Vísir - 06.05.1970, Blaðsíða 7

VÍSIR. Miðvikudagur 6. maí. 1970.
c7í4enningarmál
Sigurður Jakobsson skrifar um kvikmyndir: «r.»
Að halda á kvikmyndavél
A Utaf er gleðiefni aó fá að
~ sjá íslenzkar kvikmyndir i
kvikmyndahúsunum, svo sjald-
an sem það nú gerist, þó ekki
nema fyrir þC' ccik eina að
skiíli .vera til íslenaswgar sem
gefa sig aó kvikmyndagerð i
einhverri mynd. Ósvaldur
ICnudsen er sennilega einna
þekktastur íslenzkra kvikmynda
gecðarmanna og er þótt furðu-
legt megi virðast oft álitinn sá
eini frambærrlegi. Nú hefur
hann safnaó saman fjórum ný-
legum kvikmyndum og gert úr
eina sýningu í Gamla bíói, og
bera þær nöfnin „Heyrið veila á
heiðúm hveri", „Ein er upp til
fjalla“, „Páll ísólfsson“ og „Með
sviga Iævi“.
1 jaó veróur að segjast hreint
út að Ósvaldur Knudsen er
ekki mikill kvikmyndagerðar-
maður, og jafnvel ekki einu
sinni amatör í meðallagi góóur,
Meft sviga hevi.
og liggja til þessa tvær megin-
ástæður. í fyrsta lagi virðist
hann ekki kunna einföldustu
taeknileg undirstöðuatriði kvik-
myndagerðar eins og t.d. að
aldrei má hreyfa kvikmyndavél
á móti hreyfingu myndefnis því
þá verður myndin óskýr (í öll-
um fjórum myndunum er hreyf-
ing myndavélarinnar undantekn-
ingarlaust frá hægri til vinstri,
sama hver hreyfing myndetfnis-
ins er.) í öðru lagi er engin
þessara fjögurra mynda fugl
eða fiskur efnislega séð, heldur
einhvers konar hrærigrautur
heimildarmyndar og fræðslu-
myndar. Þegar bezt lætur má
með góðum vilja greina heim-
ildarkafiana frá fraeðsluköfiun-
um, en þegar verst lætur er
þessu tvenrru sullað saman og
hrært i þannig að ógemingur er
að fá snefil af viti í samansetn-
inguna. Sem dæmi mætti taka
„Heyrið vella á heiðum hveri“,
þó ekki vegna þess að sú mynd
sé dæmigerðari að þessu leyti
en hinar, heldur aðeins til þess
að hafa einhverja ákveðna for-
sendu til að ganga út frá. 1 mið-
hluta myndarinnar eru nokkrar
fallegar myndir af hirrum ýmsu
tegundum hvera sem á íslandi
eru, myndir sem eru fallegar
fyrst og fremst vegna þess að
myndefnið er fagurt, en ekkl ■
vegna þess að Ósvaldur dragi
að nokkru leytj fram eða unöir-
striki fegurð þess með sérr ,
stæðri myndatöku, hann stiílir
myndavélinni einfalctíega upp
fyrir framan hverina og lætur
hana síðan suða í nokkrar' sek-
úndur — fyrir framan og aftar*
þennan að mörgti ieyti sæmi-
lega vel gerða kafla er svo
prjónað myndum af fólki á vappi
í kringum ..hinn hekntíræga
Geys; sem nú hefur tekið sér
hvfld“ myndum af kófsveittum
garðyrkjumönnum í gróðurhús-
um, loftmyndum af nitaveitu-
borginnj Reykjavík o.s.frv.
Vissuiega ætti þetta ekki að
vera ámælisvert, öM eru þessi
Gylfi Gtöndai skrtfar um sjónvarpið:
Úr minnisbók leikstjóra
TTimcæöuþátturinn um iist forn-
sagna síðastliðinn þriðjudag
var gott dæmi um misskilning
á eðli og möguleikum sjónvarps.
Þeir Óskar Halidórsson, Helgi
Skóh Kjartansson og Gunnar
Benedi'ktsson höfðu ýmislegt
fróðlegt og athyglisvert fram að
færa um Islendingásögumar,
en þáttur þeirra hefði átt betur
heima í útvarpi en sjónvarpi.
Þarna vottaði hvergi fyrir rök-
raeðum eða skiptum skoðunum,
heldur var aðeins spjallað fram
og aftur í kynningarskyni um
fornsögurnar almennt bygg-
ingu þeirra, stil, mannlýsingar
og fleira. Til þess að gera slfkt
efni áhugavert í sjónvai'pi þarf
meira til en þrjá menn, þótt þeir
séu allir fróðir um efnið og
kurmi að segja sæmvlega vel frá.
