Alþýðublaðið - 27.08.1976, Blaðsíða 8

8 OR YMSUM ATTUM
Fösiudagur 27. ágúsf 1976 blaíid
ssssr Föstudagur 27. ágúst 1976
VETTVANCUR 9
ÞEGAR RITSTJÓRI DAG
BLAÐSINS LÆTUR AL-
ÞÝÐUBLAÐIÐ FARA í
TAUGARNAR Á SÉR
-V.,
alþýðu
Jónas Kristjánsson, ritstjóri
Dagblaösins, hefur aö undan-
förnu gert nokkra aðför að þeim
dagblööum, sem hann nefnir póli-
tisk sorprit. Með þessu vill hann
gera greinarmun á „pólitiskum
sorpritum” og öðrum sorpritum i
hópi islenzkra dagblaða. Að visu
dettur Jónas ekki úr háum söðli
með þessum skrifum sinum, sem
eru næsta óskiljanleg, þegar i hlut
á jafn greindur maður og hann er.
Sérstaklega hefur Jónas beint
skrifum sinum að Alþýðublaðinu
sem hann velur hin verstu nöfn,
og talar oftlega um hjáleigu Visis
I þvi sambandi. Þvi sérkennilegri
eru þessi skrif þegar menn gera
sér ljóst, að Alþýðublaðið er ekki
háðara Visi en Dagblaðið ýmsum
kunnum fjáraflamönnum.
Að skrifum Jónasar Kristjáns-
sonar verður ekki önnur ályktun
dregin en sú, að hann sé að lýsa
yfir striði á hendur' Alþýðu-
blaðinu. En þar hittir andskotinn
ömmu sina. Alþýðublaðið á nóg af
þurru púðri til að heyja slika
styrjöld. Blaöiö ræður yfir býsna
stórum fallstykkjum til aö hleypa
af og tundrið er eins þurrt og
púðriö.
Jónas Kristjánsson hefur
fundið Alþýðublaðinu það helzt til
foráttu, að það sé notaö til að
koma af stað gróusögum um Dag-
blaðið, sem Visir siðan taki upp
og beini gegn blaðinu i baráttunni
á siðdegismarkaðnum. — En
staöreyndin er sú, að Alþýðu-
blaðið hefur ekki staðið I hnútu-
kasti við Dagblaðið fram yfir það,
sem eölilegt getur talizt á blaöa-
markaðnum. Hins vegar er
Alþýöublaöinu nokkur heiður að
þvi að Dagblaðiö skuli taka slikt
mark á þvi, sem skrif Jónasar
bera vitni um.
í Dagblaðinu I fyrradag er les-
endabréf, sem Alþýöublaðiö full-
yrðir að hafi orðiö til á rit-
stjórn Dagblaðsins.þar til annað
hefur veriö sannað með birtingu
nafns höfundar. Þar er á heldur
óyndislegan hátt látiö að þvl
liggja að ákriftargjald Alþýðu-
blaösins eigi að vera lægra en
annarra blaða af þv! aðþaö hefur
ekki fjárhagslegt bolmagn til að
gefa út fleiri eintök en fimm i
viku, en bætir við sérstöku sunnu-
dagsblaði á laugardögum. Bréf-
ritari er látinn heita „sósial-
demókrat”.
Alþýðublaðið vill i þessu sam-
bandi taka fram, að kaupendur
blaðsins hafa fyrir löngu gert sér
grein fyrir þessu, þótt „sósial-
demókratinn” sé núna fyrst aö
átta sig á þessari staðreynd. Þvi
verður ekki leynt, að á undan-
förnum árum hefur fjöldi fólks
keypt Alþýðublaðið meira af
skyldurækni og góðvilja til
blaðsins og Alþýðuflokksins, en
beinni löngun i lesefnið. Sem
betur fer hefur nú orðið breyting
á, áskrifendum blaðsins hefur
fjölgað, lausasala þess hefur
aukizt og upplagið hefur veriö
stækkað.
