Tíminn - 09.06.1966, Blaðsíða 2

TÍMINN
FIMMTUDAGUR 9. júní 1966
Verðlagsmál landbúnaðarins
Framhald af bls. 1
í 'því annars vegar að bannað var
að Ibækka verð á inmanlandsimark
aði tíl þess að bæta upp verð á
útfluttum landbúnaðarvörum, en í
staðinn skyldi ríkisstjórnin ábyrgj
ast uppbótagreiðslur á útflutning-
inn, sem voru þó takmarkaðar við
það að vera í hæsta lagi 10% af
heildarverðmæti landbúnaðartfram
leiðslunnar hverju sinni. f sam
ræmi við þessi ákvæði hefur verið
verðlagit siðan.
En um svipað leyti, og þessi
breyting tók gildi, eða í febrúar
1960, var gerð gengisbreyting, sem
breytti öllum viðhorfum varðandi
útflutnimg og gerði það að verfcum
að mjög lítið þurfti að nota
útflutningsuppbætur þá fyrst í
stað. Fyrir verðlagsárið 1960—‘61
þurfti aðeins að nota 21 milljón
króna í útflutningsuppbætur af um
40 millíjónum króna, sem landbún
aðurinn átti þá rétt á samkvæmt
mati hagstofunmar á heildarverö-
mæti landbúnaðarframleiðslunnar.
Þá var flutt út nokkuð á þriðja
hundrað tonn af kindakj'öti og ull
og gæru, og það hluttfal! hefur
haldizt varðandi kjötið öll árin
síðan — það er flutt út mjög svip-
að magn af kjöti nú eins og 1960.
Hins vegar var mjög lítið magn
af mjólkurvörum flutt út árið
1960, eða aðeins vinnsluvörur úr
undanrennu, sem svarar til 10
mi'lljónum litr? af undanrennu.
Sé' það magn ..metið á 60 aura
lítidinin af undanrennunni, þá svar
ar það til 6 milljón króna verð-
mætis.
Þróunin hefur orðið sú, að
framleðisla hefur aukizt en sá
framleiðsluauki er mjög mismun-
andi eftir búgreinum. Aukningin
í kjötframleiðslunni er um 9,5%,
eða tæp 2% á ári að meðaltali
á þessum fimm árum, sem síðan
eru liðín. Sú aukning hefur öH
selzt innanlands og því hetfur ekki
þurft að flytia út vaxandi magn
af kindakjöti. En aukningin
í mjólkinni hefur verið miklu mun
meiri. Mjólkurmagnið 1960 var
um 76 milljónir kg., en var s.l.
ár um 106 milljónir kg. Aukning-
in er því rúmlega 30 milljónir
kílóa, eða yfir 40%.. Það svarar
til um 8% aukningar að meðal-
tali á ári.
Neyzluiaukningin var eins og ég
sagði í kjötinu svo til sú sama
og framleiðs'luaukningin, eða um
9.5%, en neyzluaukningin í mjólk
hefur orðið um 18%, þ.e.a.s að
sala á nýmjólk í landinu á þessu
tímabili hetfur aukizt um 6 millj-
ón kg, en 24 milljón kg að fara
-með í vinnslu og flytja vörurnar
úr landi, þannig að verðmæti
þeirra mjólirvara, sem nú þarf að
flytja úr landi, er ytfir 200 millj-
ónir króna, á móti 6 milljónum
króna 1960.
Þessi misþróun í búgreinunum
á verulegan þátt í þeim vand-
kvæðum, sem nú eru orðin varð-
andi það, að útflutningsuppbætur
duga ekki til að tryggja það, að
bændur geti fengið fullt grund-
vallarverð. Það kemur til af þvd,
að verðlag á mjólkurvörum á er-
lendum markaði er hluttfallslega
miklu óhagsitæðara en á kjöti og
sauðfjárafurðum ytfirleitt.
