Alþýðublaðið - 26.01.1980, Blaðsíða 3

Laugardagur 26. janúar 1980
Sú mynd, sem fjölmiölar gefa
okkur af ástandinu i heiminum T
dag, getur oft veriö villaridi og
ýkt. Skyndilega berast okkur
upplýsingar um þaö, aö sovézki
herinn gangi berserksgang
innan landamæra nágranna-
rikis.
A næstu vikum eöa mánuöum
er fréttum af atburöunum i
Afganistan dælt útá fréttamark-
aðinn. Ótrúlegustu atburöir eru
raktir mjög itarlega i fjöl-
miðlum. ómerkilegar atburöir
einsog frásagnir af blaöa-
mannafundum i Kabúl höfuö-
borg Afganistan, fréttir um
bilakost austur-evrópskra
blaöamanna á svæöinu og svo
framvegis veröur allt i einu
fréttnæmt. Þegar blaðaö er i
gegnum fréttarit af þessu tagi
er þaö einsog, aö ganga sér einn
Fjölmiðlar og sovézka
útþenslustefnan
• Fjölmidlar afbaka mynd heims-
ástandsins
• EB-löndin ósammála í afstöðu sinni
• Pakistan framvörður rTfrjálsa
heimsins”?
• Sækja Sovétvnenn inn í Pakistan?
rúnt i stórmagasini. Þar er hægt
að fá allt sem hugurinn girnist,
en það er hægt aö fá nóg af ÖTlu.
Það er lika hægt aö fá nóg af
froöusnakki um Afganistan og
Kampucheu.
Þegar atburöir einsog þeir
sem teknir voru sem dæmi um
froöusnakk hér aö ofan veröa
fréttnæmir fer ekki hjá þvi, aö
hugsaö sé um hugtakiö frétt.
Hvað þaö i raun er. Hvaöa skil-
yröum atburöur þarf aö
uppfylla til aö teljast frétt-
næmur. Frétt viröist vera
einkennilega afstætt hugtak,
sem lýtur lögmálum, sem I
fljótu bragöi eru ekki ljós, en
sem birtast hægt og stigandi ef
grannt er skoðaö.
Til þess aö atburöur veröi
skilgreindur sem frétt þarf hann
að uppfylla ákveðin skilyröi.
Atburöurinn þarf aö vera nýraf
nálinni. Hann þarf aö hafa i för
meö sér einhvers konar röskun
á ákveönu jafnvægi eöa brot i
einhverju ákveönu þróunarferli.
Atburöurinn þarf aö vera þess
eölis, aö honum megi fylgja
eftir 1 ákveðinn tima. Og
atburöinn þurfa þeir, sem afla
af honum frétta, aö geta selt á
markaöi fréttanna. Fréttir sem
uppfylla slfk skilyrði eru taldar
góöar fréttir. Fréttir sem
seljast vel. Þvi vissulega eru
fréttirnar, sem koma fyrir augu
og eyru neytendanna seldar og
keyptar.
Þess gætir oftast i fréttum af
stóratburöum, eins og til dæmis
af atburöunum i Afganistan, aö
hér er um söluvöru aö ræöa
fyrst og fremst. Þetta kemur
fram á þann hatt, að viö fáum
litiö sem ekkert aö vita um
almennt félagslegt ástand I
landinu sem fjallaö er um. Þjóö-
málaþróun undanfarin ár i
viökomandi landi virðist ekki
skipta máli, nema aö mjög tak-
mörkuöu leyti. Þó viröist
nærtækast, aö skoöa þá atburöi
sem gerast i dag i ljósi þeirrar
þróunar, sem á undan er
gengin, og sem er óaöskiljan-
legur hluti þess, sem talið er tii
stórfréttar I dag,. Við höfum
ekki fengiö upplýsingar um
friöinn I Kabúl 1921, en byltingin
sem gerö var 1977 og um atburöi
sem gerzt hafa á allrasiðustu
vikum vitum við heilmikiö. Tii
þess aö viö getum gert okkur
grein fyrir þeim atburöum, sem
eiga sér staö I heiminum,
veröum viö aö fá vitneskju um
þaö sem liggur aö baki þeim
átökum sem eiga sér staö, þaö
veröur jú aö skoöast sem for-
senda þess sem gerist.
