Tíminn - 09.06.1966, Blaðsíða 9

FIMMTUDAGtJIt 9. júnf 1966
TÍMINN
Í3,
svæðin eyddust gersamlega af
fólki.
(En þrátt fyrir stóra sigra,
og stækkandi veldi Zulu-
manna, var ekki allt með
felldu.)
En einmitt á þessum iand-
svæðum höfðu Bretar og Búar
augastað og reru að því öllum
árum, að ná þeim á sitt vald,
og spöruðu til þess hvorki
bragðvisi, svik né baktjalda-
makk. Zulumenn voru hvorki
læsir né skrifandi og voru oft
hlunnfarnir af sínum hvítu
fjandmönnum. Þegar þeim of-
bauð, var herinn kallaður sam
an og sendur á vettvang, en
hann bar ekki alltaf sigur úr
býtum í þeim viðureignum. Til
að mynda réðust eitt sinn 12.
000 Zulumenn í bækístöð
Búa, es hötfðu ekki annað upp
úr krafsinu en að missa 3000
manns, aðeins fjórir særðust ur
óvinaliðinu. Siðah var staður-
inn kallaður Blóðá.
Niðdimma nótt síðar á sama
ári drápu Zulumenn 300 Búa
og 230 Hottentotta við vagn
borg eina. Zulumenn tóku 10.
000 kvikfénaðar í herfang og
héldu með það hein\leiðis. Síð
ar byggðu Búar borg, þar sem
þetta hafði átt sér stað og kijll
uðu hana Weenen, sem þýðir
grátur.
En þeir dóu ekki ráðalausir
og reyndu á alla lund að gabba
og féfletta Zulumenn, og þeir
álitu sig ekki of góða til að
nota svarta stríðsfanga sem
þræla.
BARÁTTA UM KON-
UNGSVALDIÐ.
Og ekki reyndust Bretamir
betri, með lævísi, svikum og
vopnavaldi voru eftirmenn
Shaka þvingaðir til að setjast
að í norðurhluta Natal og átti
það að vera nokkurs konar grið
arstaður. Hálfbróðir Shaka, Di-
ngane, sem jafnframt var einn
af morðingjum hans, tók við
konungdómi af honum og
strax og hann hafði fest sig í
sessi, lét hann myrða hálfbróð
ur sinn og fóstbróður. Þetta
voru nokkurs konar hirðsiðir
í Ulundi. Dingane hélt völdum
þar til árið 1840, eða þar til
ættingjarnir komu honum fyrir
kattarnef. Iíann lét ekki eftir
sig neina ættingja fremur en
fyrirrennari hans.
Þá tók yngri bróðir hans Mp
ande við völdum og hélt þeim
til ársins 1872, en þá dó hanh
eðlilegum dauðdaga, sem var
alger undantekning, bvað
Zulukónga snerti. Hann var
skynsamur og ráðdeildarsamur
stjórnandi, gerði sér mikið far
um að byggja upp atvinnulíf
í landinu og jók heraflann
mjög.
Hann varð með tímanum svo
þungur á sér, að það varð að
aka honum um í litlum vagni.
í kvennabúri hans fæddust 23
synir og einhver ósköp af dætr
um. Einn sonanna var Cetsh
wayo, en hann var ekki svo viss
um, að hann væri af þegnunuin
álitinn hið rétta konungsefni,
þar eð margir Zulumenn hóp
uðust um suma bræður hans.
Vitaskuld gat þetta ekki endað
nema á einn veg, árið 1856
kom til orrustu milli konungs
efnanna og stuðningamanna
þeirra. í þessu blóðbaði létu 20
—30.000 Zulumenn lífið, og
þar á meðal sex af konum kon
ungs. Eftir þetta voru erfða
réttindi Cetshwayos ekki dreg
in í efa. Staðurinn þar sem
bræðravígin höfðu átt sér stað,
var kallaður Nathambo, Fóta
völlur.
Framhald á bls. 15
Drepa mann og annan
Stríðsleikurinn Ó. þetta er ind-
ælt stríð eftir Oharles Chilton,
Joan Littlewood og starfslið Thea-
tre Workshop er ósviknasti
skemmtunarleikur og mergjaðasti
sem nokkurn tima hefur sézt á
íslenzku leiksviði. Höfundarnir
segja stríði stríð á hendur, ef svo
má að orði kveða, og eru aldrei
ómyrkir í máli. Hér tæpir eng-
inn á orðunum, enda eru þessir
Bretar til allrar blessunar jafn-
fjarri dulmáli afvegaleiddra fram-
úrstefnumanna eins og hugsast
getur. Joan Littlewood og henn-
ar lið er harðskeytt og hlífðar-
laust í gagnrýni sinni á her-
mennsku og styrjaldir almennt,
þetta illkynjaða mein, sem
mönnum mun víst illu heilli aldr-
ei lærast að uppræta til fullnustu.
