Tíminn - 09.06.1966, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
FIMMTUDAGUR 9. júní 19fi6
Napoleon Afríku
Daginn 22. janúar 1879 biðu
brezkir herir Iherfilegt afhroð
í orrustunni við Isandlhlawana,
og var þetta í fyrsta skipti, sem
brezkar hersveitir búnar ný-
tízku vopnum, fóru gersam
lega halloka í stríði gegn villi
mannaþjóð. Bretar tefldu fram
fríðu liði, 950 Evrópumönn-
um og 850 Kaffírum, en þeir
voru strádrepnir af æpandi
Zuluhermönnum, sem æddu
fram með kastspjót og leður-
skildi. Er orrustunni lykt
aði, voru einungis 55 Kaffírar
og 55 Evrópumenn -á lífi. Af
sex deildum úr Warwickshire,
féllu allir utan einn maður. Úr
24. herdeild féllu 21 liðforingj
ar og 581 óbreyttur hermaður,
af konunglega stórsbotaliðinu,
féllu 68 manns, og 470 féllu
úr liði Kaffíra. Sigurvegararn-
ir misstu 2000 manns í þessum
blóðuga bardaga.
í maí sama ár hélt skozki
blaðamaðurinn Archibald For
bes til vígvallarins. Hann var
með þeim fyrstu, sem sá með
eigin augum, hvað þarna nafði
átt sér stað, og hvílíkan ósig-
ur Bretar höfðu beðið. For
•bres hafði áður verið stríðs
fréttaritari í þremur heimsálf-
um, og kippti sér ekki mikið
upp við ógnir stríðs og dauða.
Iíann skrifaði síðar í endur-
minningum sínum, að það, sem
hann varð vitni að við Isand
hlwana, mymji aldrei líða sér
úr minni.
— Rúmlega 1000 lík höfðu
legið á vígvellinum í fjóra man
uði í brennandi hita og renn
andi rigningu. það furðulega
var, að þau höfðu legið í ná-
kvæmlega sömu skorðum allan
tímann, þvi að gammurinn sem
er vanur að rífa í sig heilan
uxa á hálftíma, hafði greini-
lega ekki haft lyst á löndum
okkar. Líkin, sem voru ein
tómar beinhrúgur, með upp-
þornuðum leðurkenndum húð
artæjum, lágu eins og hráviði
í gili, skammt frá kambinum,
þar sem hervagnarnir stóðu,
tómir og yfirgefnir. Það var
sýnilegt á legu líkanna, að und
anhaldið hefði orðið skyndi
lega. Þetta var eins og langt
reipi með hnútum á að líta,
fallnir einstaklingar mynduðu
reipið, en litlar hrúgur voru
eins og hnútar, þetta voru lík
af mönnum, sem safnazt höfðu
saman til að gera snarpa mót
spyrnu, áður en kraftarnii
voru á þrotum. Upp við barm
gilsins lágu þeir svo þétt sam
an, að „reipið“ myndaði breitt
belti. Staðurinn var einmuna
óhugnanlegur. Draugaleg kyrrð
og einmanaleiki ríkti yfir öllu.
Þessi sjón brenndist svo inn í
vitund mína, að ég gleymi
henni aldrei.
En oft er skammt stórra
högga á milli og skömmu síð-
ar varð Frobes sjónarvottur að
ósigri Zulumanna í ójafnri
orrustu gegn brezkum her, sem
samanstóð af riddaraliði, fót-
gönguliðsveitum og stórskota-
liði. Orrustan átti sér stað í
blómlegum hlíðum rétt utan
við höfuðborg Zululands-
ins, Ulundi. Það var þó varla
hægt að kalla þetta orrustu en
öllu heldur fjöldamorð. Zulu-
mennirnir geystust fram i vel
skipulögðum liðum, en sprengj
ur sprungu við fætur þeirra,
falLbyssuskothríðin hjó stór
skörð í framlið þeirra, og riffla
skotin dundu án afláts.
— En þessir Zulumenn kunn
að deyja, skrifar Frobes. Þetta
voru ofurhugar, sem gengu inn
í opinn dauðann með slíkri
djörfung og einbeitni, scm
ekki þekkist nema meðal lítt
siðaðra viHimanna. Þeir féllu
í hrönnum, en nýir hópar geyst
ust áfram án afláts'ogáneð ótrú
legum hraða. Skothríðin,
sprengjukúlurnar og hand-
sprengjurnar virtust ekki
skelfa þá hið minnsta, en við
ofurefli var að etja. Það var
ómögulegt fyrir þá að klekkja
á okkur.
En þeir misstu ekki kjark-
inn, þótt þeir sæju það, sem
verða vildi. Stormsveit kom
geysandi með gífurlegum
hraða og hrakti okkar menn
nokkra metra i burtu. En þetta
var síðasta afrek Zulumanna.
Þeir gátu ekki Lengur veitt við
nám gegn nýtízku vopnum
óvinanna. Þeir tóku að hörfa,
og nú kom brezka ridd-
araliðið til skjalanna, með
brugðnar lensur þeystu ridd-
ararnir fram og fyrr en varði
Cetshwaryo konungur.
var tekin 1881.