Þaö er lika alltof algengt, aö
þaö sem er fréttnæmt á öörum
vígstöövum falli I skuggann af
þvi sem nýjast er og sölu-
hæfast. Smáfréttir falla i
skugga „aöalfréttanna”. Viö
getum tekiö sem dæmi atburö-
ina I Kampuchea. Fréttir þaöan
veriö af skornum skammti
undanfariö þó gerast þar stórat-
buröir. Vietnamar halda áfram
stórsókn sinni inn i nágranna-
landiö og reyna eftir mætti aö
murka lifiö úr leifum fylgis-
manna Pol Potts, sem berjast
örvæntingarfullri baráttu fyrir
land sitt og þjóö. Sovétmenn
halda áfram að fljúga inn her-
gögnum til „bandamannanna” I
Hanoi eöa flytja þeim hergögn
eftir öðrum leiöúm, á sama hátt
og þeir fljúga hergögnum og
mannskap til leppstjórnarinnar
i Afganistan.
Með þvi aö leggja alltaf
höfuöáherzluna á þá atburöi
sem mest eru „spennandi” eöa
sagt á annan hátt, meö þvi aö
leggja áherzlu á þá atburöi sem
seljast best á fréttamarkaö-
inum, þá atburöi sem vekja
mesta athygli samkvæmt
afstæöri skilgreiningu hugtaks-
ins frétt, fáum viö ranga mynd
af heimsástandinu. Skilgreining
á hugtakinu frétt, og skilningur
okkar á þvi, hvaö er fréttnæmt
og hvaö ekki, kemur þannig i
veg fyrir, aö viö getum auövel-
lega gert okkur heildstæða
mynd af þvi sem er aö gerast I
kringum okkur. Þvi er nauðsyn-
legt, aö skilja aukaatriöin frá
aöalatriöunum. Þaö skiptir t.d.
miklu meira máli, aö gera sér
grein fyrir hvers vegna Sovét-
rikin gerðu innrásina I
Afganistan, en hitt, að vita
hvursu marga hermenn þeir
notuöu i þvi skyni, eöa meö
hvaöa vopnum þeir murka lifiö
úr þjóöfrelsisöflunum. Viö
megum heldur ekki láta fjöl-
miölaimynd heimsins villa
okkur sýn og gleyma
Kampucheu vegna innrásar-
innar eöa Afganistan vegna
handtöku Andrei Sakarovs, eöa
eðli Sovétsamfélagsins þegar
valdhafarnir sleppa Sakarov úr
landi.
Innrásin I Afganistan er
ákaflega alvarlegur atburður.
Innrásin staöfestir, svo ekki
veröur um villst, aö þær
skoöanir, sem fylgismenn Sovét
og fleirri kalla kinverskan
áróöur, um aö þjóöum heims
stafi mest hætta af útþenslu-
stefnu Sovétrikjanna, að þaö
séu Sovétrfkin fyrst og fremst
sem ógni heimsrriöinum, eru
meira og minna i samræmi viö
raunveruleikann.
Olof Palme og herstöövarand-
stæðingar á tslandi leggja á þaö
rika áherzlu i fordæmingu sinni
á innrás Sovétmanna i
Afganistan, aö Bandarikjamenn
séu i raun ekkert betri. Þeir hafi
farið inni Dómenlkanska lýö-
veldiö á sinum tima, tekiö þátt i
valdaráninu I Chile og staöiö
fyrir villimannlegum leik i
Indókina. Þetta er auövitað
laukrétt, en ekki getum við sett
okkur upp á móti löngu liönum
atburöum. Ekki berjumst viö
gegn nýlendukúgun Breta á
siðustu öld eöa á fyrri hluta
þessarrar, ekki berjumst viö
gegn þúsund ára riki Hitlers i
dag. Þaö er liöiö undir lok. Viö
getum hins vegar barist gegn
þúsund ára riki nýju valdhaf-
anna i Sovét. Það riki er I
uppsiglingu og mun verða raun-
veruleiki, ef ekkert veröur aö
gert til aö koma i veg fyrir aö
svo fari.
Vinktri sinnar stofna ekki
Afganistannefndir i dag á sama
hátt og Vietnamnefndir voru
myndaöar i lok sjötta áratugar-
ins. Samtök herstöðvarand-
stæöinga fordæma ekki einhliöa
innrás Sovétrikjanna. Af hverju
kunna menn aö spyrja? Svar viö
þeirri spurningu veröur ekki
gefiö hér, en hugsast getur, aö
það sé vegna reikandi afstööu til
hins nýja þúsund ára rikis nýju
yfirstéttarinnar i Sovét. Viö
verðum aö viöurkenna þá staö-
reynd, aö Sovétrikin eru heims-
valdasinnað riki i útþenslu og aö
þessi útþenslustefna muni fyrr
en síöar leiöatil stóraukinna
hernaöarátaka frá þvi sem nú
er. Þá munu átökin ekki
takmarkast viö ákveðin fjarlæg
landssvæöi.
