Tíminn - 16.06.1966, Qupperneq 5

FEWMTUDAGUR 16. Júní 1966
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Aug-
lýsingastj.: Steingrímur Gíslason. Ritstj.skrifstofur í Eddu-
húsinu, símar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastræti 7. Af-
greiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523. Aðrar skrifstofur,
sími 18300. Áskriftargjald kr. 105.00 á mán. innanlands — í
Iausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f.
„Heima er
lífstrúarlindinu
Háskóli Islands hefur tekið upp þá nýbreytni að halda
sérstaka athöfn, er skólanum er slitið, og kandidötum
afhent prófskírteini. Ber að fagna þessu, enda hefur
það sætt nok’kurri furðu, hve lágkúruleg afhending próf-
skírteina hefur veáð, en sú athöfn á einmitt að vera
með hátíðleikablæ.
Við þessi skólaslit háskólans flutti prófessor Ármann
Snævarr, háskólarektor, hina merkustu ræðu. Lagði rekt-
or áherzlu á nauðsyn þess að efla Háskóla íslands, svo
hann verði hlutverki sínu sem bezt vaxinn. Of mikið fá-
læti hefur ríkt um hagsmunamál háskólans. Jafnvel
þeir, sem endurtaka í sífellu, að menntunin sé
bezta fjárfesting hverrar þjóðar, reynast hinir íhalds-
sömustu, þegar á reynir, og um það er að ræða, að nokk-
urt fjármagn sé af hendi þjóðfélagsins látið rakna.
Það var ekki fyrst og fremst sá kafli ræðu rektors, er
fjallaði um nauðsyn þess að efla háskólann, sem sérstaka
athygh va’kti, því að um það mál hefur rektor talað oft
og lengi, en því miður fyrir of daufum eyrum. En nú
ræddi rektor þann þátt þessara mála einnig, sem oft
hefur glatazt eða á borið skugga í hinni nauðsynlegu
og þakkarverðu baráttu háskólamanna fyrrir eflingu æðri
menntunar á íslandi. Og þessi þáttur menntamála á ís-
landi er ekki óverulegur, því að hann er í rauninni sjálf-
ur hornsteinninn í þeim grunni, sem Háskóli íslands
stendur á, en það er þörf íslenzkrar þjóðar fyrir að njóta
ávaxtanna af menntun sona sinna og dætra og vilji þjóð-
arinnar til að leggja mikið af mörkum í þeirri vissu, að
það skili sér aftur í ekki aðeins betur menntuðum ís-
lendingum, heldur einnig betri íslendingum ,og að aðrar
þjóðir og stærri, sem geta gert menntamönnum gylltari
og betri lífskjaraboð, hirði ekki afraksturinn af fram-
lagi fátækrar þjóðar til framsóknar og eflingar sjálfri
sér. Bresti þessi grunnur mun áhugi íslenzku þjóðarinn-
ar á að styðja myndarlega við háskóla sinn dofna. Ef
hins vegar tekst að styrkja þessa undirstöðu háskólans
frá því sem nú er, verður um leið tryggð blómleg upp-
bygging skólans. Það voru því orð í tíma töluð, þegar há-
skólarektor mælti þessi orð:
„Allt sérfræðilegt starf ber að vinna með því hugar-
fari, að mönnum sé skylt að þjóna þjóðfélagi sínu svo
sem verða má. íslenzk þjóð hefur lagt mikið af mörkum
til þess að gera yður kleift að njóta þeirrar undirstöðu
menntunar. sem þið hafið öðlazt. Það er ekki í mörgum
löndum, sem slík menntun, sem þér hafið notið, er lát-
in í té endurgjaldslaust. Og það er ekki í mörgum þjóð-
félögum, sem háskólastúdentar fá að njóta náms síns
óheft af herskyldu eða öðrum þegnskylduframlögum í
þágu þióðarheildar. íslenzkt þjóðfélag leggur nú ýmis-
legt rram til þess að létta stúdentum námið, svo sem
námslán og námsstyrki og aðra fyrirgreiðslu. Eg veit,
að þér muníð öll hugsa til þessa nú í dag með þakklæti
oo í fullri viðurkenningu þess, sem vel hefur verið gert
við yður. Ýmsir yðar munuð hljóta gylliboð um að taka
við störfum erlendis.Geymið þá yðar sjálfra. Land yðar
þarfnast yðar. Engin blóðtaka er þjóðinni þungbærari
en að sjá á bak sérmenntuðum sonum sínum eða dætr-
um. Minnizt þess, að heime er lífstrúarlindin".
