Vísir - 12.10.1971, Blaðsíða 7

V í S I R . Þriðjudagur 12. október 1971.
cTYIenningarmál
Sigurður Nordal:
Einar Benediktsson
Helgafell, Reykjavík
1971. — 142 bls.
Cigurður Nordal væri réttnefnd
ur „höfðingi íslenzkrar gagn
rýrA“ usrdiðin ár og áratngi
vegna rannsókna sinna á fornum
bókinenntum og menningarsögu
og bókmenntakennslu í háskólan
um þótt ekki kæmi fleira til. Það
er víst ekki ofmælt aö leiðsögn
hans hafi mótað heila kynslóð
fræðimanna og rannsókna á
þessu sviði. En fleira kemur til.
Ég veit ekki hvort menn hafa
gert sér til sömu hlítar grein
fyrir og metið áhrif hans á sam-
tíma-bókmenntir og bókmennta
mat sinnar samtíðar — xneð sín
um eigin skáldskap, bókmennta
og menningargagnrýni, einkum
á 'þriðja áratug aldarinnar, og
ritgerðum um nokkur höfuð-
skákl aldarinnar sem leið og
aldamótanna. Það vantar ekki
að mikið lof hefur verið borið á
Sigurð Nordal fyrir verk • lians
á þessum sviðum eins og öðrum
Nú væri kannski meiri þöi' á
samfelldu mati en meira'skjalli
— það mætti t.a.m. huga að sam
henginu í verkum Sigurðar frá
öndverðu og fram til þessa dags.
Svo mikið er víst og af því lielg
ast vafalaust áhrif hans öðrum
þræði, að Sigurður Nordal er
einn þeirra örfáu fræöimanna
um bókmenntir sem sjálfir gei-
ast mikilsháttar höfundar, menn
lesa af ábuga á sjálfum þeim
ekki síður en rannsóknarefnum
hverjn sinni.
JJitgerð Sigurðar Nordal um
Einar Benediktsson birtist
áður fyrir sjö árum með kvæða
safni skáidsíns á aldarafmæli
hans. Hún heldur revndar áfram
atfaugunum og umræðu sem Sig-
urður hóf í útvarpserindi, 1939
á 75 ára afmæli Einars Bene-
diktssonar, en það er rn.a. prert
að í öðru bindi Áfanga. 1 þesseri
útgáfu er ritgerðin aukin nokkr
um athugasemdum og lagfærð
að öðru leyti með nýrri ksfla-
skipting og efnisyfiriiti. - Að
sögn höfundar í formála fyrir
bókinni var ritgerðin samin fyr-
ir „mjög eindregna eftirgangs-
muni“ forráðamanna Braga. Fé-
lags Einars Benediktssonar sem
gaf kvæðasafn hans út 1934, en
það er að skilja að skiptin við
þá félagsmenn í Braga hafi vald
ið honum vonbrigðum kvæða
safnið komizt í hendur miklu
færri manna en til var ætlazt —
,rOg ritgerðin Mklega í hendur
enn færri af þeim sem ég heföi
helzt kosið“, segir Sigurður Nor
dal. Það þarf reyndar enginn að
nndrast. Kvæðasafnið er mtkil
bók vegleg vinargjöf eins og aug
lýsingar segja, og sómir sér enda
vei meðal annarra góðra gripa.
En aðlaðandi til að lesa hana er
hún ekki. Eftir sem áður er þörf
á aðgengilegri lestrarútgáfu af
kvæðum Einars Benediktssonar
— ef menn lesa þau ]>á enn i
dag og nýir lesendur laðast enn
að þeim. En um það verður
harla fátt vitað hvernig afnotuni
kvæðanna er háttað um þessar
mnndir, og á það raunar við um
H'eiri skáld en Einar Benedikts-
son.
Það er hins vegar augljós
metnaður þessarar ritgerðar Sig-
urðar Nordal að koma mönnum
ta að lesa Einar Benediktsson
upp á nýtt, opnum sjónum, nýj
ura skilningi og laða nýja les-
endur að kvæðum hans. Rit-
gerðin á heima í náinni samfylgd
kvæðanna, en þá er líklegt að
hún geti vakiö nýjan áhuga á efn
Htu, beint tesanda á braut til
kvæðanna.
