Vísir - 30.12.1974, Blaðsíða 7
Vlsir. Mánudagur 30. desember 1974.
7
Af tveimur heimum
FRÁ SÆLUM TÓMASI BISKUP
Þjóðleikhúsið:
KAUPMAÐUR 1 FENEYJUM
eftir William Shakespeare
Þýðing: Helgi Hálfdanarson
Tónlist: Þorkell Sigurbjörnsson
Leikmyndir: Sigurjón Jóhanns-
son
Búningar: Else Duch
Leikstjórn: Stefán Baldursson
og Þórhallur Sigurðsson
Leiknum lýkur á
sama hátt og hann
hefst — á Antónió,
kaupmanninum góða i
Feneyjum sem er svo
dapur, honum leiðist
dagieg iðja sin og fé-
lagsskapur, skeytir
ekkert um ástir, fé né
frama. Ekkert er hon-
um nokkurs virði nema
vinfengi þeirra
Bassaniós. Og þar sem
leikurinn skilur við
hann er allt við sama,
nema nú er Bassanió
honum glataður i arma
Portsiu fögru.
Þessi umgerð efnisins i sýn-
ingu Þjóðleikhússins er að visu
að hálfu leyti hennar tilbúning-
ur og leikstjórnarinnar. En hún
er hnyttilega af hendi leyst og
hæfir efninu mætavel, og verður
með sinum hætti til að undir-
strika ævintýraeðli leiksins öðr-
um þræði og meginandstæður
hans, milli hins gráa og grimma
hversdagsleika kaupa og sölu i
Feneyjum og heims imyndunar
og skáldskapar, ástarinnar og
fegurðarinnar i Belmont.
Saga og samtið
Það má vist hafa fyrir satt að
hver og ein Shakespearesýning
á islensku sviði feli enn i dag i
sér nokkra manndómsraun, eða
þroskapróf, leiklistarinnar I
landinu. Hvar hún er á vegi
stödd á hverjum tima mælist
kannski best af viðfangi leik-
hUsanna við klassisk verk leik-
listar og leikbókmennta, ekki
siður en innlend leikverk, gömul
og ný. NU er ýmsra eftirminni-
legra Shakespeare-sýninga að
minnast frá umliðnum árum,
siðast Cþellós og Þrettánda-
kvölds i ÞjóðleikhUsinu,
beggja i þýöingu Helga Hálf
dánarsonar, sem að öðrum þýð-
ingum og þýðendum öldungis
ólöstuðum hefur endanlega orð-
ið til að gefa Shakespeare róm á
islensku leiksviði.
Hér eru vitanlega engin tök á
þvi að fara Ut i samanburð jóla-
sýningar ÞjóðleikhUssins i ár og
undanfarinna Shakespeare-sýn-
inga. An sliks samjafnaðar að
öðru leyti finnst mér samt aö
Kaupmaður i Feneyjum I nýrri
þýöingu Helga Hálfdanarsonar,
sé sU sem tekist hefur með sam-
felldustum brag, mótuð fyrst og
siöast af skýrum og skynsam-
legum smekk á efnið, ljós og
greið I meðförunum, alla tið lip-
ur og skemmtin. Asamt þeim
leikstjórum, Stefáni Baldurs-
syni og Þórhalli Sigurðssyni,
eiga lika höfundar leikmyndar
og bUninga, Sigurjón Jóhanns-
son og Else Duch, ærinn heiður
af þvi hve greið I gangi og ásjá-
leg sýningin reynist: annars
vegar Iburðarleg Imynd
Feneyjaborgar, aðalsmanna og
borgarlýðs, hins vegar bjart og
klassiskt svipmót Bal-
monts-hallar þar sem ástin býr.
Smekkvisi og skýrleikur hennar
eru þau auðkenni þessarar sýn
ingar sem likleg eru að gera
hana varanlega i minni manns.
Eins og raunar fleiri Shakes-
peare-leikrit á Kaupmaðurinn I
Feneyjum sér nokkra sögu að
bakiá reykvisku leiksviði: áður
leikinn i Iðnó árið 1945, reyndar
meö sumum sömu leikendum og
nU taka þátt I sýningunni. Visast
væri gaman ef einhver sem svo
langt minni hefur geröi grein
fyrir þvi sem likt kann að vera
og ólikt með þessum tveimur
sýningum. En án þess að vita
neitt um efnið finnst manni ekki
óliklegt að með Harald Björns-
son i hlutverki Sælokks hafi
áhersla fallið I sýningunni i Iðnó
á skapgerðarlýsingu jUðans I
Feneyjum, hið stóra og
klassiska hlutverk I leiknum. Og
augljó'slega væri þess enn kost-
ur með Róbert Arnfinnsson i
hlutverki Sælokks I ÞjóðleikhUs-
inu.
