Vísir - 16.06.1972, Blaðsíða 7
VÍSIR. Föstudagur 16. júní 1972
7
stefnu kemur. Og við eigum að
koma ár okkar fyrst og fremst
þannig fyrir borð, að allt herlið
geti farið héðan, en við eigum
ekki að gera það eins og hænsn,
heldur heimta tryggingar og
kannski þannig að fá nokkuð i
staðinn.
Ég hef nú svo oft rakið hér i
greinum viðhorfin til hinnar stór-
merkilegu stefnubreytingar i
málum Evrópu, sáttastefnu Willy
Brandts, en það er dálitið merki-
legt, að hún kom fyrst fram á ráð-
herrafundi Atlantshafsbanda-
lagsins, sem haldinn var hér i
Reykjavik i hátiðasal Háskólans,
og finnst mér Háskólabyggingin
alltaf siðan merkilegri bygging.
Þar sem kandidataefnin nú hafa
verið að pinast i prófum, má
segja, að fæðst hafi hugsjón, Ó,
drag skóna af fótum þér, o.s.frv.
Meginþættir þessarar nýju
stefnu eru i stórum dráttum þeir,
að Efnahagsbandalagið ætlar að
veita Rússum og Austur-Evrópu-
þjóðum aðgang að heimsmark-
aðnum, samfara allri þeirri að-
stoð, sem möguleg er til að við-
reisa efnahags og atvinnulif þar,
sem er að mestu i kaldakoli —
gegn þvi að Rússar létti vig-
búnaðarógn og hernaðarhótun af
Vestur-Evrópu.
Það er opinbert leyndarmál, að
nú eftir að frumsamningar hafa
verið undirritaðir og staðfestir af
öllum og viðskipti taka að kippa
við sér, að þá er næst komið að
hernaðarstórveldinu Rússum að
sýna að þeir vilji létta hernaðar-
ógninni af álfunni. Og þeir verða
að hafa frumkvæðið um það, af
þvi að þeir eru nú langsterkasta
herveldið þar. Nú er lika alveg
sérstakt tækifæri til þess, þar sem
Bandarikjamenn eru eins og allir
vita að skrúmpa saman stór-
veldishlutverki sinu og stefna
markvisst að þvi að draga sig út
frá öllum skuldbindingum. Það
væri nú það hörmulegasta sem
hægt væriað hugsa sér, ef Rússar
ekki gæfu skynsamleg andsvör
við þessu og hygðust viðhalda
þvingunum og ógnunum. Það
myndi ekki leiða til neins annars
en að Vestur-Evrópa yrði til-
neydd að vigbúast og allt yrði aft-
ur andstyggilega grátt fyrir járn-
um.
Við vitum það svona nokkurn-
veginn, að tvö öfl takast á um
þetta austur i Rússlandi. Annars-
vegar gamla útþenslu og ofbeld-
isstefnan frá þvi á dögum Zarsins
og Stalins, sem vill áfram ryðjast
hvað sem það kostar út til At-
lantshafsins, og er þessi stefna
sennilega rikjandi i rússneska
herforingjaráðinu og var undirrót
hinnar æðisgengnu flotaaukn-
ingar, sem nú hefur einmitt snert
okkur svo mjög.
En á hinn boginn er nú og
greinilegt sterkt afl i Rússlandi,
sem vill sættir vestur á bóginn,
einkanlega gegnum efnahagslegt
samstarf og jafnvel þátttöku i
Efnahagsbandalag.inu. Þessir
menn segja, að nú sé úrslita-
stund, annaðhvort brjálæðislegt
striðsæði með atómleikföngum,
eða viðreisnarstefna, sem færi
rússnesku þjóðinni stórbætt lifs-
kjör. Höfuðsmaður þessara
frjálslyndu afla i landinu sýnist
vera Breshnev. En það verður að
taka tillit til þess i skiptum við
hann, að hann á stöðugt i höggi
við striðsæsingaöflin i landinu.
Þannig var með Tékkóslóvakiu-
málið, þá var hann settur i þröng
og var neyddur af þeim til að
framkvæma glæpsamlegt athæfi.