Alþýðuflokknum er lifsnauðsyn
að blaðið komi út. Orð Ólafs
heitins Thors, forsætisráðherra,
um Morgunblaðið gilda jafnt um
Alþýðublaðiö. Olafur sagði, að
gengi Sjálfstæðisflokksins yrði
ávallt I réttu hlutfalli við gengi
Morgunblaðsins. Sama regla
gildir um Alþýðuflokkinn.
Um f járhagsörðugleika
Alþýðublaðsins er Jónasi Kristj-
ánssyni kunnugt. Viti hann ekki
um þá, betur hann auðveldlega
aflaö sér upplýsinga hjá
núverandi framkvæmdastjóra
Dagblaðsins, sem eitt sinn sá um
útgáfu Alþýðublaösins, en sú saga
veröur ekki rakin hér.
Ekki er ljóst hvort Jónasi er
ami að Alþýöublaöinu vegna þess
að hann telji það draga úr sölu
Dagblaðsins. Slikt er mikill mis-
skilningur. Alþýðublaðið hefur
örugglega engin áhrif á útgáfu
Dagbl.: til þess er það of litið
og um leiö of áhrifaíitiö. Hins
vegar verður áfram reynt að
bæta blaðið og auka útbreiðslu
þess og slikt mun eðlilega hafa
einhver áhrif á blaðamark-
aðnum, þótt þau verði vart
merkjanleg á næstunni.
Eru þá upptaldar þær ástæður,
sem legið gætu til grundvallar
þeim ónotum sem Jónas hreytir i
Alþýöublaðið. En vonandi veröur
þaö sama upp á teningnum með
gagnrýni Jónasar á Alþýðu-
blaðinu og islenzkri bændastétt,
að hún hafi að einhverju leyti
verið á misskilningi byggð.
En þvi fer fjarri, að með
þessum orðum sé verið að biðja
um gott veður hjá Jónasi. Þaö
hefur fyrr gnauðað á gluggum
Alþýðublaðsins og margir hafa
viljað það feigt. En blaðið hefur
tórað, gerir enn og mun svo verða
áfram. Hvort taka ber púðurskot
Jónasar á „pólitisku sorpritin”
sem einhverskonar viðvörun er
ekki alveg ljóst. Fari hann hins
vegar að skjóta kúluskotum er
ekki um annaö að ræða en að
manna byssurnar og skjóta á
móti. En af þvi að kratar eru
fremur friðelskandi en hitt er þaö
von þeirra aö til þess þurfi ekki
aö koma.
Að lokum skal sú ósk látin I ljós,
að Dagblaöið fái að lifa. Það mun
a.m.k. gera það i friði fyrir
Alþýöublaöinu að öllu óbreyttu.
—AG
StwP
Wmk
GOSHÆTTA FER SIVAXANDI A KROFLUSVÆÐI
Greinargerð vísindamanna um ástand Kröflusvæðisins og ályktanir varðandi hættu á eldgosi
Siðan i desember s.l. , er smá-
gos varð við Leirhnjúk hefir oft-
sinnis veriðgefið i skyn, að búast
megi við að aftur gjósi á svipuö-
um slóðum. Ef svo yrði, þá
gæti Kröfluvirkjun, og e.t.v. einn-
ig þéttbýlið við Reykjahlið og
Kisiliðjan verið I yfirvofandi
hættu. Hér veröur reynt að kryfja
til mergjar þá þekkingu, sem fyr-
ir liggur og nýta má til að áætla
goshættu við Kröflu (eða annars
staðar þar nálægt.)
Jarðskjálftar:
Eldgosum fylgja jafnan jarð-
skjálftar og oft verður þeirra vart
áður en gos hefjast. Á Kröflu-
svæðinu er nú fylgzt mjög náið
með jarðskjálftum og eru stöðugt
i gangi þrir jaröskjálftamælar á
svæðinu. Jaröskjálftar hafa verið
tiðir á svæðinu siðan snemma á
árinu 1975, en um þverbak keyrði
eftir gosið 20. desember 1975 og
allt fram I miðjan febrúar 1976.