Júðinn og
hefðarkonan
Það hygg ég samt að sé styrk-
leikavottur I þessari sýningu að
hUn hliðrar sér hjá þvi að halda
fram rannsókn eða lýsingu Sæ-
lokks umfram eða á kostnað
annarra efna leiksins. í svið-
setningu ÞjóðleikhUssins er virt
að verðleikum sU staðreynd um
leikinn, að hann er að meginefni
og formi til gleðileikur. Lýsing
Sælokks er að sönnu annað
skaut leiksins, þungamiðja i
hinum veraldlega heimi hans,
borgarlifsins i Feneyjum. En á
móti kemur annar heimur jafn-
gildur þessum, það er heimur
ástar og ævintýrs i Belmont þar
sem Portsia hin auðga og fagra
rikir. HUn er ekki bara imynd
LEIKHUS
EFT1R OLAF JONSSON
fegurðar, göfgi, sakleysis I
leiknum, og verður aðeins unnin
fyrir ósingjarna ást: það sýnir
sig lika að hUn ein stýrir nógu
veraldlegu viti til að ráða fram
Ur vélabrögðum jUðans, sigrast
á honum með hans eigin vopn-
um lagastarfs og réttarkröfu.
Um Sælokk gyðing er annars
þess að geta, að hann er öðrum
þræði arftekinn leikhUs-bófi,
ófreskja i mannlegri mynd. En
ekki nema öðrum þræði. Sælokk
er lika, eins og frægt hefur orð-
ið, manneskja með öllum sama
rétti mannlegs lifs og tilfinninga
og er annarra manna. Honum er
vegna kynþáttar sins UtskUfáð
Ur samfélagi auðs og aðals-
hræsni i Feneyjum, og á sér þar
ekki tilverurétt nema i krafti
eigna sinna: þar sem auður
hans er þar er lika hUs hans og
hamingja. Sé auði hans rænt er
lifi hans lika lokið, þaö er I
stystu máli niðurstaðan af saló-
monsdómi Portsiu i fjórða þætti
leiksins. Sé hlutverk Sælokks
öðrum þræði harmsögulegt er
það vegna þess að hann sætir
augljósu ranglæti i leiknum.
Hann gerir I krafti laga og rétt-
ar ómannlega kröfu um skulda-
skil þeirra Antóniós kaup-
manns, með veði i holdi hans.
En sU refsing sem á hann er lögð
I leiknum er að sinu leyti einnig
umfram lög og rétt, anda
þeirra ef ekki bókstaf, og fyrir
það ranglæti fæst ekki bætt.
Hófstilling hennar fannst mér
styrkur og prýði á mannlýsingu
Róberts Arnfinnssonar i hlut-
verki Sælokks: þau öfgalausu
skil sem Róbert gerði marg-
ræðu efni hlutverksins. Þau
komu heim við aðferð sýningar-
innar að öðru leyti. En aðferðin
tókst vegna þess að á var að
skipa leikkonu i annað
megin-hlutverk leiksins, hitt
skaut hans á móti Sælokk. Helga
Jónsdóttir vann ótvíræðan leik-
sigur kvöldsins I hlutverki Port-
siu með aðdáanlegu valdi á efni
þess, jarðneskum yndisþokka
og ljóðrænni andagift, alvöru og
gáska þess i texta og leik.
Þórhallur Sigurðsson og Róbert Arnfinnsson.
Ævintýr og
veruieikinn
1 heimi Portsiu i Belmont
koma saman ævintýra-minnin i
leiknum, prinsessan fagra og
eftirsótta á fjallinu, gátan um
skrinin þrjU sem verður að ráða
til að vinna ástir hennar, töfra-
hringurinn sem helgar hjUskap
þeirra Bassaniós, og raunar lika
spegilmynd hans i ástum Ner-
issu þernu (Þórunn Sigurðar-
dóttir) og Gratsianós (Sigurður
SkUlason). Sjálfsagt er þessi
efnisþáttur að sinu leyti enn
vandmeðfarnari en Feneyjalýs-
ingin en fórst hér engu siður Ur
hendi, atriðin með biðlum
Portsiu, furstunum af Marokkó
(Flosi ólafsson) og Aragóniu
(Bjarni Steingrimsson) sem
urðu tómt glens og gáski, eða
hin einkénnilega samblendni
ljóðrænnar og klUrrar kimni I
lokaþætti leiksins.