Þetta eru þær staðreyndir, sem
Vestur Evróðurikin eiga að spila
á eins og hægt er. Þau gefa
Breshnev sterkt tromp með fyrir-
heitum um efnahagsaðstoð, og
þess að vænta að hann geti beitt
þvi til að kveða niður gamla
heimsvelda og nýlendusjónar-
miðið i Rússlandi. Það er alveg ó-
viðunandi lengur, að tvö Evrópu-
riki viðhalda enn gamla hroka-
fulla nýlenduhugsunarhættinum,
Portúgal. og Rússland og það er
krafa timans, að þessar þjóðir
reyni að yfirvinna það og gefi
kúguðum nýlenduþjóðum sinum
frelsi. Það er öllum og ekki sizt
þeim sjálfum fyrir beztu. Allt
sem Vesturveldin nú gera þarf að
stefna að þvi að auðvelda frjáls-
lyndu öflunum i Rússlandi að
þoka fram þessum breytingum.
Og sérstaklega verður að taka
fram, að þeim er enginn greiði
ger með þvi að gefa allt upp og
láta undan i öllu. Mikilvægast er
að fram fari hreinir og heiðarleg-
irsamningar um hlutina, þar sem
dregið verði skipulega úr spenn-
unni stig af stigi og samstarf
verði upp tekið þrep af þrepi.
Og þá kem ég aftur að afstöðu
okkar Islendinga i þessum mál-
um. Það er augljóst að hernaðar-
mikilvægi tslands hefur á siðari
árum vaxið rússnesku hernaðar-
sinnunum i augum. Ég er hrædd-
ur um, að i útþenskudraumum
þeirra sé það nú orðið efst á lista
að ná valdi yfir íslandi, þáð er
hinn herfræðilegi lykill að At-
lantshafinu. Það getur enginn
vafi leikið á þvi að i skúffum rúss-
neska herforingjaráðsins og
hernaðarsinnannaliggur þegar til-
búin i, áætlun um töku íslands,
hvort sem það er nú bara striðs-
leikur hjá þeim háu herrum. En
afleiðingin af þessu er, að það
væri mikill bjarnargreiði við
frjálslyndisstefnu Bresnévs, ef
við gæfum land okkar skilyrðis-
laust upp á bátinn.
Hitt er meining min, að við eig-
um að tengja brottför hersins
héðan öryggismálaráðstefnunni
og fá framgengt vissum skilyrð-
um.
Skilyrði númer eitt þarf að
vera, að Rússar skuldbindi sig til
að láta hvorki herskip sin né her-
flugvélar koma inn á all stórt haf-
svæði kringum tsland. Þetta er
hrein og sjálfsögð öryggisráðstöf-
un en hún má samt ekki ná svo
langt að hún liti út eins og verið sé
að loka Rússa alveg. Hún þarf að
geta stuðlað að því að frjálsl.
öflin i Rússlandi geti beitt henni
til áð draga úr flotakapphlaupinu.
E.t.v. ætti að fylgja þvi skilyrði,
að Rússar skæru niður að ein-
hverju ráði hinn óþarflega stóra
Múrmansk flota sinn. Ég tel að
þessi hugmynd væri uppbyggileg
meðan tillaga Jónasar Árnasonar
um svokallaða „friðun” Atlants-
hafsins sé hrein hundingjatillaga,
sprottin upp úr dreggjunum af
gömlum sleikjuhætti hans sem
kommúnista. Hún gerir ekki ráð
fyrir þvi, hvar tsland stendur og
hefði enga aðra þýðingu en að
láta blessað landið okkar standa
allsnakið gegn ásókn og svivirði-
legum nauðgunum sjóræningja.
Varnarleysi Islands er svo stórt
mál i augum Rússa, að mér virð-
ist að fá mætti miklu meira fyrir
þann gullsnúð. Það væri t.d.
hreint ekkert fjarstæðukennt sem
smáskilyrði, að föður Ashkenazy
yrði sleppt úr landi i Sovétrikjun-
um svo hann gæti setzt hér að.
En þó er það að lokum önnur
hugmynd, sem ég vildi koma að.
Fyrst vil ég rifja það upp, svona
rétt undir stóra skákmótið,
hvernig taflið hefur gengið við
Eystrasalt undanfarna áratugi.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að Finnland var algerlega
á áhrifasvæði Rússa og hefði þvf i
rauninni átt að hljóta sömu ömur-
legu örlögin og hin lepprikin. En
þaö vildi svo til, að mótleikur var
gegn þvi. Ef Rússar hefðu lagt
Finnland undir sig, hefðu Sviar
þegar i stað fallið frá hlutleysi
sinu og gengið i Atlantshafs-
bandalagið. Þetta vitum við allir.
