Vísir - 08.06.1974, Blaðsíða 7

Visir Laugardagur 8. júní 1974
cTVlenningarmál
Þriðja grein eftir Ólaf Jónsson
Með sinni miklu út-
breiðslu á undanförnum
árum hefur sjónvarp
sjálfsagt að miklu leyti
tekið við af útvarpinu
sem helsti miðill af-
þreyingar i tómstundum
manna. í stað þess að
kveikja á útvarpi setjast
menn nú við sjónvarps-
tækið að loknum
kvöldverði i þann mund
sem fréttir hefjast
klukkan 8. Ætli það séu
ekki ýmsir sem enn i
dag sitja sem fastast uns
dagskrá er lokið — á
hverju sem gengur ,,á
skjánum” eins og nú er
vist móðins að segja?
Burtséð frá hinum háu hlut-
fallstölum um útbreiðslu sjón-
varps og hlustun á sjónvarps-
fréttir veitir hlustendakönnun út-
varpsins, sem áður hefur nokkuð
verið sagt frá, ekki nema
takmarkaðar visbendingar um
neysluvenjur og afnot manna af
sjónvarpsefni. Ekki var spurt um
hlustun á einstaka dagskrárliði
og efnisþætti sjónvarps i likingu
við það sem spurt var um útvarp-
ið heldur leitast við að kanna al-
mennari viðhorf við sjónvarps-
efni. Spurt var um mat manna á
fræðsluefni annars vegar,
skemmtiefni hins vegar i sjón-
varpinu, á hvaða dögum fólk vildi
hafa besta efni sjónvarpsins, og
ioks hvaða sjónvarpsefni fólk
teldi best.
Þótt svör þau sem fram komu
við þessum spurningum séu á
marga lund fróðleg segja þau
ekki til um raunverulega hlustun
á hverjum tima né á hvaða efni
mest eða minnst sé hlustað, að-
eins um tiltölulegar vinsældir og
almennt efnismat hlustenda. En
það segir sig sjálft, að hinar háu
hlustunartölur útvarps sem til-
færðar eru i könnuninni kæmu
fyrir litið ef hún leiddi jafnframt i
Ijós að á sama tima sæti
meginþorri mögulegra hlustenda
að jafnaði niðursokkinn i sjón-
varpsefni.
Að skipta verkum
Hvað sem þessu liður sýnir
hlustendakönnunin glögglega að
útvarpið hefur að minnsta kosti
möguleika á að ná áheyrn mjög
verulegs hóps hlustenda sam-
timis sjónvarpinu. En til þess að
leiða i ljós raunverulega sam-
keppni sem útvarpið veitir sjón-
varpi þyrfti að grafast miklu nán-
ar fyrir um ,,virka hlustun” á út-
varp, sem svo má kalla, hversu
stór hópur hlustenda taki
jafnaðarlega eða oft tiltekið út-
varpsefni fram yfir dagskrá sjón-
varpsins á sama tima. Ætla
skyldi maður að tveir hópar
hlustenda væru útvarpinu sér i
lagi hjartfólgnir, annars vegar
þessi hópur sérstakra áhuga-
manna um hinar ýmsu tegundir
útvarpsefnis, hins vegar þeir
hlustendur sem af ýmsum ástæð-
um njóta ekki sjónvarps en búa
einvörðungu að útvarpinu eins og
áður.
1 könnuninni er allmikil rækt
lögð við að greina hlustenda-
fjöldann sundur i breytilega
félagshópa eftir aldri og kynferði,
búsetu eftir landshlutum, þéttbýli
og dreifbýli, starfi og stöðu. Með
þessum hætti koma fram ýmsar
athyglisverðar ábendingar um
stéttbundinn mun á smekk og
neysluvenjum manna á ýmislegt
útvarpsefni, sem ekkert ráðrúm
er til að fara nánar út i hér. Og
einnig reynist marktækur stétta-
munur á útbreiðslu útvarps og
sjónvarps. Samkvæmt niðurstöð-
um könnunarinnar er það fólk,
sem minni aðgangs nýtur að sjón-
varpi en allur fjöldinn, og býr þá
aðeins að útvarpi, einkum bænd-
ur og sjómenn, sumpart elsta en
AÐ HORFA EÐA HLUSTA

Við stjórntækin i sjónvarpinu: sjónvarpið hefur tekið viö af út varpi sem aðalvettvangur frétta og miðill afþrevingar.
sumpart yngsta fólkið sem
könnunin tók til, 18-75 ára, eink-
um búsett á Vestfjörðum, en
einnig á Austfjörðum og Suður-
landi og býr i dreifbýlum
byggðarlögum með minna en 250
ibúum.
Auðvitað má telja að i dag-
skrárgerð sinni beri útvarpinu að
sinna sér i lagi þörfum þessara
hlustendahópa og öðrum sem i
ljós kann að koma við nánari at-
hugun að noti sér útvarp umfram
sjónvarp. Það breytir ekki þvi að
nú þegar er yfirgnæfandi meiri-
hluti hlustendahópsins sameigin-
legur útvarpi og sjónvarpi og sá
meirihluti mun enn aukast með
bættri tækni og aukinni útbreiðslu
sjónvarps. Dagskrárgerð beggja
fjölmiðla hlýtur i meginatriðum
sinum að miðast við að þeir bæti
hvor annan upp frekar en standa i
samkeppni um hinn sama
hlustendahóp.
