Alþýðublaðið - 23.03.1977, Blaðsíða 5

SSSm* Miðvikudagur 23. marz 1977 VETTUjHJMGUR 5
Einar Gerhardsen:
„rAðið hefur búið í haginn fyrir
NÁIÐ OG GIFTURÍKT SAMSTARF STJÓRN-
MÁLAMANNA A NORÐURLÓNDUM’’
t tilefni að aldar-
fjórðungsafmæli
Norðurlandaráðs hefur
Oddvar Hellerud rit-
stjóri átt viðtal við
Einar Gerhardsen,
fyrrum forsætisráð-
herra Noregs, og fer
það hér á eftir.
Gerhardsen var for-
sætisráðherra i full
fjórtán ár, og var einn
þeirra, er grundvöll
lögðu að ráðinu.
Spurningunni um þaö, hvort
árangurinn af 25 ára starfi
Noröurlandaráös sé i samræmi
viö þær vonir, er viö þaö voru
bundnar i upphafi, svara ég
afdráttarlaust játandi.
Þessa afstööu byggi ég ein-
faldlega á þvi, aö ég er þess full-
viss, aö mörg viöfangsefni, sem
fengiöhafa úrlausn, heföu varla
komiö til umfjöllunnar, ef ráös-
ins heföi ekki notiö viö. Hins
vegar er þaö vitaskuld þyngst á
metunum, aö ráöiö hefur búiö i
haginn fyrir náiö og gifturikt
samstarf stjórnmálamanna á
Noröurlöndum.
Hedtoft átti hug-
myndina
— Þú ert einn af stofnendum
Noröurlandaráðs. Þegar þaö
var stofnaö höföu áætlanir um
samstarf Noröurlanda I varnar-
málum fariöútum þúfur, svo og
hugmyndir um norrænt tolla-
bandalag. Var stofnun Noröur-
landaráös siöasta haldreipiö til
þess aö eitthvaö yröi úr hug-
myndum um samstarf Norður-
landa?
— Ég veitekkibetur en aöþaö
hafi verið Daninn Hans Hedtoft,
sem f yrstur manna kom á fram-
færi hugmyndinni um stofnun
Noröurlandaráös. Þaö er ekkert
launungarmál, aö honum höföu
oröiö þaö mikil vonbrigöi, aö
áætlanir um samstarf Noröur-
landa I varnar- og viöskipta-
málum runnu út I sandinn.
Hugmyndin um enn nánara
samstarf Norðurlanda heföu þó
fyrr eöa siöar komiö fram.
Ágreiningur um
aðild Noregs
— Hvaöa ástæöur lágu til
þess, aö I Noregi stóö mikill
styrr um stofnun Norðurlanda-
ráðs, en annarsstaöar á Norður-
löndum átti hún engri teljandi
mótspyrnu aö mæta?
— I utanrlkismálanefnd Stór-
þingsins varö ágreiningur um
aðild Noregs aö Noröurlanda-
ráöi. Meirihlutinn, 8 þingmenn,
mælti með henni, en minnihlut-
inn, 4 þingmenn, var henni and-
vigur. Tillaga minnihlutans um
að hafna aöild Noregs aö ráöinu
var felld viö atkvæðagreiöslu I
Stórþinginu meö 74 atkvæðum
gegn 39. í minnihluta voru allir
þingmenn Miöflokksins, sem þá
hét Bændaflokkur, og Kristilega
þjóöarflokksins. Þingmenn
Einar Gerhardsen
Hægri og Vinstri flokksins
greiddu atkvæöi ýmist meö eöa
á móti, en Verkamannaflokkur-
inn var eini þingflokkurinn, sem
heillogóskiptur greiddi atkvæöi
meö aðild Noregs aö Noröur-
landaráöi.