Ölafur Jónsson skrifar um bókmenntir:
holds — sigrast þann veg á dauö
anum sjálfum: Það sar þessi
sókn, óþrotleg fram ‘:I nans síö
ustu kvæða, sem geröi skáld-
skap hans sífellt aö nýrri
reynslu og nýju ævintýri.
gigurður Nordal hefur veriö
mikill áhrifamaður um bók-
menntamat sinnar samtiöar. —
Annars vegar vegna kenningar
sinnar um „samhengið í fslenzk
um bókmenntum" og þeirrar
bók-menntaskoðunar sem af
henni leiddi, hins vegar með
Fornum ástum, en Hel er og
verður eitt af tímamótaverkum
fyrri aldar og þessarar í bók-
menntunum, meginþáttur í inn
gangsfræðum nútímabókmennta
á íslenzku. Það sem Sigurður
hefur hins vegar beinlínis- lagt
til umræðu um samtiðarbók-
Skáldið hins
jarðbyrgða elds
Sjálfrátt og ósjálfrátt hafa þess
ar ritgeröir mótaö seinna mat
allra þessara höfunda. Án efs
er ritgerð Nordals um Einar
Benediktsson hiö marlcverðasta
sem að svo komnu hefur verið
skrifað um Einar, og hún er það
meöai annars vegna þeirrar tri-
raunar sem þar er gerð t-1 að
sjá Einar allan og heilan, mann
inn og skáldið, kvæðin < sa.m-
hengi ævinnar, og komast fyrir
það sem myrkast hefur pött og
torráönast i skáldskap og örlög
um hans. Aðferö Sigurðar Nor
dal aö efninu helgast án tfa af
hans eigin heimspekilega á-
huga, umræðu þeirri um líf-
skoðun hans hvarvetna fer fram
í ritum hans, ritgeröum um bók
menntir ekki síður en heimspeki
leg og trúarieg efni. Það má auð
vitað hugsa sér aðrar aðferðit
að skáldskap Einars Benedikts-
sonar sem sé þð sett hið sama
markmið, ög þá öðru fremur
rannsókn á sjálfu tungutaki
hans, göfgum vitsins með mál-
inu eins og Einar lýsir því t.ajn.
í kvæðinu um Egil Skallagrims
Jginar Benedkktsson er eitt af
vorum mestu andlegu skíld
um, sagði Sigurður Nordal í er-
indinu frá 1939. Og ritgerö hans
um Einar er fyrst og fremst til-
raun til að komast fyrir og
skýra hina andlégú réyrislu sein
kom Einari til að yrkja og gerði
honum skáldskapinn svo dýr-
mætan sem raun varð, skör
hærri öðrum viðfangsefnum
hans um ævina. Einar Benedikts
son var að sögn Sigurðar mvstík
er, huliðshyggjumaður, dul-
reynsla hans, frá öndverðu ná-
tengd sjón og nautn náttúru-
fegurðar, var sú náðargjöf sem
gerði hann að skáldi og knúði
hann til að yrkja. „Ástundun
og iðkun skáldskapar varð leið!
Einars Benediktssonar til þessi
að lifa eða endurlifa fyrir eigin1
tilverknað og með nýjum og'
nýjum hætti reynslu af þvi i
tagi.. og þessi ástundun gaf1
aftur skáldskap hans smám sam!
an nýjan svip. Reynsiu af <
þessu tagi hefur Einar fyrstj
borið við að lýsa í broti .frá,
æskuárum, Gullskýi, og hún set<
ur svip á sum fyrstu kvæði hans,1
Undir stjörnum, Norðurljðs í)
Sögum og kvæðum. Hún »r und <
irrótin undir einhyggju, algyðis1
trú Einars eins og nún birtist,
víðs vegar i kvæðum hans.
Heimspeki, lífskoðun hans er]
eitt aðal-yrkisefni Einars Bene-,
diktssonar allt fram til kvæða<
eins og Ýmis eða Hnattasunds)
í Hvömmum. Hvammar eru undr ,
ið, kraftaverkið í lifi hans, sagöi1
Siguröur Nordai 1939, og braut!
með þeim orðum þvert í bág <
við viðtekna skoðun á hinum1
síðari heimspekilega skáldskap,
Einars Benediktssonar. „Hann,
hélt skáldskap sínum á jafnháu1
stigi meðan hann bar við að,
yrkja, þó að honum virtist að(
ýmsu öðru leyti aftur far>5.“
En Einar var skáld, hvorki)
heimspekingur né kenn;mað-<
ur. Hann leitaóist á efri árumj
við að lýsa heimspeki sinni í rit)
gerðum. En þarflaust er að leita<
að samfelldri útlistun hennar íj
kvæðunum, miklu nær lagi, seg,
ir Sigurður Nordal, er að tala <
um atrennur hans að gátum
mannlífs og tilveru, heimspeki
og trúar — „á vonlausu klifin,
um hrapandi fell“. Þrátt fyrir
dulreynslfe, vfsvitaða héitnsþeki
stna var Einar Benediktsson að
irtnsta EtoR eindfé^rfff'fýiTiyjtrju
maöur, óttaðist dauðann, þjáðist
áf tilfinningu síns tvi'brotna eðlis.