Kannski er hugmynd min
út i loftið, en væri það þó ekki
reynandi fyrir okkur að koma til
Rússa og bjóða þeim að láta allt
bandariskt herlið fara héðan
jafnvel að við gengjum úr At-
lantshafsbandalaginu, gegn þvi
aðeins t.d. að Rússar gæfu svo
sem eitt Eystrasaltsrikjanna
frjálst svo það fengi sömu stöðu
og Finnland. Við vitum af siðustu
hryllingsatburðum i Litháen að
hrein nýlendukúgun rikir þarna.
Hvernig væri til dæmis, ef valið
væri Eistland, sem stendur Finn-
landi mjög náið i öllu. Og þessu
mætti sérstaklega hreyfa á
öryggismálaráðstefnunni.
Kannski kemur Eistland okkur
ekkertsérstaklega við, en það var
þó talið nánast Norðurlandaþjóð-
unum, mig minnir jafnvel að það
hafi á sinum tima tekið upp Norð-
urlandakrossfána. En það kemur
okkur við eins og öllum öðrum að
Rússar skuli enn viðhalda ný-
lendukúgun og mér sýnist ástæða
til að ætla að frjálslyndu öflin i
Rússlandi gætu haft ástæðu til að
notfæra sér slikt tilboð, hvi ekki
að stilla taflmönnunum þannig
upp, Finnland fyrir Sviþjóð, Eist-
land fyrir island. En fyrst og
fremst þetta, burt með
hænsningjahátt úr hinum við-
kvæmustu og dýrmætustu
öryggis og landvarnarmálum
okkar.
Þorsteinn Thorarensen.
cTVIenningarmál
Súm-lœti í Lindarbœ:
Atli Heimir
fór á kostum
Súm stóð að merkri
skemmtun í Lindarbæ á
miðvikudagskvöldið.
Listskemmtun þessi, var
greinilega þrælvel undirbú-
in, enda fór hún fram af
stakri prýði yfir tómum
stólum í sal. Nei — raunar
slæddust einar 10 eða
kannski 12 sálir til að upp-
lifa þarna eitt glæstasta at-
riðið sem þessir Listahátíð-
ardagar hafa boðið upp á.
Fámennið er kannski afsakan-
legt með þvi, að Súm-kvöld þetta i
Lindabæ var litt auglýst — hins
vegar getur margur listvinurinn
min vegna nagað sig ákaft i hand-
arbökin fyrir að hafa misst af
þeim hlutum sem svo stórkost-
lega voru tilreiddir i Dagsbrúnar-
húsinu.
Syndar voru margar stuttar
ræmur — allar erlendar og gerðar
af ungu fólki. Hver mynd snérist
aðeins um eina hugmynd — góöa
eða slæma eftir atvikum, en
áhrifin eftir þessa sýningu voru
ósvikin: undirritaður hefði ekki
lengi getaö haldiö sér uppréttum
fyrir sakir vanliðunar i höfðinu,
hefði ekki Atli Heimir Sveinsson,
mesti tónvitringur þjóðarinnar,
snaraö sér upp á svið með nótna-
EFTIR
GUNNAR
GUNNARSSON
hefti i bunkum og hafið að leika af
frægri snilld.
Flutti Atli Heimir ýmis pianó-
verk eftir sjálfan sig og aðra —
raunar öll nema eitt úr laga-
flokknum „For boys and Girls”.
Spái ég þvi að sum þessara laga
eigi eftir að ná almennum vin-
sældum hérlendis — einkum lagið
„Skissur”, sem seint liður úr
minni.
Atli Heimir var stórfenglegur á
að lita, þar sem hann sat sem
bergnuminn við hljóðfærið, og
töfraði tónana út úr þvi fáránlega
skrapatóli sem Lindarbær býður
snillingum sem honum upp á.
Virðulegir aðstandendur Lista-
hátiðar létu sig vanta á þetta list-
kvöld Súm, og varsvo sem við þvi
að búast, þvi sumt af þvi sem
Súmarar og gestir þeirra bjóða
fólki uppá, er ekki beinlinis i sam-
ræmi við hversdagssmekk. En ég
vil þakka Atla Heimi og Súmur-
um fyrir frábæra kvöldskemmt-
un.