Viö lifum ekki á eftirstriös-
timum. Viö lifum á fyrirstriös-
timum og eftir þvi veröum viö
aöhaga okkur I utanrlkispólitik.
1 heimi þar sem til eru
Brésnefskenningar og þær
meira og minna viöurkenndar
sem leikreglur getur ekkert riki
veriö öruggt, ekki tsland heldur.
Þess vegna kemur innrásin I
Kampucheu okkur við. Viö
verðum aö fylkja okkur I liö meö
þeim þjóöum, sem berjast gegn
útþenslustefnu Sovétrikjanna
og sem vilja tryggja þaö, aö
sjálfsákvöröunarréttur þjóöa sé
virtur. 1 ljósi vaxandi útþenslu
Sovét veröur aö skoöa þaö aö
nýju hvort þaö þjónar hags-
munum þjóðarinnar, aö barist
sé fyrir þvl að varnarliöiö hverfi
á braut. Umræður um öryggi
þjóöarinnar á fyrirstriöstimum
skipta jafn miklu máli og
umræöur um veröbólgumál.
Viðbrögö Efnahags-
bandalagsrfkjanna viö innrás-
inni i Afganistan hafa vakiö
töluveröa athygli, án þess þó, aö
koma verulega á óvart. Þessi
riki sem stefnt hafa aö
samræmingu ýmiss konar sina
á milli, á flestum sviöum, og
hafa nýlega kosiö sér sameigin-
legt EB-þing, gátu ekki komiö
sér saman um sameiginlega
yfirlýsingu vegna atburöanna.
Frakkar og Danir voru and-
vigir, aö beita Sovétrikin efna-
hagslegum þvingunum og
stjórnvöld i Vestur-Þýskalandi
hafa tekiö upp mjög varfærna
stefnu i málinu. Taliö er aö
vestur-þýsk stjórnvöld óttist aö
slökunarstefnan rhuni biöa skip-
brot fari svo að Vesturveldin
beiti sameiginiegum þving-
unaraögerðum I þvi skyni, aö fá
Sovétmenn til aö hunzkast heim
til sin frá Afganistan.
Þaö sem liggur aö baki reik-
andi afstööu þessarra Evrópu-
rikja eru þeir viöskiptalegu
hagsmunir, sem I húfi eru. EB-
löndin selja Sovétmönnum
verulegan hluta umframfram-
leiöslu landbúnaöarafuröa og
geta ekki meö góðumóti séö af
þessum viöskiptum fyrr en þeir
hafa endurskipulagt stefnuna I
niöurgreiöslum á landbúnaöar-
afuröum, en þaö hefur veriö á
döfunni i fleiri ár. Atvinnu og
efnahagsástand þessarra landa
er einnig meö i þessum löndum
er lika svo bágboriö, aö sérhver
röskun á þessu sviöi getur haft
alvarlegar innanrikispólitiskar
afleiöingar I för meö sér. Þvi
eru þeir varfærnir í Evrópu I
garö Rússa.
Aö visu hefur þvi heyrst
fleygt, aö EB-rikin vilji ekki
taka undir ráöstafanir þær, sem
Carter Bandarikjaforseti hefur
lagt til að gripiö veröi til, vegna
þess,aö hans afstaö I málinu
stjórnist fyrst og fremst af
væntanlegum forsetakosn-
ingum I Bandarikjunum, en
ekki þeirri skoðun Bandarikja-
manna aö Sovét hyggju á
frekari landvinninga.
Efnahagslegir hagsmunir EB-
rikjanna veröur þó aö telja lik-
legri skýringu á afstööuleysinu.
Þetta veldur nokkurri furöu og
gefur tilefni til rækilegrar
umhugsunar ef afstaðan til
þúsund ára rikis valdhafanna i
Sovét stjórnast af efnahags-
legum hagsmunum eingöngu.
Ósjálfrátt dettur manni i hug
afstaöa ákveöinna rikja til
útþenslu þriöja rikisins á fjóröa
áratugnum. .
A yfirboröinu viröast Banda-
rlkjamenn ætla sér aö styrkja
varnir Pakistan til aö koma I
veg fyrir frekari útþenslu
Sovétmanna i þessum heims-
hluta og til þess aö fá aöstööu til
að veita þjóöfrelsisöflum I
Afganistan hernaöar og efna-
hagsaöstoö.
