Vísir - 01.04.1971, Side 7

******
VÍSIR . Flmmtudagur 1. apríl 1971.
cTlíenningarmál
Bókaskrá Bóksalafélags íslands:
Bókaútgáfan árið sem leið
bófcagerð og bókaát-
gáfa er sjálfri sér lík fm éri
tö árs: þær breytingar sem þó
veröa koma smám saman fram
og tafca langan tima. Þetta á
baeði við um efini og innihald
bófea. Þótt bókagerö hafi tek-
ið nokkrum breytingum og fjöl
breytoi henaar aukizt, hafa ný
ir lítgáfubættir að s<vo komnu
eMd orðið tíl að au'ka til
nemm imma rnagn eða fjöl-
breytfii bökaút-gáifurmar.
í Ttndanfömum árum og ára-
x tegium hefur verið taiað
um „byiting" í bókaútgáf.u í
heimmum méð tiifeomu nýrrar,
stórvkkrar og ó'dýrrar bóka-.
gerðar. Lfkast til er tómt tnál
að taia um viðiíka þróun í
okkar smáu sniðum? Hér á
landi hefur ekki verið farið út
á braut sára-ódýrrar vasaút-
gáfu nema lítillega f tilrauna
skyni, einkum í reyifáraútgáfu
á síðustu árum. En vert er að
vekja athygii á því að vasabæk
umar kosta ekki nema þriðj-
ung þess verðs sem tekið er
fyrir nákvæmlega sams konar
bækur i viðhafnarbúningi jól-
anna og gera þó allt hið sama
gagn. Bökagerðar-byltingin staf
ar af nýrri útgáfutækni. Og með

hinum nýju útgáfuháttum hef-
ur tekizt að vinna bökum nýj-
an markað, nýja lesendur: hin
nýja ódýra bókaútgáfa bætist
fremur viö en hún kotni í staö-
inn fyrir venjubundna bókaút-
gáfu. Sambærileg þróun er
vissulega bæði hugsanleg og
æskileg í hérlendrj bókagerö og
útgáfu. Ætla mætti að með
aukinni fjöl'breytni, ódýrari
bókagerð væri unnt að ná til
lesenda sem takmörkuð fjár-
ráð hafa til bókakaupa, að með
nýjum útgáfuháttum væri unnt
að gefa út ýmiskonar bók-
menntir sem efcki þykja mark-
aöshæfar á venjubundnum bóka
markaði. íslenzk bókaútgáfa
þarf vissulega á hvortveggja
að halda, nýjum lesendum,
auknum markaðj og aukinni
fjölbreytni útgáfunnar.
Ot á slíkar brautir hefur ver
ið farið á umliðnum árum, t.
a. m. meö Ijóöaflokki Almenna
bókafélagsins, pappírskiljum
Máls og mennÍKgar, lærdóms-
Rókpiennt^'élagsms —
en vark í svo m klum mæli að
ViLnæg-jandi reynsla sé fengin
urn ‘í.rKomuvonir þvílíkrar bóka
gerðar. Bókaútgáfa og bóksala
er fjarska fhaidssöm atvinnu-
grein hér á landi, bundin að
miklu leyti við fhaidssaman
gjafamarkað jólanna. TH að
vemlegar breytingar verði á
bókagerð og útgáfu þurfa að
koma til nýjar og breyttar hug
myndir um notkun og nota-
gildi bóka. Og það er fyrst og
fremst útgefenda að taka frum-
''íyxpr.’V-ýX*?#

mwrerw •gærah.TME- j* \
kvæði um aðgerðir til breytinga
og bóta.
T nýútikominni bókaskrá Bók-
salafélags íslands fyrir árið
1970 virðist mér i fljótu bragði
að taldar séu um þaö bil 250
bækur á almennum markaöi í
fyrra sem vera mun ívið minna
en oft áöur, en raunar hefur
bókaútgáfan verið mjög svipuð
að magni til um mörg undanfar
in ár. I fyrra hefur árað í
bezta lagi fyrir innlendan skáld
skap — að bókatölunni til. Við
lauslega talningu virðist mér,
að þá hafi komið út 29 frum-
samin skáldrit í lausu máli,
skáldsögur (18), smásagnasöfn
(5) og leikrit (6) fyrir utan
allmargar endurútgáfur, og
hvorki meira sé minna en 24
nýjar frumortar Ijóðabækur.