Það vantaöi allt myndrænt efni,
sem borið gætj uppi hálftíma
sjónvarpsþátt. Myndin er aðall
■-jónvarps, en oröið aðeins til
fre^ari áherzlu og skýringar.
Þessu er of oft snúið við fsjðn-
varpinu okkar, eins og iítiHega
var drepið á í siðasta spjaHí.
J! þessu sambandi væri ekki úr
vegi að minnast á Helgi-
stundina á sunnudögum. Frá þvi
að sjónvarpið tók tfl starfa hafa
kierkar landsins skipzt á að pre-
dika i 15 mínútur hverju sinni.
En sá mikli ijóóur er á því ráði,
að fimmtán mínútur geta orðið
býsna langar í sjónvarpi þegar
sama andlitið er á skerminum
allan tímann. Og i augum krakk-
anna, sem sitja og biða með ó-
þreyju eftir barnatimanum sín-
um, er þessi stundarfjörðungur
lengr, en eilifðin sjáif. Að
minnsta kostj einn prestur hef-
ur tekið mið af þessqm aðstæð-
um og ævirilega talað beint ti)
barnanna, þegar hann hefur feng
ið þáttinn til umráða. Það er í
sjálfu sér góðra gjalda vert, svo
langt sem það nær. En tvf-
mælaiaust er nauðsynlegl að
gjörbrevta fyrirkomuiagi Helgi-
stundarinnar; reyna að túlka
guðsorð i myndum eða útbúa
þáttinn á einhvem þann hátt, að
hann haidj athygli fóiks i fimmt-
án mínútur. Á þessum siðustu,
verstu og ókristiiegu tímum veit
ir vist ekki af, að kirkjan færi
sér í nyt tækni áhrifamesta fjöl-
miðilsins tii þess að koma boð-
skap sínum á framfæri.
4f efnj síðustu viku vakti
myndin „Forvitnazt um
Fellini“ mesta athygli. íslenzka
heitið var ofurlítió villandi. Það
gaf tfl kynna, að þarna væri á
ferðinni venjulegur fræðsluþátt-
ur um Fellini líf hans og starf.
En hér var annaö og meira um
að ræða. Myndin hét „Minnis-
bók Ieikstjóra“ og var gerð af
Fellini sjálfum. Rétta nafnið var
naufrtynlegt til útskýringar á
byggingu myndarinnar og gerð
allri. — Fellini lýsti meðal ann-
ars snflldariega hugleiðingurn
símtm og geðJvrifum um það
leyti, sem nýjasta mynd hans.
„Satyrieon", var í deiglumti. í
þeirri mynd, sem frumsýnd
var á kvikmyndahátíðinni i
Feneyjum i fyrra og hefur vakíð
gffurlega athygli og déilur, leit-
ast Feliini við að sýna hinn
heiðna anda, áður en kristin-
dómurinn lagði á okkur skvldu-
kvaðir. Hann segir frá hnignun
Rómaborgar á dögum Nerós:
borginni, þar sem nautnirnar
eru teknar fram yfir siðferðið;
þar sem vergiarnar konur dansa
á götunum án minnstu blýgðun-
arsemi, af því að orðið ,,synd“
er enn ekki tii. f siónvarps-
myndinni fékkst ófurlitill for-
smekkur af óhugnanlegu and-
rúmslofti þessarar óvenjulegu
myndar: við fengurn að blaða
stundarkorn í minnisbók þess
leikstjóra, sem mestur listanvað-
ur er talinn á sviði kvikmynda
nú á dögum.
Vonandi gefst tækifæri til að
sjá „Satyricon“ í einhverju
kvikmyndaJvúsamva hér, áður en
of langt um Kður. iforvitnin hef-
ur s-armarlega verið vakin.