Svo virðist sem mjög tiðir jarð-
skjálftar hafi hafizt um 2 klst fyr-
ir gosið 20. desember, en enginn
fylgdist þá með mælunum. Jarð-
skjálftar munu hafa fundizt á
Reykjahliðarsvæðinu um 20 min-
útum fyrir gosið. Þessar upp-
lýsingar geta benttil þess, að meö
stöðugri vakt við jarðskjálfta-
mælana megi segja fyrir með
hálfrar til tveggja klst. fyrirvara
ef gos er að hefjast. Alitamál er
hvort nýta megi jarðskjálfta-
mælingarnar ti-aö segja fyrir um
goshættu vikum eöa mánuöum
fyrir hugsanlegt gos.
Sem fyrr segir dró mjög úr
skjálftavirkni I febrúar 1976 og
náði hún lágmarki siðari hluta
marzmánaðar eða i apríl, en þá
mældust að meðaltali um 15 jarð-
skjálftar á dag i Reynihlið. Siðan i
april hefir skjálftavirkni aukizt,
fyrsthægfara, en siðar meö meiri
hraða. Meöalfjöldi jaröskjálfta
sem mældust á dag I Reynihlið
var um 20 I mai, tæplega 30 i júni
og um 401 júli. Enn fleiri mældust
fyrri hluta ágústmánaöar. Þessa
fjölgun jarðskjálfta má túlka sem
merki um aukna goshættu, en
ekki liggja fyrir neinar upplýs-
ingar sem nota megi til að dæma
um, hve mikil goshætttan er, né
hvenær helzt megi búast viö að
eldgos brjótist upp á yfirborð
jar þar.Þó er e.t.v. hægt aö gera
einhverjar ágizkanir þar að lút-
andi. Svo virðist sem fjöldi jarð-
skjálfta umfram 10 á dag hafi um
þaðbil tvöfaldast á mánuöi hverj-
um siðan I april. Ef svo heldur
áfram, verða jarðskjálftar orðnir
mjög tiðir um næstu áramót, eða
nokkrir tugir mælanlegra jarð-
skjálfta á hverri klukkustund, en
slikter eðlilegtað túlka sem yfir-
vofandi hættuástand.
Þótt vafasamt sé að jarö-
skjálftamælingar verði notaðar
til að áætla goshættu dögum eða
vikum fyrir gos, þá er hægt að
nota þær til að áætla hvar mest
hætta sé á gosi. Nú I sumar hafa
langflestir jarðskjálftar á Mý-
vatnssvæöinu verið innan hrings
með miðju við Leirhnjúk og 4 km
geisla, en auk þess hafa nokkrir
jaröskjálftar átt upptök á linu,
sem liggur um það bil frá Leir-
hnjúki að Bjarnarflagi. Flestir
stærstu jarðskjálftarnir hafa átt
upptök innan eins km fjarlægðar
frá Vlti. Nær allir jarðskjálftar á
Kröglusvæðinu hafa átt upptök á
minna en 4 km dýpi, en upptök
sumra skjálfta á linunni frá Leir-
hnjúk að Bjarnarflagi hafa verið
nokkru dýpri, allt niður undir 10
km dýpi. Þessi dreifing jarð-
skjálítaupptaka afmarkar tvö
svæði þar sem goshætta viröist
mest. Annast vegar næsta ná-
grenni Vltis, þar sem stærstu
skjálftarnir eiga upptök, og hins
vegar llnu frá Leirhnjúk að
Bjarnarflagi, þar sem dýpstu
jarðskjálftarnir verða. Þessi lina
fylgir gossprungu Mývatnselda
frá fyrri hluta átjándu aldar.
Athuganir á jarðskjálftabylgj-
um geta sýnt, hvort bylgjanhefir
borizt gegnum vökva. Bylgjur frá
jarðskjálftum austan Leirhnjúks
og norðan stöðvarhúss Kröflu-
virkjunar-s'frna merki um að þær
hafi borizt gegnum vökva á leið til
Reynihliðar. Þessar upplýsingar
gefei til kynna, að bráðin hraun-
kvika sé undir svæði sem tak-
markast að vestan af noröur-suð-
ur linuum Leirhnjúk, en að sunn-
an af austur-vestur linu um
stöðvarhús Kröfluvirkjunar. Dýpi
á þessa hraunkviku er vart yfir 4
km, annars mundu bylgjur frá
mjög grunnum skjálftum ekki
berast gegnum kvikuna.
