Alþýðublaðið - 19.07.1974, Blaðsíða 9

YRIR iSLAND OG
JARÐARINNAR
tn myndum frá gervihnettl.
eru föll af tfma, eins og t.d.
gróBri. 1 ýmsum tilvikum er aö-
eins mögulegt aö remsa jöröina
meö annaö hvort flugvél eöa
geimflaug, til þess aö fá fram
ákveöna tegund af upplýsing-
um. I flestum tilfellum er þó
samhæfö notkun flugvéla og
gervihnatta hagkvæmust. Aug-
ljóst er, aö uppleysanleiki
mynda gervihnatta er svo miklu
minni en uppleysanleiki flug-
vélamynda, aö myndir frá
gervihnetti einum saman geta
ekki leyst öll vandamál.
FYRRI HLUTI
Grein um þetta efni
eftir Reyni Hugason
verkfræðing birtist í
Tímariti Verkfræð-
ingafélagsins/ sem
væntanlega kemur út í
ágústmánuði. I þeirri
grein verða fyllri upp-
lýsingar um þetta efni
ásamt frábærum lit-
myndum.
Gervihnattamyndir auka
nýtni mynda, sem teknar eru úr
flugvélum, og mælinga, sem
geröar eru á jöröu niöri. Veriö
er aö rannsaka, hvort hag-
kvæmt sé aö nota mæliflaugar
og háloftabelgi sem remsunar-
stöövar. Mæliflaugar yröu
hugsanlega sérstaklega hagnýt-
ar á svæöum, þar sem oft er
skýjaö. Loftbelgi mætti hagnýta
viö kortagerö. Remsunartækni,
hvort sem um er aö ræöa
remsun úr flugvél eöa gervi-
hnetti, gerir kröfu til allrar
þeirrar tækniþekkingar, sem
maöurinn hefur kröfu til allrar
þeirrar tækniþekkingar, sem
maöurinn hefur nú á timum. Viö
auölindakannanir, sem geröar
eru á heföbundinn hátt, þ.e.a.s.
meö svart-hvitum loftmyndum
og leiööngrum, sem farnir eru
til mælinga á jöröu niöri er I
senn þörf mikils mannafla og
notaöar eru aöferöir, sem ekki
innifela nútimatækni, svo sem
hagnýtingar á ósýnilegum
bylgjum rafsegulsviösins. Þar
af leiöir, aö þær aöferöir gefa
mun minni upplýsingar sem
heild. Til dæmis er ekki hægt á
svart-hvitri ljósmynd, aö greina
milli gulrar rósar og hvitrar
rósar, né heldur milli tveggja
grænna laufa, þar sem annaö er
heilbrigt, en hitt er sjúkt og
hefur þess vegna minna magn
blaögrænu. Minnkaö magn
blaögrænu má greina sem
minna endurkast á hinu ósýni-
lega innrauöa bandi litrófsins,
án þess þó aö nein sýnileg
breyting á endurkasti veröi i
sýnilegu ljósi. Upplýsingum,
sem safnaö er meö remsurum
um borö I flugvél eöa gervi-
hnetti, er oftast komiö fyrir sem
myndum á filmu. Þessar
myndir af yfirboröi jaröarinnar
þarf siöan aö túlka, en viö þaö er
beitt rökvisi og hyggjuviti og
siöan dregnar af þeim viöeig-
andi ályktanir. Myndir, sem
fengnar eru á þennan hátt,
þekja stór landsvæöi, en skortir
á um nákvæmni, þó þær inni-
haldi upplýsingar, sem ekki er
hægt aö ná meö augunum einum
saman. Þær upplýsingar, sem
eru á þessum myndum, eru ekki
augljósar þeim, sem aöeins eru
vanir athugunum á gróðri og
öörum auölindum i nálægö. At-
huganir á jörðu niðri ásamt
myndum úr flugvél eöa geim-
skipi, teknar I sýnilegu eða
ósýnilegu ljósi, bæta sem heild
úr vanköntum hverrar rann-
sóknaraðferöarinnar um sig.
Þannig er fullkomin nýting upp-
lýsinga, sem fengnar eru á
jöröu niöri, aöeins möguleg meö
samanburði viö loftmyndir og
öfugt. Þegar hinni nauösynlegu
þekkingu til túlkunar myndanna
er náö, er einnig nauösynlegt,
aö gera samtimis óháöar
mælingar meö tækjum á jöröu
niöri til samanburöar viö þær
ályktanir sem dregnar eru af
skoöun myndanna. Þaö er
vandasamt verk aö túlka slikar
remsunarmyndir og krefst þaö
sérstakrar þekkingar. Þessa
þekkingu öölast menn meö
visindalegum tilraunum og at-
hugunum á myndum, sem
fengnar eru frá samsvarandi
stöövum ájöröu niðri og þar sem
upplýsingar skynjaranna eru
bornar saman viö þekktar staö-
reyndir og fyrirbæri. Til dæmis
má greina á milli heilbrigðar og
sýktrar hveitiplöntu á þennan
hátt, þvi aö svörun hinnar sýktu
plöntu er allt önnur á innrauða
bandinu en hinnar heilbrigðu.