Myndin
þekkzt í Afríku. Og nú var
þetta skyndilega búið að vera.
Blóðbaðið á Isandhlawana
sléttunni 22. janúar 1879 kost
aði 3500 mannslíf og hermenn
í þúsundatali særðust dlilega
og biðu þess ekki bætur alla
ævi.
Brezkir herir komust þarna
í fyrsta sinn í tæri við stærstu
og voldugustu liðsveitir, sem
negraríki hefur nokkurn tíma
getað státað af. Rúmlega 20.
000 Zulumenn tóku þátt í
orrustunni og almenningur um
heim allan, sem var orðinn
dauðleiður á orrustum og smá
skærum, er»í sífellu áttu sér
stað á þessum tímum, féll alveg
í stafi yfir þeim kjarki, fífl-
dirfsku og stríðstækni, sem
þessi dulúðugu villimenn
bjuggu yfir og sýndu.
ZULUMENN................Al-
menningur þekkti varla nokk-
uð til þessara afríkönsku her
manna, sem sýnt höfðu leikni
sína og tækni við svo óhugn
anlegar kringumstæður. Með
kylfur, spjót og skildi höfðu
þeir barizt gegn nýtízku herj-
um brezka heimsveldisins, og
þrátt fyrir geigvænlega skot-
hríð frá rifflum og falLbyss-
um óvinanna, höfðu þeir méð
sínum frumstæðu vopnum unn
ið á þeim frækilegan sigur.
Hvernig í ósköpunum mátti
. þetta vera?
' Zulustríðið er á margan
hátt mjög athyglisvert, en í
nútíma sagnfræðiritum er þess
varla getið að nokkru. Og þó er
orðið ZULU lykillinn að sér
stökum og áhrifaríkum þætti
í þeirri sögu Suður-Afríku, sem
gefa má nafnið Bantu-Búar-
Bretar.
Öldum saman höfðu Bantú
þjóðflokkarnir frá héruðum-
Mið-Afríku fært sig suður á
bóginn. Hinir ólíku ættflokk-
ar, sem orðið Bantú nær yfir,
Zulumenn, Basutomenn, Ma
tabelar og fleiri, sem jafnframt
geta talizt Kaffiara, lögðu
stund á nautgriparækt og
Zulumeenn ráðast gegn Bretum
og féflettu íbúana miskunnar
laust. Þriðju aðilarnir að leikn
um voru Bretar.
HERNAÐARSNILLINGUR.
Sá maður, sem sameinaði
Zulumenn í þjóð, reisti grund-
völlinn að ríki þeirra og fékk
fólkið til að taka höndum sam
an gegn „hvítu hættunni“ var
höfðingjasonurinn Shaka.
Hann hefur verið kallað-
ur Svarti Napóleon og hinn
afríkanski Neró . Hann var
hernaðarsnillingur og grimmd
hans átti sér engin takmörk.
Hann var ákaflega forn í skapi
og eina mannveran, sem hann
treysti,' var Nangi, móðir hans.
Shaka var eins og flestir Zulu
menn hár, útlimalangur, herða
breiður og konunglegur ásýnd
um, en þótt hann væri svona
karlmannlegur að öllu leyti,
var sá hængurinn á, að hann
var gersamlega áhugalaus í
kvennamálum. Samt hélt hann
kvennabúr með 1200 ungum
dísum, en það var eingöngu fyr
fyrir sýndarmennsku og hann
kærði sig ekki vitund um að
eignast erfingja, þar sem það
gæti haft í för með sér deilur
um erfðir og jafnvel komið
honum sjálfum í koll.
Hann átti líka nokkuð marga
hálfbræður, og einn þeirra tók
þátt í að myrða hann árið
1828. En áður en það vnrð,
hafði Shaka komið upp traust
um her og mótað sérstakt þjóð
skipulag. Ungir Zulumenn
Brezkir herir búnir nýtízku vopnum fóru algerlega hall-
oka fyrir afríkönskum villimönnum 22. janúar 1879
höfðu þeir brotið niður vörn
Zulumanna.
HEIL ÞJÓÐ ÞURRKUÐ ÚT.
Síðasti konungur Zulu-
manna, Cetshwayo varð vitni
að ósigrinum við fJlundi. Hann
var nú landlaus flóttamaður,
höfuðborg hans stóð i ljósum
logum, herveldi hans vgr liðið
undir lok, og herinn búinn að
vera. Zulukonungsríki Shaka
var hrunið til grunna og veldi
þess, sem áður hafði náð yfir
strendur Austur-Afríku, austur
fyrir Drekafjöll, frá Keifljóti í
suðri og norður til Delagoa-
flóa, hafði nú verið ger^ að
brezkri nýlendu. k tveimur
mannsöldrum, hafði hinn litli,
óþekkti Zuluþjóðflokkur orð-
ið að mesta stórveldi í Svört.u
Afríku, stórveldi, sem byggzt
hafði upp á þvílíku hernaðar
kerfi, að aldrei hafði slíkt
hernað, og voru einnig miklir
kvennamenn.