Hæðarmælingar og
hallamælingar:
Hæð fastamerkja i homum
stöðvarhúss Kröfluvirkjunar hef-
ir verið mæld nokkrum sinnum
bæði fyrir og eftir gosið i desem-
ber s.l. Fyrsta mæling eftir gosið
var gerð 18. jan. 1976 og kom þá I
ljós, að norðurendi hússins haföi
sigið um næstum 5 cm miöaö viö
suðurendann siðan i október 1975.
Siðan seig norðurendinn enn allt
fram I miðjan febrúar og haföi þá
sieið 5,2 cm miöaö viö suðurend-
ann. Mælingar fyrst i marz
sýndu, að þessi þróun haföi snúizt
við. Slðan hefir norðurendi húss-
ins risið jafnt og þétt um rúmlega
4 mm á mánuði, eöa samtals um
2,4 cm siðan snemma I marz, en
siðasta mæling var framkvæmd
11. ágúst 1976. Mælingar þessar
sýna, að með sama rishraða mun
húsið hafa rétt sig við til fulls um
miðjan febrúar 1977.
Hæðarmælingar frá Mývatni til
Kröflusvæðisins hafa veriö fram-
kvæmdar nokkrum sinnum siðan
i marz 1976, en þá kom i ljós, að
við stöðvarhús Kröfluvirkjunar
hafði land sigið um rúma 2 metra
miðað við Reykjahliö. Siðan hefir
land risið við Kröflu og i byrjun
ágúst 1976 var risið orðið 1 meter
siðan i marz.
Rishraðinn hefir veriö mjög
jafn, en siðasta mæling gaf til
kynna minnkun rishraðans um 5
til 10%. Þessi minnkun rishraö-
ans er svo litil, aðhæpið er að um
raunverulega breytingu sé að
ræða. Ef rishraðinn veröur jafn
áfram, verður hæð lands við
Kröflu orðin jöfn og fyrir gos um
miðjan janúar 1977.
Nákvæmnishallamælingar
austan Námaskarðs sýna, að þar
ris land til norðurs eða norö-norð-
austurs, en hallabreytingar eru
þar aðeins 1/18 þess sem mælist
við stöðvarhúsið.
Þessar halla- og hæðarmæling-
æc sýna, að siðan I marz 1976 hefir
land risið á Kröflusvæðinu. Risið
er i mjög góðu samræmi við þaö
ris sem fræðilega á að eiga sér
stað ef efnisauki verður á 2900
metradýpi undir stað, sem liggur
500 til 1000 metra norðan stöðvar-
húss Kröfluvirkjunar. Þetta verð-
ur bezt skýrt með þvi, að bráðin
kvika þrýstist að þessum staö.
Aöstreymið þarf að vera um 4,25
rúmmetra á sek. til að skýra
landrisiö. Dýpi á kvikuna virðist
aðeins vera 2900 metrar, en þess
ber að gæta, að forsendur, sem
gera þarf ráð fyrir við útreikning
þessa dýpis, eru ekki að fullu
þekktar, svo vera má að nokkru
skakki, þó vart meira en 500 m»
Mælingar á landrisi og halla
gefa ekki til kynna, hvort gos á
eftir að verða, eða hvenær. Þó er
augljóst að ekki getur land haldið
áfram að hækka mjög lengi þar
sem togspenna bergsins yfir
kvikuþrónnihlýtur þá að yfirstiga
styrkleika bergsins. Þá myndast
sprungur og um þær flæðir vænt-
anlega upp eitthvað af þeirri
hraunkviku, sem safnast hefir
saman.
Það er ástæða til að hafa i huga
þá staðreynd, að land við Kröflu
mun ná fyrri hæð á fyrstumánuð-
um ársins 1977, e.t.v. er þaö sá
timi þegar helzt má búast við
gosi.
Togspenna bergsins eykst þar
sem landris er mest, en það er ná-
lægthánorðri frá stöðvarhúsinu i
500 til 1000 metra fjarlægð. Hæð-
armælingar benda til að þar sé
mest hætta á gosi.