Gunnar Gunnarsson skrifar um kvikmyndir
MAÐUR OG BJÖRN
Edmund Fetting, klerkurinn I „LOKIS”
Pólverjar sendu okkur þrjár
myndir að sýna á Listahátið. Var
ein þeirra eftir þann fræga meist-
ara Janusz Majewski. en tvær,
raunar stuttar báðar, eftir yngri
mann og óþekktari , Zanussi.
Zanussi er spáð miklum frama,
jafnt heima fyrir sem erlendis.
Vakti hann fyrst mikla athygli á
kvikmyndahátiðinni í London i
haust er leið, en þar var sýnd eftir
hann ný mynd, „Famili Life”.
LOKIS— byggt á sögu eftir
Prosper Merimée leikstjóri
og handritshöf undur:
Majewski Aðalhlutverk:
Józef Duriasz og Edmund
Fetting.
Myndin gerist einhvern tima
um miðja 19. öld, og segir frá þvi,
er Wittembach, klerkur frá
Königsberg fer til Litháen að
kynna sér fornar mállýzkur þess
lands. Kemst hann þar i kynni við
greifa einn undarlegan. Er það
hald manna, að hann sé afkvæmi
skógarbjarnar og konu. Lýsir
Majewsky siðan af fádæma næm-
leik viðskiptum klerks og greifa
— hryllingsmynd, segir i aug-
lýsingum, en væntanlega 'hefur
Vesturlandabúum, uppvöxnum
við æsandi hrollvekjur eftir
Hitchock þótt litið bragö af þess-
ari mögnuðu sögu i meðferð
Majewskys.
Það fannst mér stór galli við
myndina, að Majwski virðist
fremur leggja á það áherzlu að
velta sér upp úr eigin hæfileikum.
Hann býr að sönnu til gott lista-
verk. Hins vegar gleymir hann
áhorfandanum gersamlega,
teygirhann áfram og togar, lætur
hann biða endalaust eftir há-
punktinum — og þegar hann svo
lokgins verður, er allt bragð orðiö
útþynnt. Handbragð leikstjórans
og skribentsins Majwskis er gott
— skóluð vinnubrögð hans næsta
fáséð, en hann hefði að minu viti
átt að vanda sig aðeins minna,
a.m.k. hefði honum þá tekizt að
láta þessa mögnuðu sögu
Merimées njóta sin betur.
Cryztal og Handan viö
vegginn eftir Zanussi
Áður en Zanussi settist i kvik-
myndaskölann i Lódz, Póllandi,
stundaði hann eðlisfræðinám, og
mun raunar hafa lokið þvi.
Myndirnar tvær, sem sýndaT
voru eftir hann s.l. miðvikudag i
Háskólabiói, báru þess og merki,
að Zanussi þekkir vel til hugsana-
gangs, vinnubragða og umhverfis
visindamanna.
Styttri myndin sem sýnd var,
„Handan við vegginn”, segir frá
tveimur liffræðingum, búandi i
blokk/vinnandi á stofnun.
Zanussi kann þá list, að sýna
fremur er segja frá. Sálarástandi
þarf ekki að segja frá, það bera
persónur hans utan á sér. Hann
lýsir einangrun manneskjunnar
með þeim hætti, að varla verður
betur gert.
I „Cryztal” segir frá tveimur
eðlisfræðingum, fyrrverandi
skólafélögum. Annar þeirra hefur
flúið samkeppnina, hefur gerzt
veðurathugunarmaður langt
fjarri borgarmenningu. Hinn hef-
ur unnið sig áfram og er orðinn
prófessor. Hann fer á eftir þeim
fyrrnefnda og vill fá hann til að
koma úr einangruninni, koma til
borgarinnar og „ná árangri” i
lifinu.
„Nei”, segir veðurathugunar-
maðurinn, „til hvers?” Og allar
orðræður prófessorsins, útmálun
heimsins listisemda og frægðar-
inriar, falla sem gjalt fyrir augna-
tilliti veðurathugunarmannsins.
Hann þarf ekkert að segja, hefur
sinar hugmyndir að hverfa að —
stendur i lokin og veifar til pró-
fessorsins, sem ekur burt á góð-
um bil sinum. Og áhorfandinn
vorkennir þessum borgar-
slæpingja nútimans.