Vísir - 28.08.1970, Blaðsíða 8

8
VÍSIR. Föstudagur 28. ágúst 1970.
Otgefanli Reykjaprent hí.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R Eyjólfsson
Ritstjóri • Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingar: Bröttugötu 3b Sfmar 15610 11660
Afgreiðsla- Bröttugötu 3b Sími 11660
Ritstjóra: Laugavegi 178. Slmi 11660 f5 linur)
Áskriftargjald kr 165.00 á mánuði innanlands
1 lausasölu kr. 10.00 eintakið
Prentsmiðja Visis — Edda hf.
Skýlaus játning
Tíminn heldur áfram að deila á forsætisráðherra og
aðra forystumenn Sjálfstæðisflokksins fyrir að halda
gerða samninga. Eins og margoft er búið að skýra
frá, var svo umsamið í upphafi milli stjórnarflokk-
anna, að samþykki beggja þyrfti til að rjúfa þing og
efna til kosninga áður en kjörtímabil væri útrunnið.
Við þetta loforð segir aðalmálgagn Framsóknar, að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi ekki átt að standa. Því hef-
ur löngum verið haldið fram af hinum flokkunum
sem allir hafa einhvern tíma verið í stjórnarsamstarfi
við Framsókn, að framsóknarmenn víluðu ekki fyrir
sér að svíkja gerða samninga, þegar þeim þætti það
henta.
Nú hafa tveir af ritstjórum Tímans staðfest þetta
svo rækilega með skrifum sínum, að ekki ætti að
þurfa að fara í grafgötur um það framar, að framsókn-
armenn líta á samninga sömu augum og Hitler, sem
sagði, að þá bæri aðeins að halda meðan hagkvæmt
þætti. Enda þótt öllum þorra landsmanna sé löngu
kunnugt um þessa starfshætti framsóknarmanna, er
gott að fá svona skýlausa yfirlýsingu frá þeim sjálf-
um um það, að þeim sé aldrei hægt að treysta.
Sjálfstæðismenn fóru ekki dult með þá skoðun sína,
að þeir teldu rétt, vegna breyttra aðstæðna að rjúfa
þing og efna til kosninga í haust. Ástæða var til að
ætla, að forráðamenn Alþýðuflokksins væru sama
sinnis, enda þvertóku þeir ekki fyrir það strax. Þeir
hugsuðu sig um, en niðurstaðan varð sú, að þeir höfn-
uðu hugmyndinni. Þá var ekki um annað að ræða fyrir
Sjálfstæðisflokkinn en standa við gerðan samning,
því að auðvitað kom ekki til mála, að hann færi að
hegða sér eins og Framsókn.
Þetta virðist ritstjórum Tímans ofvaxið að skilja.
Þeir eru orðnir svo vanir því, að flokkur þeirra gangi
á gerða samninga, að beím finnst það eðlilegur og
sjálfsagður hlutur. I\ umsóknarflokkurinn átti aðild
að allmörgum samstjórnum á löngu tímabili. Hann
fékk þann vitnisburð allra samstarfsflokka sinna, að
hann væri með eindæmum óheill í samstarfi og alltaf
mætti eiga von á því að hann sviki gerða samninga
og hlypist undan merkjum, þegar hann teldi sér hag
að því. Þetta er harður dómur, en reynslan hefur sann-
að að hann er réttur.
Þegar vinstri stjómin hrökklaðist frá völdum var
svo komið, að enginn flokkur vildi vinna með Fram-
sókn, og sú afstaða mun vera óbreytt enn. Að sönnu
er ekki hægt að fullyrða, hvað komið gæti fyrir á
taflborði stjórnmálanna, en ef svo ólíklega vildi til, að
Framsókn kæmist í ríkisstjóm, er víst, að sú stjórn
yrði ekki langlíf í landinu. Þegar á samstarf við Fram-
sókn er minnzt, er viðkvæðið hjá mönnum úr öðrum
flokkum venjulega þetta: „Það er ekki hægt að
vinna með framsóknarmönnum.
væntar
tíllögur
Fulbríghts

Ðandaríski öldungadeildar-
þingmaöurinn Wiiliam Fwl-
bright sem hingað kom í hitti
fyrra, hefur lengi verið eins
konar slæm samvizka Bandaríkj
anna. Hann er einn aif mörgum
merkismönnum, sem hafa risið
upp til sérkenniiegra áhrifa og
fraegðar í bandarísku öldunga-
deildinni.