Það er lika ljóst af dagskrá út-
varpsins, að það hefur brugðist
rétt við þessari samkeppnis-að-
stöðu á undanförnum árum: með
aukinni og fjölbreyttari dag-
skrárgerð siðdegis og um helgar,
utan sjónvarpstima, og með þvi
að nýta betur „besta hlustunar-
tima” útvarps, milli klukkan 7 og
8, áður en sjónvarp hefst. Sjálf
kvöld-dagskrá útvarpsins hefur
hins vegar engum verulegum
breytingum tekið á undanförnum
árum þrátt fyrir samkeppni sjón-
varpsins. Hvað sem öðru liður um
hlustendakönnun útvarpsins er
hún til þess fallin að ýta undir
þessa stefnu — að báðir fjöl-
miðlar haldi uppi sambærilegri
alhliða dagskrá „til skemmtunar
og fróðleiks” á sama dagskrár-
tima. Hitt hygg ég að könnunin
sýni miklu siður hvort einhvers
konar verkaskipti, og hver þá,
væru hugsanleg i kvöld-dagskrá
útvarps og sjónvarps.
Sjón og saga
Frá þeim bæjardyrum séð, að
vert sé að skipta verkunum, virt-
ist það hins vegar rétt ráðið i
haust að flýta útvarpsfréttum og
stytta fréttatimann, en leggja i
staðinn aukna áherslu á ýmis-
konar fréttaauka, fréttaskýring-
ar og annað timabært efni á
„besta hlustunartima” út-
varpsins. Með útbreiðslu og alls-
herjar afnotum sjónvarps mátti
ætla að sjónvarpsfréttir klukkan
átta hefðu tekið við hinu fyrra
hlutverki útvarpsfréttanna: að
vera aðal-fréttamiðill lands-
manna og jafnframt vettvangur
fyrir margskonar meira og
minna fréttnæmar upplýsingar,
sem talið er að eigi erindi við
landsmenn. Litilsháttar dæmi
þess að hér er ekki alltaf um
miklar beinar fréttir að ræða er
sú ásókn, sem verið hefur að
koma á framfæri i sjónvarpi
ýmiskonar félagsfréttum og
fundasamþykktum, eða til-
kynningum um nýútkomnar bæk-
ur og listsýningar o.s.frv. En við
svo búið mátti ætla að beinum út-
varpsfréttum klukkan sjö eða
hálfsjö nægði til að veita ágrip
helsta fréttaefnis sem nánari skil
yrðu svo gerð i sjónvarpinu, en
leggja mætti að þvi skapi aukið
kapp á annað timabært efni fram
að sjónvarpsfréttum og umfram
þær. A hinn bóginn væri upplagt
að auka útvarpsfréttir i aðra
tima, hádegisfréttir, eins og
'raunar mun hafa verið gert, og
kvöldfréttir klukkan tiu.
Annar kostur var að visu alltaf
tiltækur: að útvarpsfréttirnar
héldu óbreyttu sinu gamla hlut-
verki, en sjónvarpsfréttir væru
siðar að kvöldinu og fjölluðu fyrst
og fremst um fréttaefni, sem unnt
væri að greina frá i myndum.
Sjónvarpsfréttir eru þvi aðeins
„betri” en útvarpsfréttir að um
fréttnæmt myndefni sé að ræða.
Það hygg ég lika að dyggir og
tryggir áheyrendur útvarps og
sjónvarps sem að staðaldri hiusta
á fréttatima þeirra beggja komist
brátt að raun um að útvarpið
komi meira fréttaefni skýrar og
skilmerkilegar á framfæri en
sjónvarpið. Og þegar stórtiðindi
gerast er það auðvitað útvarp
sem fyrst og best flytur
fréttirnar. Sjónvarpið kemur á
eftir og eykur við frásögnina,
styrkur þess að greina nákvæm-
lega frá atburðum og öðru frétta-
efni, sem myndavélum verður
komið við. Og auðvitað eru bæði
útvarp og sjónvarp langt á undan
blöðunum.
Aður var vikið að þvi að útvarp
og sjónvarp hefðu reynst vel i
fré11a f 1 utning i meðan
prentaraverkfall stóð og blöð
komu ekki út. Samt er ætlandi að
þeir hlustendur hafi fengið um
það bil nóg af „leikhúsi
þjóðarinnar” sem i fyrsta lagi
hlustuðu á beint útvarp af þingi
þegar þingrofið var að ske i vor,
hlýddu i öðru lagi á ýtarlegan út-
drátt úr hinum sömu umræðum
klukkan sjö og horfðu svo i þriðja
lagi á langa kvikmynd af
þingfundum i sjónvarpinu
klukkan átta.