Aðrar mælingar:
Ymsar fleiri mælingar og at-
huganir hafa verið gerðar á
Kröflusvæöinuá þessuári, en þær
gefaennþá a.m.k. litlar eða engar
visbendingar varðandi hugsan-
lega goshættu. í marz varö vart
mikillar aukningar á gasi i bor-
holum við Kröflu, sem bendir til
þess að þá hafi nokkurt magn
hraunkviku komizt I snertingu við
jarðvatn svæðisins. Sennilegt er,
að litlu hafi munað að hraun
flæddi upp á yfirborð jaröar þeg-
ar þetta skeði.
Ályktanir:
1) Kvikuþró liggur undir allstóru
svæöi við Kröflu og eru vestur-
mörk þróarinnar við Leir-
hnjúk, en suðurmörk nálægt
stöðvarhúsi Kröfluvirkjunar.
2) Miðja þessarar þróar er nálægt
Viti, en hún nær næst yfirboröi
jarðar (um 3 km dýpi)
skammt (0,,5 — 1 km) noröan
stöðvarhúss.
3) Inn i þessa kvikuþró hefir
streymt þunnfl jótandi kvika
siðan i marz 1976. Áðstreymið
hefir verið jafnt, um 4,25 rúm-
metrar á sek., eða um 370.000
rúmmetrar á dag.
4) Ekki er með vissu vitað, hvað-
an hraun streymir að kviku-
þrónni, en likur benda til að
kvikan komi upp um sprungu
þá sem gaus i Mývatnseldum á
átjándu öld, en flæöi til austurs
út sprungunni á um 3 km dýpi.
5) Þegar hraunkvikan tók að
flæða inn i kvikuþróna við
Kröflu i marz 1976, komst
nokkurt magn af hrauni svo
hátt i jarðskorpuna að gas úr
þvíkomsti jarðvatnið. Þá mun
hafa legið við að gos hæfist.
6) Nóg bráðin hraunkvika liggur
á litlu dýpi undir Kröfiusvæð-
inu til að stórgos geti orðiö.
Stöðugt bætist við kvikuna, að
það má túlka þannig, að mögu-
leiki sé á landvarand’ gosi.
7) Ekki veröur sagt með neinni
vissu, hvort gos hefst á Kröflu-
svæðinu á þessu ári, eöa næstu
árum, og ekki hvenær slikt
gæti helzt orðið. Þó benda bæði |
jarðskjálftamælingar og hæð-
armælingar tii þess að gos- ■
hætta fari nú sifellt vaxandi. |
8) Ef svo fer, að gos hefjist að j
nýju, þá verður það sennilega
annaö hvort á gossprungu er j
iiggur frá Leirhnjúk að Bjarn- i
arflagi, eða i botni Hliðardais, j
rétt norðan við stöðvarhús j
Kröfluvirk junar.
9) Land við Kröflu mun, með nú- :
verandi rishraða, ná sömu hæð |
og var fyrir gosið 20. desember j
1975 á fyrstu mánuðum ársins j
1977. Landris umfram fyrri
landhæð má túlka sem merki j
um yfirvofandi goshættu.
10) Likur eru til að gos, ef af þvi !
verður, geri boð á undan sér '
með snöggri aukningu á tiðni ;
jarðskjáifta. Sú aukning hefst !
sennilega hálfri tii tveimur i
klukkustundum áður en gos !
hefst. Vaktmenn við jarð-
skjálftamæla munu væntan-
lega geta sent út viövörun áður j
en hugsanlegt gos hefst.
11) Frásagnir af Mývatnseldum
1724-1729 gefa tii kynna að eld- j
gos á þessu svæði geti verið i
langvarandi en slitrótt. 1 Mý-j
vatnseldum liðu nær þrjú ár I
með slitróttri virkni unz stór j!
gos hófst i ágúst 1727.
Reykjavik, 25. ágúst 1976.
Guömundur E. Sigvaldson
Kari Grönvold
Eysteinn Tryggvason
Páll Einarsson
wsmmam
Ewm