Margt leikenda kemur fyrir i
Kaupmanni i Feneyjum og fleiri
en hér verði getið I fljótu bragði,
og þar á meðal margt ungra
leikara. En það var að visu enn
einn styrkleikavottur sýningar-
innar hve jafnvig áhöfn hennar
virtist eftir þeirri aðferð sem
höfð var að efninu. Leiknum var
að verðleikum prýðilega tekið á
frumsýningu annan dag jóla.
en skyldi fannst mér veröa Ur
eiginlegu efni verksins, baráttu
biskups viö sjálfan sig, um-
hverfi sitt og innri mann uns
guðsmaðurinn sigrast á
veraldarmanninum og biskup
er búinn til að liða pislarvættis-
dauðann. Þessi barátta birtist i
viöskiptum og viðureign
Tómasar við presta sina, freist-
ara er vitja hans og riddaranna
sem vega hann aö lokum. Morð-
ið i dómkirkjunni er kristinn
helgileikur, umræða hans trUar-
legs og heimspekilegs eölis. Þar
fyrir kann uppger hins sæla
Tómasar við mannlegan metn-
að og veraldarhyggju, ofbeldi i
öllum þess myndum, aö eiga sér
viötækari skirskotun en helgi-
leiksins enn i dag, engu að siður
en þegar leikurinn kom fyrst
fram fyrir fjörutiu árum. Visast
er að þetta efni leiksins þurfi
fastari taka við en hér var
freistað til að koma fram og
njóta sin. En ótvirætt var hér
fitjað upp á verkefni sem gam-
an væri að fengi ýtarlegri Ur-
lausn — og augljóslega mundi
njóta sin vel hvort heldur væri i
Utvarp eöa sjónvarp.
Það sem langbest naut sin i
flutningi Leikfélags Reykjavik-
ur var á hinn bóginn ómengað
Ijóðlistarefni leiksins, kórar
„fátækra kvenna i Kantara-
borg” sem flétta atburðarás
hans, og mörgum hafa reyndar
þótt aðgengilegastir af efni hans
við lestur. Fimm leikkonur
fluttu kórana af alUð og ákefð,
og i kórunum heyrðist manni
lika þýðandanum auðnast mest
flug og kynngi tungutaks.
Neskirkja var fullsetin að
kvöldi þriðja ióladags og verk-
inu hlýtt með áhuga og eftirtekt.
Úr sýniiígu Leikfélags Reykja-
, vlkur á „Morð i dómkirkju” i
1 Neskirkju.
Eftir aö heyra verkið
flutt aðeins einu sinni
verður ekki lagt með
neinni sanngirni mat á
þýðingu Karls Guð-
mundssonar á Morðinu í
dómkirkjunni eftir T.S.
Eliot. En likast til er það
sanngjörn skoðun að
f lutningur verksins i Nes-
kirkju hafi einkum verið
bókmenntalegur viðburð-
ur, mest nýmæli að
sjálfri þýðingu leiksins
sem væri líka fróðlegt að
sjá á prenti fyrr en síðar.
Hvað sem leikrænum Ur-
lausnum efnisins annars liður
geröi flutningur Leikfélagsins
skilmerkilega grein fyrir efni
leiksins, atburðarás ef ekki per-
sónulýsingu dýrlingsins, eöa
trUarlegu eöa guðfræðilegu efni
hans, og veitti að minnsta kosti
visbendingu um skáldlegt orð-
færi og kveðandi, málfarslist
verksins. Hér var að visu ekki
um eiginlega leiksýningu að
ræða, heldur „leikræna fram-
sögn” textans við hinn einfald-
asta ytri umbUnað, en á undan
upplestrinum gerði Vésteinn
Ólason grein fyrir efnivið verks-
ins, sögu hins sæla erkibiskups
Tómasar Beckets i Kantara-
borg. ,
1 Neskirkju flutti Jón Sigur-
björnsson hlutverk Tómasar
sem vel naut hans miklu og
mynduglegu raddar. En minna
Leikféiag Reykjavikur: Þýöandi: Karl Guömundsson
MORÐIÐ 1 DÓMKIRKJUNNI Leikstjóri: Kjartan Ragnarsson
eftir T.S. Eliot Kynnir: Vésteinn ólason