örvaroddar leikskáldanna eru hár
beittir og eitraðir. Þau afhjúpa
af miskunnarlausu háði og mark-
vísu skammsýni valdhafa, glópsku
og innibyrðis valdastreitu gener-
ála, stórglæpi stríðsgróðamanna og
vopnasmiða, yfirdrepsskap klerka,
sem leggja blessun sína yfir
manndráp í trássi við gamalt boð-
orð, en um fram allt lýsa þau
undirgefni, sljóleika og múgsefj-
un almennings, sem lætur flekast
af væmnu lýðskrumi misvitra þjóð
arleiðtoga og etja sér út á víg-
völl eins og jarmandi fé, sem leitt
er til slátrunar.
Ó, þetta er indælt stríð er hressi
leg skvetta framan i stríðssinna
erlendra þjóða og reyndar líka
framan í íslenzka stórþjóðadýrk-
endur, sem eru ætíð boðnir og
búnir til að réttlæta yfirgang,
íhlutun, gerræði og jafnvel árás-
arstyrjaldar, svo framarlega sem
réttir aðilar eiga hlut að máli og
nægir í því sambandi að minna
á aðgerðir Bandaríkjamanna í Viet
nam og Kúbu eða ungversku
byltinguna, sem bæld var niður í
nafni beirra rússnesku.
Stríðsleikurinn, sem fjallar um
heimsstyrjöldina fyrri, gerist í
rauninni í nokkurs konar trúð-
leikhúsi, þar sem kvenfólk í
skringilegum gervum og trúðbún-
ir hermenn allt frá óbreyttum
liðsmönnum upp í gullborðalagða
generála og marskálka með mont-
prik leika furðulegustu listir af
jafnmikilli leikni og tamin ljón
eða heilaþvegnir selir. Hvílík bless
un væri það ekki fyrir okkur öll,
ef trúðar léku hlutverk þeirra ná-
unga, sem þyrstir í blóð bræðra
sinna, en það verður víst bið á
því, að mannkindin komist á svo
hátt menningarstig. Það hefur
löngum þótt dýrleg íþrótt að
drepa mann og annan. Að mín-
um dómi er það snilldarleg hug-
mynd að klæða hermenn í trúð-
búninga, en þetta er bara eitt
leikbragð af svo fjölmörgum öðr-
um álíka frumlegum, sem þessir
bráðsnjöllu Bretar beita í leikn-
um.
Þessi dásamlegi söngleikur er
leikhúsverk í orðsins fyllstu merk
ingu, enda hafa höfundarnir brugð
ið sér í smiðju til Breohts og
numið þar sitt af hverju. Sviðs-
tækni þeirra er engu að síður
frumleg og persónuleg og ber hug
myndaauðgi, frjóun anda og skop-
skyni glöggt vitni. Þrátt fyrir ærsl
og óðagot, stríðsdansa og söngva,
glettur og brellur, þá fylgir þess
um gáskafulla striðsleik mikill
óhugnaður og allt að því óbæri-
leg alvara.
Nauðugir viljugir sogast leik-
húsgestir inn í þann hrunadans,
sem trúðbúnu dátarnir stíga á víg-
vellinum. Slíkt er seiðmagn þessa
óvenjulega verks. Sýningin í heild
einkennist af tápi og fjöri frískra
karla og kvenna, leiftrandi leik-
hraða, velheppnuðum ljósaskipt-
ingum og hnitmiðuðum leikhljóð-
um, sem skipta hér meira máli
en margir hyggur í fljótu bragði.