Efni og hlustun
En hvernig sem verkaskiptum
útvarps og sjónvarps er eða ætti
að vera háttað leiddi hlústenda-
könnun útvarpsins það i ljós, að
fjölda hlustenda féll ekki i geð
breyting fréttatimans i haust.
Meirihluti hlustenda, 47.7% taldi
besta fréttatima útvarps klukkan
sjö, 23,5% var sama um frétta-
timann, en svipaður fjöldi, 13% og
11,7% kaus fréttir klukkan hálfsjö
og hálfátta. Um sjónvarpsfréttir
kom það á meðal annars fram, að
um 40% þeirra sem nú horfa á
fréttirnar mundu ekki horfa á þær
á öðrum tima. Þegar spurt var
hvort of stuttur timi væri milli út-"
varps- og sjónvarpsfrétta töldu
um það bil 70% úrtaksins að svo
væri ekki, en 18,3% fannst timinn
of stuttur. Þeir sem ekki vildu
hafa fréttir klukkan hálfsjö voru
látnir meta tilfærslu fréttatimans
á móti þvi efni sem i staðinn var
flutt klukkan 7-8 i útvarpinu. Þá
reyndust 62.2% þeirra viija láta
flytja fréttirnar aftur i sitt fyrra
horf, 20.5% stóð á sama, en 17.5%
kusu að halda i þetta efni og hafa
þá fréttir áfram hálftimanum
fyrr. En hitt er skaði að ekki
skyldi i könnuninni reynt að mæla
raunverulega hlustun á útvarps-
efni á „besta tima”, klukkan 7-8,
meðan fréttir voru klukkan hálf-
sjö.
Það má vera spursmál hversu
ákveðinn „vilja” hlustenda þess-
ar tölur þrátt fyrir allt leiða i ljós.
Svo mikið er vist að þær sýna að
útvarpinu hefur ekki tekist i
þessu efni að bjóða upp á kosti,
sem þorra hlustenda falli betur i
geð en fyrri hættir.
En auðvitað ber að gá að þvi að
hámarkshlustunartölur eru eng-
inn algildur mælikvarði á
verðleika útvarpsefnis, val og
meðferð þess, og mega ekki verða
til að einhliða áhersla sé lögð á
„vinsælustu" efnisþætti á kostnað
hinna sem minni hlustunar njóta.
Útvarp hefur auðvitað skyldu að
gegna við smekk og viðhorf
þeirra sem i minnihluta eru
meðal hlustenda, einnig miklum
minnihluta, og auðvitað geta
meiriháttar breytingar orðið á
hlustun á hvert tiltekið efni með
breyttu og bættu vali og meðferð
þess. Könnunin lætur aðeins i té
viðmiðunartölur um hlustun eins
og hún er, en segir ekkert um
ástæður meiri eða minni
hlustunar.
Horft, lesið,
hlustað
Eins og fram hefur komið gefur
hlustendakönnun útvarpsins til
kynna að hámarkstala hlustenda
sé um og yfir 100.000 manns þegar
mest er horft og hlustað — á
fréttatimana, helgarútvarp og
væntanlega einnig vinsælasta
sjónvarpsefni. Þetta auðvitað
með þvi fororði sem á við
könnunina alla, að hún tekur ekki
til allra landsmanna.heldur fólks
á aldrinum 18-75 ára. i fyrstu
grein um útvarpselni, hér i
blaðinu á þriðjudaginn. var til
samanburðar getið um upplag
blaðanna, samkvæmt þeirra eigin
upplýsingum, og athygli vakin á
hinu háa upplagi Morgunblaðs-
ins, en það kemur að sögn út i
meira en 40.000 eintökum á dag.
Sé ráð fyrir þvi gert að ekki sé
prentað verulega umfram þarfir,
raunverulega útbreiðslu blaðsins,
en 2-3 lesendur séu jafnaðarlega
um hvert eintak, má eftir þessu
ætla að lesendahópur
Morgunblaðsins nemi eða geti
numið 80-120.000 manns á dag og
sé að minnsta kosti viðlika stór
eða stærri en áheyrendahópur út-
varps og sjónvarps þegar mest
er.
Þetta tók Morgunblaðið óstinnt
upp á miðvikudaginn, taldi um
dvlgjur að ræða i sinn garð og
itrekaði að daglegt upplag
blaðsins væri nú um 41.000 eintök.
Auðvitað er þessi samanburður
sem hér greindi grófur og óná-
kvæmur, og skakkar augljóslega
að þvi leyti til að börn og
unglingar undir 18 ára aldri og
eldra fólk en 75 ára gerir piargt
hvert allt i senn að hlusta á út-
varp, lesa Morgunblað og horfa á
sjónvarp. Samt þarf Morgun-
blaðið ekki að þvkkjast við þótt
athygli sé vakin á þessum háu töl-
um og menn undrist þær. Blaðinu
er lika auðvitað i lófa lagið, ef þvi
þykir henta. að birta nákvæmar
tölur, ekki bara um daglega
prentað upplag heldur einnig út-
breiðslu sína. áskriftir og lausa-
sölu á landsvísu og i hverjum
landshluta.