Helzti talsmaöur minnihlut-
ans var C.J. Hamro. Hann og
fylgismenn hans lýstu yfir
ánægju meö samvinnu Noröur-
landaþjóöa, sem veriö heföi viö
lýöi um langt árabil og boriö
rikulegan ávöxt einmitt vegna
þess, aö hún heföi ekki veriö
skipulögö af rlkinu, heldur heföi
persónulegt samband og einka-
frumkvæöi ráöiö feröinni. Þetta
starf heföi um einnar kynslóöar
skeiö einkum átt rætur aö rekja
til sambands, sem norrænir
þingmenn heföu komiö á. Slikt
samband myndi glata grund-
vallarþýöingu sinni, ef úr stofn-
un Noröurlandaráös yröi.
Finnar og Norður-
Norður-
landaráð
Finnar gátu ekki gerzt aðilar I
upphafi, og bentu menn á, aö
það myndi veikja mjög norræna
samvinnu. En minnihlutanum
þótti þaö þyngst á metunum, aö
ráöiö heföi óljósa stööu
stjórnarfarslega séö, og hann
var algerlega andvlgur hug-
myndum, sem geröu þaö aö
verkum, aö fulltrúar I Noröur-
landaráöi kynnu aö hafa bundn-
ar hendur við afgreiöslu mála
ýmist I ráöinu eöa á þjóöþing-
inu.
Hins vegar má bæta þvl viö,
aö margir þeirra, sem atkvæöi
greiddu gegn aðild Norömanna
aö Noröurlandaráöi viö
atkvæðagreiösluna i Stórþing-
inu, voru siöan kjörnir fulltrúar
ráösins og tóku þátt I störfum
þess af miklum áhuga.
Hvað um beinar
kosningar til ráðsins?
— Hvernig lízt þér á tillögur,
sem fram hafa komiö um, aö
fulltrúar Noröurlandaráös veröi
kjörnir meö beinum kosning-
um?
— Ég er hræddur um, aö litil
þátttaka yröi I beinum kosning-
um til Norðurlandaráös, eins og
nú er ástatt. Ef teknar veröa
upp beinar kosningar til ráös-
ins, þarf aö gera grundvallar-
breytingar á stööu þess og
starfsháttum. Eins og sakir
standa ber enga nauösyn til
þess, að minu mati.
Ég tel, aö sú skipan mála,
sem viö höfum nú á, sé bæöi ein-
föld og heppileg. Viökomandi
þjóöþing kjósa fulltrúa ráösins,
og val þeirra er þvi I góðum
höndum. Þaö er tryggt, aö val
fulltrúa sé I samræmi viö
styrkleika stjórnmálaflokk-
anna á þjóöþingunum hverju
sinni.
Að finna til
ábyrgðar
— Telur þú, aö stofnun ráö-
herranefndar Norðurlandaráðs,
og það starf sem hún innir af
hendi, hafi örvandi áhrif á
norræna samvinnu i heild?
— Já, þaö tel ég. Aö minni
hyggju er þaö ákaflega
þýöingarmikiö fyrir ráöiö og
störf þess, aö rikisstjórnir land-
anna skuli taka virkan þátt I
norrænnisamvinnu, aö fulltrúar
þeirra finni til ábyrgöar gagn-
vart Noröurlandaráöi og taki
þátt I fundum þess og umræö-
um.
Utanríkis-
og varnarmál
— A Noröurlandaráö aö láta
utanrikis- og varnarmál til sin
taka? Mér hefur skilizt, aö
Finnar og Sviar séu þvi afar
mótfallnir.
enda séu aö minnsta kosti, tvö
þeirra um fjárfestinguna i
hverju tilfelli. Þessi banki hefur
veitt lán til járnblendiverk-
smiðjunnar á Grundartanga,
sem kunnugt er.
Elzt og nánust er svo sam-
vinna Noröurlandanna I
menningarmálum. Sú sam-
vinna var hafin áöur en
Noröurlandaráö var stofnaö, en
hefur aukizt geysimikiö á starf-
stima ráösins og fengiö sérstakt
form.