Þegar ég tók við formennsku
í Stéttarsambandinu 1963 voru
þessi hiluttföll þannig, að fyrir
sauðfjárafurðirnar í heild fékkst
um 73% að meðaltali af skráðu
heildsöluverði innanlands á er-
lenda markaðinum, en um 34%
fyrir mjólkurvörurnar. Nú eru
þessi Mutföll orðin önnur, þ.e.a.s.
að nú fást tæp 50% fyrir sauð-
fjárafurðirnar í heild, en ekki
nema 22—23% fyrir mjólkurvör-
urnar. Af þeissu leiðir, að þurft
hefur vaxandi krónufjölda í út-
fihitningsuppbætur á útflutning-
inn, og alveg sérstaklega vegna
þess, að aukningin hefur verið
miklu meiri í mjólkurvörum held-
ur en í sauðfjárafurðum. Væri
aukningin öll í sauðfjárafurðum
þá væri allt í lagi — þá dygðu
útflutningsuppbæturnar og væri
sjóifsagt afgangur atf þeim, en af
því að þróunin hefur orðið sú,
að aukningin í framleiðslu mjólk-
urvara hetfur orðið miklu meiri,
þá hafa uppbæturnar orðið mun
ódrýgri, og vantar mikið á að þær
dugi nú til þess að bæta allt verð
upp í innanlandsverð.
Annað stórt atriði, sem hefur
hafit geysilega mikil áhrdf, er verð
bólgan, og sú óhagstæða verðlags-
þróun, sem orðið hefur hér inn-
anlands á þessu tímabili. Margir
þættir rekstursfcostn. í búi bónd-
ans hafa hækkað gífurlega mikið
á þessu tímabili, og verð fram-
leiðslunnar hetfur í heild hækkað
yfir 130% á þessum fimm
árum, eða um 20—30% að meðal-
tali á ári. Þetta er gífurlega mikil
röskun með tffliti til þess verðs,
sem hægt er að fá fyrir vörurnar
á erlenda miarkaðinum. Erlendi
markaðurinn hefur gefið að vísu
nokkuð hærra verð núna heldur
en 1960, en sá munur er miklu
mun minni, og meðalhækkun þar
er vart yfir 4—5% á ári að meðal-
tali, þannig að þarna hefur orðið
mikil röskun í verðhlutfölium,
sem eru bændasitéttinni mjög í
óhag, og hefur orsakað það, að
útflutningsuppbætumar duga á
minnkandi magn framleiðslu með
ári hverju eftir því sem verðbólg-
an vex meira hér innanlands.
TVö síðasfliðin ár hafa útflutn-
ingsuppbætur verið notaðar að
fullu, og á s.l. ári skeði það líka,
að satfnað var upp miklum birgð-
um af smjöri, sem ekki var hægt
að selja — hvorki í landinu, né
hérlendis — vegna þess að mark-
aður fyrirfannst ekki. Og það sem
verra er, að neyzla á smjöri hef-
ur minnkað undanfarandi ár. Eins
og ég sagði áðan, þá hefur mjólk-
urneyzla vaxið um 18% á þessum
fimm árum, eða um 3—3.5% á ári
að meðaltali. Ostaneyzla hefur vax
ið um 13%, eða um 2.5% á ári
að meðaltali, en smjörneyzlan hef,
ur minnkað um 10% eða um 2%
að meðaltali á ári. Það er mjög
alvarlegt vandamál, sem skapazt
hefur vegna minnkandi smjör-
neyzlu samhliða mjög mikið vax-
andi mjólkurframleiðslu, og þar
af leiðandi vaxandi smjörgerð, og
ekki verið hægt að fá viðunandi
markað fyrir smjörið annars stað-
ar.
Um s.l. áramót var mikið smjör
magn í birgðum hjá mjólkurbúun
um, og verðmæti þess var um eða
yfir 200 miiljónir króna, og það
svarar til þess að vera nærri því
tvær krónur á hvern lítra inn-
veginnar mjólkur í mjólkursam-
lögin s.l. ár. Þetta hefur skapað
mjðlfcurbúunum mjög mikil rekstr
arvandkvæði vegna þess að þau
vantar fé í reksturinn, þar sem
svo mikið er bundið í birgðum
og alveg sérstaklega vegna þess,
að Seðlabankinn hefur frá áramót-
um dregið úr afurðalánum út á
smjönbingðirnar, og það mjög til-
finnanlega. Og enn berast fréttir
um, að hann hafi í hyggju, að
draga enn úr afurðalánunum.