Þetta mun vera alimiklu meiri
útgáfa en t. a. m. 1969. Engu
að síður fara þessar tölur nærri
meðaUagstölum undanfarinna
ára. Þótt miklar sveiflur verði í
einstökum útgáfuflokkum frá
ári til árs, hefur útgáfa nýrra
innlendra skáldmennta haldizt í
mjög svipuðum skorðum um
mörg undanfarin ár að meðal-
tali til. Á hinn bóginn komu
ekki út í fyrra, samkvæmt
skrá Bóksalafélagsins, nema
rúmlega 50 erlend skáldrit í
þýðingu, allur þorri þeirra auð-
vitað þýddar skáldsögur á jóla
markað, sem er allmiklu minna
en oft áöur. Meira er þó um
það vert að i fyrra kom óvenju
margt út af markverðum, jafn-
vel mikilsverðum erlendum
skáldritum í islenzkri þýðingu,
í það minnsta 12 bækur telst
mér eftir skránni, sem er
miklu hærra hlutfall en oft áð-
VTið þessa bókaútgáfu fyrir al-
” mennan markað bætast svo
samkvæmt skrá Bóksalafélags-
ins rúmlega 100 bækur afýmsu
tagi handa börnum og ungling-
um, innan við þriðjungur þeirra
frumsamdar bækur. Um það bil
helmingur þessarar útgáfu virð
ist mér aó séu skáldsögur handa
stálpuðum börnum og ungling-
um, 13 sögur frumsamdar. 39
þýddar, fyrir utan endurútgáfur
sem eru nokferar I hvorum
flokk.
Einatt er kvartaö um það að
mnlendum bamabókum og höf
undum þeirra sé ónógur sómi
sýndur af opinberri hálfu, ekki
sinnt sem skylcti af gagnrýn-
endum. Víst er um það að á
barnábókamarkaðnum hefur
blaðagagnrýni leiðbeininga- og
upplýsingahlutverki að gegna
sem verulega hefur verið van-
rækt. Af mínum lausiegu kynn-
um á undaníömum árum virð-
ist mér hins vegar að mank-
verðum bó'kmenntum, innlend
um né erlendum, sé furðu sjald
an fyrir að fara á þessum mark
aði, skoðun sem yfirlit árlegr-
ar útgáfu í bókaskrám verður
einatt til að staðfesta. En vissu
lega væri vert að reyna að
koma við bókmenntalegu mati
þessarar útgáfustarfsemi — en
barna og unglingabækur eru
eins og framangreindar tölur
sýna, verulegur hluti árlegrar
bóikaútgáfu. Og þess utan mun
útgáfa barnabóka vera með
tryggustu og aróvænlegustu út-
gáfugreinum.
Jjað kann að Þykja harkalega
sagt, -— en furöu margar
árlegar skáldsögur virðast mér
fyrst og fremst til marks um
hrörnun og úkynjun raunsæis-
legrar frásagnarhefðar á um-
liðnum árum. Áreiðanlega er
mikil hæfa í J>eirri ábending
Þráins Bertelssonar í grein hér
í blaöinu fyrir nokkrum vik-
um, að í íslenzkum bókmennt-
um skorti um þessar mundir
tilfinnanlega skáldsögur sem í
senn hafi nokkurn bókmennta-
legan, listrænan metnað til að
bera og sinni skemmti- og af-
þreyingarhlutverki fyrir mik-
irm fjölda lesenda.
Guðmundur L. Friðfinnsson.
Þótt' hér verði dæmi nefnd
stafar það ekki af því að þær
bækur séu tiltakanlega „verri“
en gengur og gerist á alþýðieg
um skáldsagnamarkaöi, síður
en svo, einungis hinu að þessar
Þækur hef ég erfiðað við að
lesa niér til takrnarkaðs gagris
eða gleði, en engra þeirra hef
ur áður verió getið hér í blað-
inu. .Takob Jónasson (Þar sem
elfan ómar, ísafold) og Guð-
mundur L. Friðfinnss. (Örlaga-
glima, Helgafell) fara í sögum
sínum, hvor með sinu alls ó-
lika móti, með efnivið hefð-
bundinnar þjóðlifslýsingar. Að
visu virðist mér meira vert um
sögu Guðmundar. En ljóðnæn
og íborin stílstefna hans er
kynlega ósamloöa hetju- og
harmsöguefni Örlagaglímu, og
vantar mikið á að þessu hvor-
tveggja verði komið heim og
saman við nokkurn veginn raun
sæislega sveitar- og sálarlifs-
lýsingu. — Þar sem elfan ómar
er aö forminu til minningasaga
úr sveitinni fyrrum, lýsir ungum
pilti að komast til aldurs og
þroska, fram að viðskilnaði
hans við sveitina. En hinn ungi
piltiur sem söguna segir er
alitof skrýtilega saman settur
til að veita langdregnu og útúr-
dúrasömu efni sögunnar vitiegt
samhengi og merkingu.