Geröur var sérstakur milli-
rlkjasamningur um norræna
samvinnu I menningarmálum
1970.
Hann er aö því leyti einsdæmi
millirikjasamninga, að sam-
kvæmt honum eru gerö sam-
eiginleg fjárlög fyrir Noröur-
löndin öll um fjárveitingar I
menningarmálum.
Þessi f járlög nema nú I ár um
1600 milljónum íslenzkra
króna.”
„Og hvernig er svo þessu fé
varið?”
„Stærstu upphæöinni er variö
til rannsóknarstarfsemi, eöa
um 600 milljónum. Um 270
milljónum er variö til almennr-
ar menningarstarfsemi, 230
milljónum til samvinnu á sviöi
færöslumála.
Þá eru veittar 200 milljónir til
norræna menningarsjóösins,
sem stendur undir kostnaöi viö
margvísleg samksipti. Þar má
nefna gestaleiksýningar, hljóm-
leikaferbir, fyrirlestraferöir og
ýmislegt fleira.
Gylfi Þ. Glslason
Menntamálaráöherrarnir
hafa 150 milljónir til frjálsrar
ráöstöfunar, til þess aö sjá um
framkvæmdir menningarsam-
starfs í einstökum atriðum, eftir
samkomulagi. Til þess aö
greiöa fyrir því er starfrækt
skrifstofa I Kaupmannahöfn
meö um 30 manna starfsliði.
Noröurlöndin reka fjölmargar
norrænar stofnanir, sem kost-
aöar eru af þessum sameigin-
legu menningarfjárlögum. Af
heildarupphæö þeirra ber
íslandi aö greiöa 0,9%.”
„Hvaöa rannsóknarstofnanir
eru þaö helzt?”
„Stærst þessara norrænu
stofnana er kjarnfræöistöö-
in Nordita I Danmörku. Rekstur
hennar kostar 200 milljónir ár-
lega.
Hér I Reykjavik eru reknar
tvær samnorrænar stofnanir,
Norræna húsiö, sem hefur tæpl.
55 milljónir til ráöstöfunar ár-
lega og Norræna eldfjallastöö
in, sem fær rúmar 40 milljónir á
ári.
Þá getum viö nefnt árlega út-
hlutun bókmenntaverölauna,
sem nema aö upphæö 2,4
milljónum. Annaðhvert ár er
svo úthlutað tónlistaverölaun-
um, sem nema 1,6 milljónum
eöa hafa gert, en ákveðiö er aö
hækka þau i 2,4 milljónir á
næsta ári.
A merningarfjárlögunum eru
veittar 30 milljónir árlega til
þýöinga á norrænum bókmennt-
um.
Aherzla er lögö á samstarf á
sviði fulloröinsfræöslu og
norrænu æskulýössamtökin
styrkt til samstarfs meö rúm-
lega 30 milljónum árlega.”
„Þetta er nú allt nokkuð. En
er fleira á döfinni?”
„Já. Unniö er aö framkvæmd
ýmissa ákvarðana og þær
undirbúnar. Þar má nefna
ákvöröun um að koma á fót
norrænu húsi i Thorshavn I Fær-
eyjum.”
„Veröur þaö hliöstæöur rekst-
ur viö norræna húsib hér?
„Bæði já og nei. Þvi er einnig
ætlaö aö verða leikhús. Svo er
fyrirhugaö aö koma upp lista-
miöstöö i Sveaborg I Finn-
landi.”
„Viltu segja eitthvaö aö lok-
um um, hvaö þú álitur um áhrif
af starfi Norðurlandaráös?”
„Já. Ég tel, aö samstarf
Norðurlandanna innnan
Noröurlandaráös hafi oröiö
þjóðum þeirra til mikils góös.
Þaö hefur eflt stórlega kynni
þeirra og styrkt menningarlif
þeirra,” sagöi Gylfi Þ. Gislason
aö lokum.