Þessi þingdeild hafur álkaflega
sikrftna aðstöðu, sem Evrópu-
menn eiga erfitt með að s'kilja.
Bandaríkin skiptast nú sem
kunnugt er niður í fimmtíu
fytlki og frá hverju þeirra, hvort
sem þau eru stór eða smá, eru
kosnir 2 menn til öldungadeild
arinnar og eiginlega hefur allt-
af verið litið á þá sem nokkurs
konar ambassadora, sem fylkin
senda til stöðva sambandsstjórn
arinnar í Washington. Það er
líka erfitt fyrir Evrópumenn að
skilja hvert er vald bandarísku
öldungadeildarinnar. Það er til
dæmis sérkennilegt, að forset-
inn, sem leiðir kosningu sína
og vaid beint frá þjóðinni þarf
ekkert að vera upp á öldunga-
deildina kominn um meirihiluta
stuðning, hann getur haldið á-
fram að stjórna landinu. þó öld
ungadeildin sé honum fjand-
samleg.-'.*^••“•
Öldungadeiidin hefur löngum
gert utanríkismálin aö nokkurs
konar sérgrein sinni og heifur
frá upphafi verið gert ráð fyr-
ir því, að þessi ambassadora-
samkunda hefð; sérstakt eftir-
lit með því, hvemig forsetinn
meðhöndlaöi utanríkismáiin.
Samt er persónulegt vald Banda
ríkjaforseta í utanríkismálum
miklu meira en forsætisráðherr
ar í Evrópu fá í hendumar. Ef
hann telur sjálfur nauðsyn
bráðra aðgerða til að tryggja
hagsmuni og öryggi landsins, er
hann næstum sjálfráður um það.
Nær allar hernaðaraðgerðir og
margvíslegar aðgerðir Banda-
ríkjanna um vopnasöiur og
stuðning á ýmsum sviðum á
ámnum eftir heimsstyrjöidina
hafa verið ákveðnar án þess
að fyrir lægj nokkur samþykkt
öldungadeildarinnar í hverju til
felli. Og út af þessu óvenjulega
skipulagi þurfa menn ekki að
kippa sér upp við það, þó frétt
ir berist um að öidungadeildin
sé andvfg ýmsum aðgerðum for
setans, eins og f Kambodju á
dögunum, Forsetinn er ekk; að
brjóta nein stjórnarskráriög né
fara út fyrir valdsvið sitt, bó
hann sendi bandarfskar hersveit
ir jnn i Kambodju í óþökk öld
ungadeildarinnar.
sérkennilegu vaidasamspili
forseta og öldunr>adeildar
hefur deiklin þó sterk áhrif, en
það er mjög undir sterkum per
sónuleika og skapgerð mann-
anna komið hverju sinni, hverju
hún fær áonkað. Það er taiið
nauðsynlegt fyrir forsetann, ef
hann vill koma ýmiss konarlög
gjöf fram, að kunna að spiia
vel á „Senatið". Það voru hin
miklu mistök Wilsons forseta
á árunum kringum 1920, að
hann hafði ekkj samráð við öld
ungadeildina og bráðlega sner-
ist hún harkalega gegn honum
og yfirbugaði hann. Langa tíð
eftir það var áhrifum forseta-
embættisins hnekkt og Banda-
ríkin snerust til einangrunar-
stefnu undir forustu fhalds-
samra öldungadeildarþing-
manna.
Á hinn bóginn einkenndj það
valdaferil Trumans forseta upp
úr Iokum seinni heimsstyrjaldar
innar, hvað hann kom á góðu
samstarfi við öldungadeildina
og átti hann þvf mikið að þakka
sve vel honum varð ágengt aö
styrkja samstarf vestrænna
þjóða og koma á fót stofnun-
um eins og Marshall-hjálp og
Atlantshafsbandalagi.
1 hinum ölfku samskiptum for
seta og öldungadeildar hafa
margir öldungadeildarþingmenn
risiö upp sem mikilmenni, ým-
ist í samstarfi eða mótspyrnu
við forsetann. William Fulbright
er einn þeirra, sem hefur öðl-
azt áhrif og frægð í stöðugri
gagnrýni og mótspymu við að-
gerðir Bandaríkjastjómar, og
má segja að hann haf; sífelt
harðnað f mótspymu sinni.