Þetta hefur skapað sumum
búanna alveg óytfirstíganleg vanda
mál, sem m.a. hafa birzt í því,
að t.d. eitt stórt mjólkurbú hefur
ekki getað borgað bændunum út
það verð, sem þeir áttu að fá
fyrir afurðirnar s.l. ár. Mjólkur-
samlagið á Akureyri hélt eftir
núna við uppgjör 85 aurum á
hvern lítra mjólkur fyrir s.l ár,
vegna þess að það hafði ekki fé
til þess að borga út til bændanna.
Ef mjólkurframleiðslan heldur
áfram að vaxa, þá myndi þetta
verða stórvaxandi vandamál, sem
erfitt væri að leysa, ef ekkert
væri að gert.
Framleiðsluráð tók þessi mál
til mjög gaumgæfilegrar athugun
ar strax í haust, þegar það gerði
sér Ijóst í hvað stefndi, og gerði
áætlanir um það, hvernig ástand
ið myndi verða á yfirstandandi
verðlagsári. Sú áætlun leiddi til
þeirrar niðurstöðu, að vanta myndi
70—80 milljónir króna á það, að
útflutningsuppbæturnar gætu
tryggt bændum fullt grundvallar
verð fyrir al'la framleiðsluna, mið
að við 5% aukningu í mjólkur
framleiðslunni á þessu ári, en
eins og ég hef getið u-m var meðal
aukning árlega s. 1. fimm árin um
8%. Nú er erfitt að gera svona
áætlanir, svo að öruggt sé, að
þær reynist réttar — margt getur
ráðið þar um, tíðarfar og annað,
en okkur virtíst, að þetta væri
ekki óvarlega áætlað miðað við
fengna reynslu á þessu sviði
undanfarandi ár. En þá er ekki
gert ráð fyrir að minnka smjör
birgðirnar, og það vandamál var
því alveg óleyst. Við vildum gjarn
an, gera tilraun til þess að leysa
það vandamál, að einhverju leyti
a. m. k., þannig, að létt væri af
mjólkursamlögunum þeim geysi-
legu vandkvæðum, sem þessar
birgðir hafa valdið þeim í rekstr
inum, og um leið skapa þeim meiri
möguleika til þess að greiða bænd
um verðið fyrir framleiðsluna.
Það var því leitað til ríkisstjórn
arinnar um áramótin um leiðir til
Nær 700 á bændafundi
KJ—Reykjavík, miðvikudag.
Einn alfjölmennasti bændafund
ur, sem haldinn hefur verið á Suð
urlandi, stóð frá klukkan níu í
gærkveidi til klukkan að ganga
fjögur í nótt í Selfossbíói. Er tal
ð, a® á sjöunda hundra® manns
hafi verið á fundinum, en for-
göngu um hann höfðu fjórir bænd
ur til að ræða verðlagsmál land-
búnaðarins.
Fundarboðendur voru þeir Lár
us Ágúst Gíslason í Miðhúsum,
Hvolhreppi, Stefán Jasonarson,
Vorsabæ, Gaulverjabæjarhreppi,
Pétur M. Sigurðsson, Austurkoti,
Hraungerðishreppi, og Guðmund
ur Eyj.ólfsson, Húsatóftum, Skeið
um. Gestur fundarins var Gunn-
ar Guðbjartsson. formaður Stéttar
_sambands baanda. Fundarstjórar
voru þeir Guðmundur Guðmunds-
son, Efri-Brú og Jóhannes Sig-
mundsson, Syðra-Langholti.