Þaö veröur aö teljast kald-
hæöni örlaganna aö
Framhald á bls. 6
Áskorun frá studningsmönnum Péturs Thorsteinssonar
Fyrir dyrum stendur aö kjósa
hinn fjórða forseta islenska lýö-
veldis.
Mikiö er i húfi fyrir þjóöina,
aö val hins nýja forseta takist
vel. Viö þurfum þjóNiöfðingja,
sem hefur til aö bera bæöi
virðuleik og skörungsskap. Viö
þurfum þjóðhöföingja, sem hef-
ur i heiöri siöi og venjur þing-
ræöis, en hikar ekki við aö taka
eigin ákvaröanir og fylgja þeim
eftir, þegar hagsmunir þjóðar,
þings og stjórnar krefjast.
Pétur Thorsteinsson hefur
verið sendiherra Islands bæöi i
Sovétrikjunum og Bandarikjun-
um og einnig i Frakklandi og
Þýskalandi. Nú er Pétur
Thorsteinsson sendiherra
Islands I Kina og fleiri Asiurikj-
um. Mun leitun á manni meðal
Islendinga, sem er jafn kunnur
málefnum þjóöa bæöi i austri og
vestri. Hann hefur borið hróöur
Islands viöa og hvarvetna kom-
ið fram fyrir Islands hönd meö
miklum ágætum.
Pétur Thorsteinsson var
ráðuneytisstjóri utanrikisráöu-
neytisins i nær sjö ár. Hann er
óháður stjórnmálaflokkum en
er gerkunnugur Islenskum
stjórnmálum.
Viö treystum Pétri
Thorsteinssyni til aö skipa
embætti forseta Islands af festu,
skörungsskap og virðuleik, svo
sem hæfir þjóöhöfðingja.
Arnór Hannibalsson lektór,
Kópavogi,
Agúst Bjarnason skrifstofu-
stjóri, Reykjavik,
Arni Kristjánsson pianóleikar,
Reykjavik
Bjarni óskarsson byggingafull-
trúi, Mýrasýslu,
Egill ólafsson hljómlistar-
maður, Reykjavik,
Emil Jónsson fv. forsætisráö-
herra, Hafnarfiröi,
Dr. Friörik Einarsson læknir,
Reykjavik,
Geirþrúður Hildur Bernhöft
ellimálafulltrúi, Reykjavik,
Guöjón Sveinsson rithöfundur,
Breiðdalsvik,
Guömundur Danielsson rithöf-
undur, Selfossi,
Guðrún P. Helgadóttir skóla-
stjóri, Reykjavik,
Gunnar Egilsson klarinettleik-
ari, Reykjavi,,
Haildór Laxness rithöfundur,
Mosfellssveit,
Haraldur Blöndal héraösdóms-
lögmaður Reykjavik,
Hákon Bjarnason fv. skóg-
ræktarstj. Reykjavik,
Ingibjörn Eliasdóttir fulltrúi
Reykjavik,
Ingvar Vilhjálmsson útgeröar-
maöur Seltjarnarnesi,
Jón Pálsson dýralæknir Selfossi
Karl T. Sæmundsson kennari
Reykjavik,
Kristján Ragnarsson frkv.stj.
LIO. Reykjavik,
Kristinn Guölaugsson verkstjóri
Dalvik,
Ólafur H. Torfason kennari
Stykkishólmi,
Páll A. Pálsson yfirdýralæknir
Reykjavik,
Ragnar Stefánsson bóndi
Skaftafelli,
Rikharður Pálsson tannlæknir
Reykjavik,
Selma Kaldalóns tónskáld
Seltj.nesi,
Sigrún Jónsddttir kennari
Reykjavik,
Sigurður Thoroddsen verk-
fræðingur Reykjavik,
Solveig Sveinbjarnardóttir hús-
frú Hafnarfirði,
Sveinn Tryggvason fr.kvstj.
Stéttarfél. bænda Reykjavik,
Sveinn B. Valfells iðnrekandi
Reykjavik,
Skarphéöinn Asgeirssonfor-
stjóri Akureyri,
Tryggvi Emilsson verkamaöur
Reykjavik,
Sr. Valdimar Hreiöarsson
prestur Reykhólum,
Valtýr Pétursson listmálari
Reykjavik,
Vigdis Guöfinnsdóttir bréfritari
Reykjavik.