Stundum hefur verið litið á
hann sem hálfgert vandræða-
bam, sem stjómin hefur varla
vitað, hvernig hún ætt; að með
höndla, alltaf með urg og óá-
nægju út í hana eins og öfug-
uggi, og þegar hann hefur geng
ið lengst í andstöðu sinni, hef-
ur jafnvel verið tilhneiging til
að stimpla hann sem hálifgild
ings landráðamann. Þessara
sjónarmiða hefur gætt i afstöðu
hans til styrjaidarinnar í Viet-
nam, þar sem hann hefur stund
um þótt draga ótrúlega mikið
taum kommúnistanna f Hanoi.
Eru margir þeirrar skoðunar, að
uppgjafarsönglið í honum jaðri
við landráð á sama tíma og
bandarískir hermenn eru að
berjast og hætta lífi sinu á víg-
vellinum.
T-Támarki náðj þessi andspyrna
Fuibrigths nú f sumar, þeg
ar hann barðist eins og grenj-
andi ljón á móti öllum hernað-
araðgerðum í Kambojdu. Hann
gekk jafnvel svo langt að hann
vildi nota þessa atburöi til að
framkvæma allsherjar valdaupp
gjör mildi forsetaembættisins
og öldungadeildarinnar. Nú
skyldi kippa klær og vængi af
forseta-erninum og hann ekki
fá að hreyfa legg né lið til hern-
aðaraðgerða né skuldbindandi
aðgerða neins staðar í heimin-
William Fulbright, öldunga-
deildarþingmaður.
um. nema fyrir lægi fyrinfram
samþykkt öldungadeildarinnar.
Var mikii stemmning fyrir þess- •
um tiliögum Fulbrights um
tírna, þó ekki hafi þær náð fram ■
aö ganga.
Það hefur verið meginþráður
í utanríkismálaskoðunum Pul-:
brights upp á síðkastið að
Bandarfkin ættu að losa sig við.
sem mest af hervarnaskuldbind-
ingum sfnum. Þessar hugmyndir
þýða f rauninni, að Bandaríkin
eigi að draga sig sem mest út
úr því stórveldishilutverki, sem
þau hafa gegnt heiminum. ÁÖ-
ur fyrr á tímum Trumans og •
Dullesar áiitu þau sig skyld
að beita sérstakri stórveldisað
stööu sinni til að stuðla að kyrrð
og öryggi f öllum hlutum heims.
Þau komu sér upp herstöðvum
út um nærri allt yfirborð jarðar
og gerðu óteljandi öryggissátt-
mála, sem áttu að skapa smá-
ríkjum vinnufrið og lífsöryggi.
Sennilega var meiningin undir
niðri, aö slíkur ægikraftur
fylgd; hinu bandaríska veldi, að .■
þegar það legöj lóð sitt þannig
á metaskálamar, ætti aldrei að
þurfa að koma til neinna átaka. .■
En raunin hefur orðið önnur,
f stað þess hefur afleiðingin af
öllum þessum öryggissáttmálum
og ábyrgðum orðið sú, að Banda
ríkin hafa um löng árabil þurft
að taka þátt f kostnaðarsömum
styrjöldum með mannfalli sem
því hefur fylgt og er almenning
ur heima fyrir orðinn ósköp
þreyttur á þessum sffelidu strífte ■’
fréttum. Því á Fulbright marga
og öfluga fylgjendur, þegar
hann berst fyrir þvf, að Banda
ríkin afsali sér aö miklu leyti
stórveldisaðstööu sinni hætti
að vera með nefið niðri í allra
koppi, takmarkj og segi sem
mest upp alþjóðaslkuldbinding-
um, en snúi sér meira að eigin
heimavandamálum.
jþessi barátta Fulbrights hef-
ur í rauninni orðið aö hreyf ;
ingu, sem þegar hefur mikil á-
hrif á stjómina. Sérstaklega hef
ur barátta hans beinzt að Viet-
nam og haft sín áhrif á það-
að nú er sem óðast verið að
flytja bandaríska herliðið í land
inu heim. Og þessi nýja stefna
skapar nú breyttar aðstæður.
einkanlega í Suðaustur Asíu,
þar sem smáríkin á þessu svæði
munu ekki með sama hætti og
áður geta treyst á liðsinni Banda
ríkjanna. Og það er einnig ver
ið að flytja burt og fækka í her
liði Bandaríkjanna í Suður Kór-
eu og draga úr stuðningi við
Japani, Filippseyjar og Thai-
land. í hvert skipti sem grun-
semdir koma upp um hemaðar-
stuðning við Kambojdu og Laos
má nú segja að rekið sé upp