Þeir brutu undir sig lönd
með vopnavaldi, og þeir, sem
á vegi þeirra urðu, áttu þess
eins úrkostar að hörfa á braut,
eða gerast undirlægjur Bantú
manna. En einn góðan veður-
dag var þrengt að þeim að
sunnan. Eftir að Ilöfða-
land hafði verið innlimað af
Bretum, hörfuðu Búar þaðan
í stórum stíl og héldu til
norðurs og austurs í leit að
landi, þar sem þeir gætu ráð
ið sér sjálfir. Um síðir komu
þeir til þeirra svæða, sem
Bantúflokkarnir höfðu lagt
undir sig og eins og gefur að
skilja, kom til blóðugra bar-
daga. Á árunum 1820—‘30 stóð
leikurinn einkum milli Búa og
Zulumanna. Búar óðu inn í
Natal, sem var eitt af blóm-
legustu héruðum Zulumanna
voru frá blautn barnsbeini ald
ir upp í sérstökum þorpum,
undir ströngum aga í því augna
miði að gera úr þeim dugandi
hermenn. Einn liður í uppeld
inu var sá, að þeir urðu að
lifa hreinlífi og í mörgum til
vikum máttu þeir ekki kvæn-
ast fyrr en þeir höfðu náð 40
ára aldri. Fyrir sérstaka náð
leyfði Shaka og eftirmenn
hans einstöku sinnum samgang
milli hermanna og útvalinna
stúlkna, en það var verst fyrir
báða aðila. ef þessi samgangur
fæddi af sér ávöxt. Hermenn
frá sama þorpi héldu hópinn
alla aovi og börðust i sömu her
sveitum. í hverri deild voru
1000—2000 manns og hver
deild hafði sérstök einkenni,
svo sem sérstaka liti á skjöld
um, eyrnaskraut, fjaðrapunt,
hárdúska á fótum eða brjóst-
um o.s.frv. Af vopnum höfðu
þeir atgeira, kastspjót, kylfur
og stóra skildi úr uxahúð.
Shaka fann sjálfur upp
aðferð til að nota skildina í
því skyni að fá höggstað á and
stæðingunum. Liðið gekk inn á
vígvöllinn í fylkingu og var
þar um að ræða fjóra hópa. f
miðið stóð brjóstfylkingin, sem
var stærst og sterkust og átti
hún að halda beint í áttina að
fjandmönnunum og halda
þeim á ákveðnum stað. Við
framsókn brjóstfylkingar-
innar héldu svokallaðar horn-
fylkingar sín frá hvorri hlið
hennar, marseruðu umhverf-
is fylkingararma fjandmanna
jliðsins og mynduðu eina fylk
‘ ingu að baki þeirra. Þá þving
uðu þeir fjandmannaliðið fram
móti brjóstfylkingunni, en um
undanhald var ekki að ræða.
Fjórði hópurinn, sem teflt var
fram, var eingöngu varalið.
Meðan orrustan stóð yfir, sat
það og sneri baki í liðin, sem
áttust við. Þetta var gert til
þess, að varaliðið æstist ekki
upp og gripi inn i orrustuna
án skipunar.
Öllum hernum var stjórnað
af yfirmanni, sem stóð þannig,
að hann hafði ágætis útsýni yf
ir vígvöllinn, og gat fylgzt með
öllu því, er þar gerðist. Hann
notaði hlaupara til að feoma
skipunum sínum á framfæri við
herinn og liðsforingjana.
í venjulegri orrustu faldi
herinn um 20.000 manns, og
eins og gefur að skilja, hefur
þurft afar mikla herkænsku
og glöggt auga til að stjórna
þessum fjölda og nýta bæði þá
kosti, sem landið hafði upp á
að bjóða og veikleika fjand-
mannaliðsins.
Árið 1878 gátu Zulumenn
státað af 50.000 hermönnuro,
sem skiptust í 35 deildir. í
elztu deildinni voru gamlir
hermenn frá stjórnartíma
Shaka, en meira en helmingur
hermannanna var undir 30 ára
aldri. Zulumönnum áskotn-
uðust oft og tíðum skotvopn,
svo sem í orrustum við Búa
og Breta og eins létu þeir
kaupa fyrir sig riffla, en þess
ir herskáu menn urðu aldrei
góðar skyttur, og lærðu aldrei
réttilega með skotvopn að fara.
Styrkur þeirra var allur fólg
inn í frumstæðum högg- og lag
vopnum.
Á þeim árum, sem Shaka
hagnýtti sitt geigvænlega her-
veldi til að stækka umráða
svæði ríkis sins, vann hann
bug á rúmlega 1000 ættflokk-
um, annað hvort ''úgaði hann
þá og gerði að undirlægjum
sínum ellegar hann flæmdi þá
burt frá ættlöndum sínum.
Upp úr þessu hófust þjóðflutn
ingar negra og í þeim fórust
milljónir manna og heilu land