Hinsta mark heimspeki har.s,
hvað sem úrkostum t“úar i
kvæðunum Hður, var að skilja
þversögn tllverunnar, aðgrein-
ing himins og jarðar, anda og
menntrr, sinnar eig-in kynslóðar
eða >mgri höfunda, er hvorki
mikið að vöxtum né ýkja mark
vert. í ritgeröum sínum fjallar
haiin um þá höfuuda sem hafa
skipt hann sjálfan mestu og
rfarin kynnzt við á ungum aldri
Hallgrím Pétursson, Grim Thom
sen Stephan G. Þorstein Erlings
son, Einar Benediktsson — og í
formála þessarar bókar geíur
hann fyrirheit um ritgerð um
Matthias Jochumsson sem mikið
tilhlökkunarefni er að sjá. —
son: „vor eldur, vort lif felst
sjálft i þeim glóöum“. Það breyt
ir ekki þvi að viðfang Sigurðar
Nordal við Einar Benediktsson,
„járngoðann skáldið hins jarð-
byrgða elds“ 'eins og liann kváð
sjálfur að orði um Egö, er
fjarska Ifklegt til að blása ryki
hefðar og vana af minning þjóð
skáldsins. Og sé áhugi lesanda
eitt sinn vakinn á kvæðuin Ein
ars Benediktssonar er hann ekki
líklegur að kulna út af sjálfu
sér á ný.

Nýjar bækur
• Bókmenntagreinar
Biarna frá
Hofteigi
Heimskringla hefur gefið út
safn af greinum og ritgerðum
um bókmenntir eftir Bjarna
Benediktsson frá Hofteigi Ein-
ar Bragi hefur valið efnj i bók
ina, en Bjarni Benediktsson lézt
árið 1968, aðeins 46 ára að
aldri. Hann var ritdómari Þjóð-
viljans um 12 ára skeið, 1948 til
1959, en skrifáði margt fleira
um bókmenntaleg efni, og eru
greinarnar í safninu ritaðar á
19 árum. Bókinni er ætlað, seg
ir Einar Bragi í eftirmála, „að
sýna sanna mynd af bókmennta
mati Bjarna og stefnu, hlut hans
að bókcnenntalegri umræðu á ís-
landi i tvo áratugi, verkgleði
hans og vinnulagi. Auk þess
vona ég að hún reynist bók-
menntasinnuðu fólki gagnleg
heimiM um nokkra helzta at-
burði H íslenzkum skáldskap á
sjötta og sjöunda tug aidarinn-
ár.“ — Bókinni er skipt í fjóra
meginhluta, greinar um eldri
bókmenntir, samtímabókmennt-
ir, hlut listanna og erlendar bók
menntir. en fremst er grein
Bjama, Drengurinn og fljótið,
um bernskuminningar hans. Auk
þess fylgja skrár um aðrar bók-
menntagreinar Bjarna frá Hof-
teigj og leikrit sem hánn þýddi.
Bókin er 390 bls. að stærð. Hún
kostar kr 866,00
• Stefnumót
í Dublin
nefnist nýútkomin saga eftir
Þráin Bertelsson, önnur skáld-
saga höfundar sem er lesendum
Vísis aö góðu kunnur sem blaða
maður og kvikmyndagagnrýn-
andi blaðsins undanfarin ár.
Þessi saga hefur yfir sér þá
rómantík sem hverjum manni
er H blóð borin, segir i kynningu
forlagsins. Saga'n segir frá ungu
fólki í Dublin. Það er vor, eft-
irvænting og óþreyja í loftinu
.. Þetta eru þeir dagar t lífí
fólks, að ör-fá augnablik skipta
meira' máli en flest annað sem
lifað er. Það er ungt og ágjamt
á lffið. — Helgafell gefur Stefnu
mót í Dublin út. Bókin er 174
bls. að stærð og kostar kr.
600.00
• Sögur eftir
Drifu Viðar
Dagar við vatnið nefnist smá
sagnasafn eftir Drífu Viöar sem
Heimskringla gefur út, en Dríta
hafði nýlega gengið frá hand-
riti bókarinnar þegar hún lézt
fyrr 'á þessu ári. Áðúr hafði
komið út skáldsaga eftir hana,
Fjalldalslilja, árið 1967. 22 stutt
ar sögur eru í bókinni sem er
146 bls. að stærð. Dagar við
vatnið kostar kr. 555.00