fyrirbær; tengd hverunum á
einhvem hátt; en gallinn er bara
sá að Ósvald brestur hæfileika
tH að tjá terigslin með kvik-
myndavélinni. Hann sýnir að-
eins yfirborð hlutanna og fær
srvo einhvern dáindismann eins
og forseta jaröfræöiprófessor
eða fuglafræðing til þess að
skyggnast undir yfirborðið og
segia áhorfendum hvernig hlut-
imir eru innbyrðis tengdir. Það
verður sem sagt að skýra út,
og þá um leið afsaka, hvað
kvikmyndarinn er að gera. En
þetta er akkúrat ekki hlutverk
kvikmyndarinnar, hún er sjá'lf-
stætt tjáningartæki sem getur,
ef réttur maður heldur á, tjáð
aiia skapaða hluti fullt eins vei
og í mörgum tilfellum betur en
hið talaða orð. Kvikmyndin þarf
á engan hátt að byggja á öðrum
tjáningarmeðulum en sjálfri sér
til þess að koma skilaboðum á
framfæri. Það ætti enginn mað-
ur að taka sér kvikmyndavél í
hönd með það fyrir augum að
gera mynd fyrir almennan
markaö án þess að gera sér það
ljóst að hann er með apparat í
höndunum sem gerir honum
kieift, hafi hann hæfileika til,
aö tjá sig án þess að leita á náð-
ir annarra tjáningarmeðala. En
svona einföldum hlut virðist Ós-
valdur ekki hafa gert sér grein
fyrir þrátt fyrir áratuga starf við
kvikmyndagerð.
„IJeyrið velia á heiðum hveri“
er eins og fyrr getur þvi
miður ekkert einsdæmj hvað
þessu viðvíkur, hinar myndirnar
eru undir sömu sökina seldar. I
myndinni um rjúpuna fáum við
að sjá nær- og fjarmyndir aif
rjúpum í ýmsum stellingum og
hlusta á Þorsteir, ó. Stephen-
sén iesa upp riúpnakvæði Jðnas-
ar og Finn fugiafræðing lesa
upp úr dýrafræðinni sinn fróð-
ieiksmola eins og rjúpan sé
hænsnfugi og skipti um lit eftir
árstíðum. I myndinni um Pái
fsölfsson fáum við að sjá Pál

Ósvaldur Knudsen
ganga, Pál spila á orgei, Pál
stjóma kór, Pái borða, Pál tala
við vini sína, Pál taka við ísólfs-
skála o.s.frv. En Ósvaidur
virðist. ekk; treysta kvikmynd
sinni til þess að tjá þessa ein-
földu hluti, heldur er enginn ö-
merkilegri maður en sjálfur for-
setinn fenginn til þess að segja
áhorfendum hvaö Páll er að
gera í það og það skiptiö, þó
flestum þeim sem séð hafa þessi
atferii ætti að vera nokkurn veg.
inn ijóst hvernjg mannverur
ganga og borða og hvað er yfir-
höfuð að gerast. Ósvaldi virðist
meira aö segja um megn að segja
ævisögu Páls skipulega, t.d. sýn-
ir hann Pál snemma í myndinni
í brunarústum fyrri Isólfsskál-
ans og svo stuttu síöar skýtur
skálinn upp kollinum óbrunn-
inn með öiiu eftir því sem bezt
verður séð.
Undarleg er sú árátta að enda
sérhverja mynd með þvi að sýna
stuttar svipmyndir úr myndirtni
eins og til að rifja upp í stuttu
máli um hvað var fjaliað. Slfkar
aðferðir eru afsakanlegar og
sjálfsagðar i kennslustundum í
skóla, en ekki veröur séð hvaða
tiigangi þær þjóna myndum af
þessu tagj þar sem þær Ieggja
aðeins áherzlu á og endurtaka
ömurleikann.
Ýmsum kann aö finnast hér
hart að orði kveöið um
þennan afkastamesta kvik-
myndageröarmann Islendinga,
en annars er várla kostur. Það
er ekki unnt að finna eitt ein-
asta bitastætt atriði í þessum
fjórum kvikmyndum jafnvel þö
leitað væri með logandi ljósi,
og því engum greiði gerður,
allra sízt höfundi. með þvi að
hæla þvi slæma einungis vegtta
þess að það er íslenzkt. íslenzk-
ir kvikmyndagerðarmenn, þð
aldnir séu, verða að gera sér
grein fyrir því aö fólk fellur
ekki lengur í stafi við það eitt
aö sjá Islendinga og þjóöleg ís-
lenzk fyrirbæri á kvikmynd, sjá
latidann hreyfast á tjaldinu og
tala alveg eins og um útlending
væri að ræða. Nú á dögum verð-
ur að gera meiri kröfur til ís-
lenzkra kvikmyndagerðarmanna
en þær einar að þeir geti haldið
á kvikmyndavél án þess að
missa hana aö öðrum kosti
eignumst við aldrei frambasri-
lega listamenn á þessu svið).
rafcasa