar myndir 16% og 24%.
Útgefnir titlar leigumyndbanda á Is-
landi 1995 eftir framleiðslusvæöum
fsland Norðurl. Evrópul. Bandar. Önnur alls
Fjöldi 1 4 24 404 14 447
Hlutfall 0,2 0,9 5,4 90,4 31 100
Hér eru aðeins taldir þeir titlar sem
rétthafar gefa út. Ótalinn er hlutur
þeirra sem gefa út og fjölfalda mynd-
bönd án tilskilinna leyfa. Ætla má að
þeirra hlutur nemi milli 15 og 20% af
heildarmarkaöinum. Þá eru forboðnu
ávextirnir ótaldir, bláu myndirnar, sem
hvergi koma fram I opinberum gögn-
um líkt og heimilisstörfin I hagtölum.
Heimild: Hagstofa Islands