Magnús Jóihannsson frá Hafn
arnesi (Svikinn draumur, Heims
kringla) og Marteinn frá Voga-
tungu (Leiðin til b&ka, Prent-
rún) fara að sínu leyti með efni
við Reykjavíkurlýsingar, Iýsing
rótarslitins lífs, sálanháska.
Saga Marteins er fjarska tilfinn
ingasöm rey-farasaga, úr þjóð-
félagslegu efni gerð þótt hún
miðli engrj sjálfstæðri skýring
né skilningi þess, en vekur
fyrst og fremst eftirtekt vegna
frumefna kreppulífslýsingar í
frásögunní. — Sama gildir um
Magnús frá Hafnarnesi þótt
hann sé stilfærari höfundur, að
saga hans verður heldur en
ekki ólikindaleg þegar til
Reykjavíkur dregur, þótt í upp
hafj hennar séu gerð drög sál-
arhfslýsingar, sálkreppu sem
orðið gæti raunverulegt harm-
söguefni.
Óneitanlega er Guðrún frá
Lundi sér á parti i þessum hóp.
En verk hennar væru í heilu
lagi fróðlegt rannsólmarefni um
íslenzka bókmenning fyrr og
nú, hvemig saman fara í sög
um hennar frumefni raunhæfr-
ar samféiagslýsingar, heföbund
inn smekkur söguefna og á-
sköpuð upprunaleg frásagnar-
gáfa. Henni er það að þakka
að sögur Guörúnar eru sjaldan
eða aidrei beinlínis Ieiðinlegar
aflestrar. En hún segir jafnan
sömu eöa svipaðar sögur, og
a-f því helgast vafalaust varan-
legar yinsældir hennar. Hins er
varla að vænta að Guðrún frá
Lundi sé enn upp á sitt bezta,
komin á níræðisaldur: saga
hennar frá f haust, Utan frá
sjó (Leiftur), augljöslega upp-
haf að nýju framhaldsverki, er
með þeim veikgerðustu sem ég
hef lesið.
'C’ins og um skáldsögur á það
auðvitað við um þorra
árlegra ljóðabóka að harla fáar
þeirra virðast liklegar til lang-
lífis né frægðar, einna eða
neinna varanlegra á'hrifa á les-
endur sína, Það er auðvitaö eng
in ný bóla að það sem verulegu
máli skiptir f nýjum bókmennt
um, eða varðar framvindu bók
menntanna nokkru, sé á hver.j
urn tíma verk fárra höfunda,
fáeinar bækur á ári. Yfirlit ár-
iegrar bókaútgáfu í einu lagi.
minnir hins veaar á hitt hve
auðvelt verk það er og kostar
lítið fé á við margt annað að
fylgjast rækilega með nýjum
islenzkum skáidskap. Ætli með
Guðrún frá Lundi.
EFTIR
ÓLAF
JÓNSSON
alverð frumsaminna skáldrita
hafi ekki farið nærri 500 krón
um árið sem leið, ætli það láti
ekki nærri að sá sem kaupir
10 — 12 bækur á ári geti meðþvi
móti eignazt allt sem kemur út
af markverðum nýjum skáld-
skap, og þó meira til? En af
þeirri fúlgu sem þetta mundi
kosta hiröir riikið reyndar sín
11% i söluskatti af bókum.
Nærri má geta hverju þaö
mundi skipta bókmenntimar og
rithöfundana ef þeir gengjuaö
markaði vísum sem tryggði
þeim lífvænleg laun fyrir vinnu
sína, en af þeim stéttum og
starfshöpum sem vinna a,ð bóka
gerð, bókaútgáfu og bóksöiu er
rithöfundum einum synjað um
þau gæði. En hvað skyldi þurfa
stóran markað til, hvaða breyb
ingar yrðu á verði bóka, ef það
yrði iagt til grundvallar verð-
lagningu að „meðalbók" í „meö
alsöiu“ tryggði iiöfundi sínum
meðallags-árslaun?
Tjar' sem rætt er í heyranda
hljóði um kjör rithöfunda
á þingum, ráðstefnum og öðfum
mannamótum er sjaldan að slík-
um reikningi vikið — þótt ekki
linnj kröfugerö um alls .konar
framlög og styrki af opinberu
fé. Slíkra fjárveitinga er vissu
lega þörf og þurfa þær minnsta
kosti ekki að nema lægri upp-.
hæð en toll- og skatttekjum af
bókmenntastarfi. En markmið
þeirra, umfram heiðursiaun og
starfstyrki til nýsköpunar, hlýt-
ur að vera að stuðla að því að
gera bókmenntastarfseEnina fjár
hagslega sjáifbjarga, markaðs-
hæfa, en fráleitt aö stuðla að
sveitiægum bókmenntum.