Eg þykist vita. að Kevin Palm-
er, sem starfað hefur sem aðstoð-
arleikstjóri hjá Theatre Workshop
sé sannur fulltrúi síns leikfélags
og trúr meginkenningum Joans
Littlewood um sviðvetningu og
túlkunarmáta leikenda, þótt hann
leyfi sér eins og hverjum skapandi
Iistamanni sæmir ýmis frávik í
smáatriðum. Svipur sýningarinn-
ar er svo heillegur og lifandi að
furðu gegnir. Hvergi sést hrukka
né blettur. Nánara samstarf, sam-
stilltara átak hefur ekki fyrr sézt
á sviði Þjóðleikhúss íslendinga og
er þá mikið sagt. Á ótrúlega stutt,-
um tíma hefur þessi erlendi leik-
stjóri unnið þá Herkúlesarþraut
að laða það bezta fram, sem býr
í hverjum leikenda.
Eini gallinn á þessari ágætu sýn
ingu er sá, að lýsingin á stórsókn-
um Bandamanna og mannfalli er
fullýtarleg og langdregin fyrir
okkar íslendinga að minsta kosti,
jþótt hún kunni hins vegar að vera
Bretum að skapi. Hér hefði verið
ástæða fyrir aðstoðarleikstjórann
íslenzka að grípa í taumana og
veita aðalleikstjóranum tilætlaða
aðstoð og leiðbeina, en einhverra
hluta vegna hefur það farizt fyrir.
Leiktjöld og búningar eru teikn
aðar af Una Collins, sönnum lista-
manni, sem kann vel til verka.
Indriði G. Þorsteinsson, rithöfund
ur, hefur þýtt leikinn á lipurt
talmál og kjarngott, sem íer vel
Auðjöfrar á rjúpnaskytteríi.
í munni. Um texta stríðssöngv-
anna og dægurlaganna brezku er
það að segja, að þeir eru hvorki
betri né lakari á frummálinu
sjálfu en dægurlagatextar gerast
almennt, en eins og við öll vit-
um, þá eru slíkir textar að öllu
jöfnu jafnfjarri fagurbókmenntum
eins og tunglið jörðinni. Það er
því ef til vill of mikil tilætlunar-
semi af okkur að krefjast þess af
þýðanda, að hann breyti brezk-
um leir í gullvægaií skáldskap á
íslenzku. Það hefur aldrei verið
ætlunin. Annars fæ ég e'kki betur
séð en, að sumir textamir séu
allvel ortir af Indriða, þótt aðrir
séu það ekki.
Um írammistöðu ieikendanna
flestra mætti nota heila legió af
lýsingarorðum i hástigi, en þar
Trúðarnir í stríðsleiknum.
sem ég hef jafnmikinn ímugust
, á hástigslýsingarorðum eins og
’Kiljan á kvikmyndum, þá mun
,ég láta eftirfarandi ummæli
inægja: Bessi Bjarnason er óborg-
anlegur æringi, Jón Sigurbjörns-
son afbragð, Róbert Arnfinnsson
prússneskur fram í fingurgóma og
mælir á lýtarlausri þýzku. Vala
Kristjánss. ímynd kvenlegs þokka
þótt rödd hennar sé veik og
hljómlítil, Rúrik Haraldsson brezk
ari en Bretaljón. Enda þótt Árni
Sighvatsson, Árni Tryggvason,
Flosi Ólafsson, Gísli Alfreðsson,
Gunnar Eyjólfsson, Sverrir Guð-
mundsson, Jón Júlíusson og Ómar
Ragnarsson verði að þola bæði
blítt og strítt, þá leika þeir samt
sem áður á als oddi frá byrjun
til leiksloka. Þetta eru allt hlut-
gengir stríðstrúðar og vaskir. Jón
' og Ómar eru að vísu ekki eins
sleipir í frönsku eins og Róbert
í þýzku, en það kemur ekki al-
varlega að sök. Sá Ijóður er líka
á leik Ómars, að honum hættir til
að taka gamanið ekki nógu al-
varlega, en þetta eru allt sam-
an smámunir. Túlkun Helgu Val-
týsdóttur, Þóru Friðriksdóttur,
Margrétar Guðmundsdóttur og
Sigríðar Þorvaldsdóttur á hlutverk
um sínum einkennist af einlægni
og þrótti, leikgleði og glettni.
Engan þarf að undra þótt þessar
konur hafi leiklist meira á valdi
sínu en sönglist og dans. Það er
ekki þar með sagt, að þær geri
ekki hinum síðarnefndu listgrein-
um sómasamleg skil.
Ég vildi ljúka leikdómi mínum
með eftirfarandi orðum: Þessi
dýrðlegi skemmtunarleikur verð-
skuldar bæði metaðsókn og vin-
sældir alþjóðar.
Hallðór Þorsteinsson.