Sé um aö ræða sýktan akur, má
mæla magn hinna sýktu plantna
og þar hversu mikil sýkingin er
meö þvi að gera sérstakar þétt-
leikamælingar á myndunum á
nokkrum mismunandi litar-
böndum. Þessa tegund sér-
þekkingar má bera saman viö
reynslu þá, sem læknir öðlast I
námi sinu og starfi i þvi að gera
sér grein fyrir heilbrigöis-
ástandi sjúklings út frá skýrsl-
um um hann. Tækni til túlkunar
remsunarmynda er alls staöar á
þróunarstigi. Vinsælustu tæki til
notkunar við remsun eru,
sindurteljari, hliöarradar,
segulmælir, rófljósmælir og
rófmælir.
ERTS-1
Hinn 23. júli 1972 var sendur
á loft gervihnöttur meö Thor
Delta eldflaug frá skotpalli i
Bandarikunum tilkönnunar auö-
linda jaröarinnar. Gervihnöttur
þessi hlaut nafniö ERTS-1.
ERTS er skammstöfun fyrir
Earth Resources Technology
1
Satellite. Gervihnettinum er
ætlaö aö sýna fram á, að rems-
un utan úr himingeimnum sé
bæöi heppileg og hagkvæm aö-
ferö til stjórnunar á nýtingu
náttúruauöæfa jaröarinnar.
Siöar á þessu ári (1974) veröur
sendur á loft annar gervi-
hnöttur, ERTS-B, nokkru full-
komnari en sá fyrri. Þessir tveir
gervihnettir munu gefa vis-
bendingu um þaö hvernig megi
i framtiöinni hafa stjórn á og
fylgjast meö nýtingu auölinda
jaröarinnar.
Gervihnötturinn er i u.þ.b. 912
km hæö og á sól-synkronni
hallabraut 81“ miðað viö mið-
baug, þ.e.a.s. hnötturinn gengur
suöur yfir landiö hér um bil i
stefnu frá norðurpól til suöur-
póls. Umferöatimi hnattarins er
103 min. og fer hann þvi 14 um-
feröir kringum jöröina á sólar-
Reynir
Hugason,
verk
fræðingur:
hring. Hnötturinn ereinsog áöur
sagöi næstum sól-synkronn en
þaö hefur i för með sér, aö hann
fer alltaf yfir sama svæði
jaröarinnar á sama tima dags-
ins. Meðaltimi fyrir íslandi er
kl. 12:08 að morgni. Þetta er
haft svona til þess að skugginn á
jöröinni veröi þá alltaf eins og
leiðir ekki til mistúlkunar á
myndunum.
Brautin sem hnötturinn fer
gerir það að verkum, að hún
virðist færast i vesturátt miðað
viö fastan punkt á miöbaug á
hverjum degi um 1.43 gr. eöa 159
km. Eftir 18 daga hefur brautin
aftur náð i skottið á sjálfri sér
og hefst þá hringrásin á ný.
Skörun brautanna við mið-
baug frá degi til dags er um 14%
en um 57% hér norður á hjara
veraldar.
Mynd 1
Skýring:
Gervihnötturinn samanstendur
af sterkbyggðum botnhring, þar
sem á eru festir nokkur fjöldi
skynjara, bæði fyrir myndatöku
og upplýsingasöfnun, svo og
fyrir stjórnkerfi gervihnattar-
ins. Ofan á botnhringnum er
keilumynduð yfirbygging en I
henni eru vagg og veltu stjórn
farkostsins ásamt segulbands-
tækjum og og stjórnkerfi fyrir
þau. A keiluna er fest 2 römm-
um meö sólsellum, sem eru afl-
gjafar hnattarins.
Skynjararnir snúa alltaf að
jaröaryfirboröi en sólarramm-
Endurvarpsmyndavél
arnir snúast þannig, aö þeir
snúa alltaf aö sólu.
Þegar gervihnötturinn er yfir
stööum á jöröunni, þaöan sem
hann er ekki i sjónmáli viö mót-
tökustöövar sinar i Bandarikj-
unum, eru myndir skannans eöa
RBV teknar upp á breiöbands-
segulbönd og geymdar þar til
hnötturinn flýgur yfir Banda-
rikin að nóttu til eöa er I sjón-
máli án þess aö vera upptekinn
viö myndatöku. Hvert segul-
band hefur 30 min. upptöku-
tima, en þau eru tvö. Þvi miöur
hafa bæöi segulbönd ERTS-1 nú
veriö tekin úr sambandi vegna
bilunar á rafkerfi gervihnattar-
ins, en áöur en böndin hættu aö
vinna höföu þau náö aö senda
mörg þúsund myndir, m.a. af
Islandi.
Tækjum geimfarsins er
stjórnaö frá stjórnstöö
(Operation Control Center eöa
(OCC)). Myndir eru aöeins
teknar af þeim svæöum, sem
fyrirfram hefur verið samið um
viö NASA (National Aeronaut-
ics and Space Administration).
Isl. hefur gert slikan samning
viö NASA' aö frumkvæði
Richalds S. Williams, Jr.,
amerisks jarðfræöings, sem
vinnur hjá innanrikisráöuneyt-
inu bandariska.
Föstudagur 19. júlí 1974.
o