Lárus Ágúst Gíslason setti
‘undinn og talaði fyrstur, en því
næst tók Gunnar Guðbjartsson til
máls og þar á eftir þrír fundar-
boðendurnir. þeir Stefán, Guð-1
mundur og Pétur. Að framsögu- j
j ræðunum loknum var orðið gefið |
! frjálst oig tóku þessir til máls: Sig i
! urjón Pálsson, Galtalæk. Ölver I
Karlsson, Þjórsártúni, Sigurgrím j
ur Jónsson, Holti, Páll Diðriksson, i
Búrfelli, Gísli Hannesson, Auðs-i
holti, Kristinn Helgason, Halakotij
Vigfús Einarsson, Seljatungu, Er;
lendur Árnason, Skíðbakka, Björn
Einarsson, Neistastöðum, Gunnar
Stefánsson, Vatnsskarðshólum, E1
ís Sveinsson, Selfossi og Kjartan
Jónsson, Bitru.
Allir voru ræðumenn á einu
máli um það, að verðlagsmál land
búnaðarins væru alls óviðunandi
og síðustu ráðstafanir, þ.e. inn-
vigtunargjaldið, væri mikil kjara-
skerðing, sem bændur gætu ekki
risið undir. Mætti rekja þetta vand
ræðaástand í verðlagsmálunum til
dýrtíðarþróunarinnar og hinnar
öru verðbólgu í landinu og stjórn
arfarsins. Vildu margir halda því
fram, að innvigtunargjaldið kæmi
ekki aftur í vasa bændanna og
væri það því fórn, sem þeir þyrftu
að færa. Kom m.a. fram sú skóð-
un, að hækka bæri mjólkina og
vitnuðu þar til hækkana á bæði
smjörliki og saltfiski svo dæmi
séu nefnd.
Mikill samhugur var í fundar-
mönnum um, að eitthvað yrði að
gera til að leiðrétta verðlagsmál
landbúnaðarins, og bændastéttin
gæti ekki endalaust búið við það
að þeirra atvinnuvegur væri hafð
ur útundan meðal ráðamanna þjóð
arinnar. og mikil hætta vofði yfi'r
honum, ef hann fengi ekki að
yngja sig upp eins og eðlilegt má
teljast.
Fundurinn fór mjög vel fram,
og einkenndist eins og áður seg-
ir af samhug og miklum áhuga á
að verðlagsmálum landbúnaðarins
verði komið í það horf. að bændur
megi vel við una.
Á fundinum var eftirfarandi til
iaga samþykkt:
„Almennur fundur bænda á
Suðurlandi. haldinn að Selfossi
7. júní 1966, mótmælir harðlega
þeirri kjaraskerðingu sem ákvörð
un Framleiðsluráðs landbúnaðar-
ins kemur til með að valda'mjólk
urframleiðslunni, ef ekkert verð-
ur að gert. Fyrir því skorar fund-
urinn á Framleiðsluráð og ríkis-
stjórn að semja um lausn, sem
bændur geti við unað“.
Var kjörin 15 manna nefnd skip
uð fimm mönnum úr hverri sýslu
á Suðurlandi til að fylgja þessum
málum eftir, og kemur hún vænt
anlega saman til fundar um helg
ina að Hvoli.
Þessir voru kjörnir í nefndina
úr Rangárvallasýslu: Lárus Ágúst
Gíslason. Miðhúsum, sem jafn-
framt var falið að kalla nefndina
saman, Ölver Karlsson, Þjórsár-
túni. síra Sigurður Haukdal, Berg
þórshvoli, Sigurjón Pálsson. Galta
læk, Magnús Guðmundsson, Mykju
nesi, úr Árnessýslu: Pétur M. Sig-
urðsson, Austurkoti, Stefán Jas-
onarson, Vorsabæ, Sigmundur Sig
urðsson, Syðra-Langholti, Jón
Ingvarsson, Skipum. og Guðmund
ur Guðmundsson. Efri-Brú.
Úr Skaftafellssýslu: Siggeir
Björnsson, Holti, Jón Helgason,
Seglbúðum. Ásgeir Pálsson, Fram
nesi. Einar Þorsteinsson. Sólheima
hjáleigu og Páll Pálsson, Ltlu-
Heiði.
þess að mæta þessu. f fyrsta lagi
var farið fram á hækkun á útílutn
ingsuppbótunum. Því var strax
svarað þannig, að ekki væri hægt
að hækka þær. í annan stað var
farið fra-m á það, að gera breyting
ar í verðlagningu á mjólkurvör-
um innanlands þánnig, að nýmjólk
yrði hækkuð í útsölu um 90 aura,
en smjör lækkað í útsölu tilsvar-
andi, eða niður í 65 krónur kg.,
þannig að neytendur ættu að
standia nokkurn veginn skaðlaus
ir af þeirri verðbreytingu, en
slík verðbreyting gæti haft í
för með sér stóraukna sölu á
smjöri og þannig greitt úr þessu
smjörbirgðavandamáli, og orðið
bændum þannig til hags. Og sam
tímis var gert ráð fyrir því að
Framleiðsluráð fengi heimild til
þess að innheimta gjald af inn
fluttu kjarntfóðri, er bændur nota
sem yrði þá líka notað til upp
bóta á útflutning, og þjóna þann
ig tvennum tilgangi, annars vegar
að reyna að draga úr óhagkvæmri
mjólkurframleiðslu og í annan
stað að skapa tekjur í verðjöfn
unarsjóð til þess að bæta upp það,
sem á vantaði í útflutninginn. Elft
ir mikla athugun og samningaum
leitanir við ríkisstjórn og fleiri að
ila, þá var þessum leiðum öllum
synjað.
Þá varð Framleiðsluráði ljóst,
að ekki var í svipinn hægt að
finna aðrar leiðir til að fá ríkis-
stjórnina til þess að taka þátt
í að leysa þetta — því varð bænda
stættin að taka þetta á sig
sjálf í gegnum verðlækkun.
Þá var spurningin: átti að hafa
stjórn á því hvernig þessi halli
kæmi niður á bændum — eða
átti að láta tilviljunina ráða um
það hvar hann lenti — hvort hann
lenti á einstökum mjólkurbúum
og bændum í einstökum héruð
um, eða átti að reyna að hatfa
áhritf á það að þessi halli dreifð
ist jafnt á bændur landsins eftir
því sem tök væru á. Það * var
skoðun Framleiðsluráðs, að bænda
stéttin væri samábyrg fyrir
þeim vanda, sem otfframleiðslan
veldur, og þeirri verðlækkun, sem
af henni leiðir í þessu efni og
iþess vegna væri réttlátt að
dreifa þessum halla sem jafnast
á bök allra bænda landsins. Og
þær ráðstafanir, sem nú hatfa ver
ið gerðar, eru gerðar í því skyni
að dreitfa þessum halla á aila
bændur landsins.
i Nú væri hægt að hugsa sér
jþá leiðina, að láta reka á reiðan
j um og láta tilviljunina ráða um
I það, hvar þetta kæmi niður. En
jþað gat lent óeðlilega þungt á
; einstökum héruðum eða einstök
jum bænnum eftir því hvaða til-
; viljun réði um hvenær þeir
• koma með sölureikninga sína
til Hagstofunnar og fjármálaráðu
j neytisins til að fá greiðslu út-
! flutningsuppbóta.
Varðandj áætlanirnar, sem ég
gat um áður, þá hafa þær ver
ið endurskoðaðar nú í vor, og
síðan 1 haust hafa ýmsir hlutir
gerzt, sem hafa áhrif á að það hef
ur orðið breyting á. Við gerðum
ráð fyrir í haust, að það þyrfti
70—80 milljónir til þess að bænd
ur gætu fengið fullt grundvallar
verð. Síðan haifa verðbreytingar
orðið all miklar vegna verðbólg
unnar, og mjólk hefur t. d.
hækkað í verðlagsgrundvelli um
tæpa 37 aura síðan 1. septemb-
er s. 1. Þetta gerir það að verk
um, að það þarf hækkandi krónu
tölu í útflutningsuppbætur á
hvert kíló vöru, sem fer úr
landinu, frá því, sem gert var ráð
fyrir í haust.
Þá var okkur Ijóst, að það var
j alveg óhjákvæmilegt að reyna að
I Framhald á bls 1d