TIMINN
.. ~ .................................
JOHN DANSTRUP:
V-þýzkir jafnaðarmenn lýsa
nýrri stefnu í Þýzkalandsmálinu
Telja bætta sambúð og aukin samskipti við Austur-Þjóðverja eðlilegan
undanfara sameiningar ríkjanna.
,,EG HEF skipt um skoðun.
Áður var ég á því, að skiptingu
Þýzkalands yrði að vera lokið,
áður en rætt yrði um endan-
leg landamæri. Nú er ég kom
inn á aðra skoðun. Hvað eina,
sem dregið getur úr spenn-
unni. verður að sitja í fyrir-
rúmi, og á þann hátt ber að
auka möguleikana á, að skipt
ing Þýzkalands hverfi úr sög
unni.“
Willy Brandt, yfirborgar-
stjóri, leiðtogi Jafnaðarmanna-
flokks Vestur-Þýzkalands kunn
gerði með þessum sögulegu orð
um á flokksþinginu í Dort-
mund, að flokkur hans breytti
algerlega um stefnu og viður-
kenndi, að Þýzkaland hlyti að
taka víðtækum afleiðingum
breytinga á stjórnmálaástand
inu í Evrópu undangenginn
áratug.
Jafnaðarmenn láta sér ekki
nægja að skipta um forgangs
atriði í Evrópumálunum.
Brandt kunngerði einnig á þing
inu. að breyta yrði afstöðunni
til Austur-Þýzkalands, en það
er eðlileg og rökrétt afleiðing
af hinni breytingunni. Hann
tók skýrt fram, að enginn
mætti vænta, að Bonn-stjórnin
viðurkenndi Austur-Þýzkaland
formlega, en þýzku löndin tvö
yrðu að koma á jafnrétti á
borði þar til unnt yrði að koma
í kring endursameiningu.
LÍTA VERÐUR í svip. yfir
þær meginbreytingar. sem
smátt og smátt hafa orðið á
gagnkvæmri afstöðu Austurs
og Vesturs umhverfis Þýzka-
land umliðinn áratug, til þess
að gera sér grein fyrir forsend
unum fyrir breyttri afstöðu
Brandts og hinni eftirtektar-
framsetningu.
Upphaflega var röð forgangs
atriðanna þveröfug við þetta
bæði í Þýzkalandi og Evrópu
yfirleitt. Konrad Adenauer,
fyrrverandi kanslari, og John
Foster Dulles, hinn látni utan
ríkisráðherra Bandaríkjanna, á
kváðu röðina endanlega á sinni
tíð. Hún var ákveðin, þegar
valdastríðið í Evrópu stóð sem
hæst. en hið tvískipta Þýzka-
land var aðalvígvöllurinn í því
stríði. Með ákvörðuninni var
viðurkennt sem megins.tefna
vesturveldanna, að ekki vær'
unnt að tryggja lækkaða
spennu milli Austurs og Ves1
urs fyrri en endursameining
Þýzkalands væri komin á. Það
er að segja Þýzkaland fyrst,
síðan önnur vandamái Evr
ópu”.
Af þessari ákvörðun motað-
ist öll stefna bandamanna i
deilumálum Austurs og Vest-
urs. Styðja áttí Vestur-Þýzka
land svo sem framast værí
unnt að þrýsta Sovétríkjunum
og öðrum austurveldum á öann
hátt til þess að samþykkja end
ursameiningu. Við þessa á-
kvörðun var Austur-Þýzkaland
aðeins viðurkennt sem her-
námssvæði Sovétríkjanna í
Þýzkalandi og þannig er til
vera þess enn viðurkennd opir
berlega.
Upp úr 1955 fór grundvöllur
þessarar afstöðu að raskast.
Reynslan í Ungverjalandsupp
reisninni, þróunin í eldflauga-
og kjarnorkuvopnaframleiðslu
Sovétríkjanna, efnahagsleg og
félagsleg þróun Austur-Þýzka-
lands sjálfs og stjórnmálaand-
svar Rússa, að krefjast viður-
kenningar á skiptingu Evrópu.
viðurkenningar þýzku ríkj-
anna tveggja og breyttra að-
ferða við minnkaða spennu í
Evrópu áður en Þýzkalands-
málin yrðu tekin til meðferðai
stuðlaði allt að því að kippa
fótunum undan Þýzkalands-
stefnu vestrænna þjóða, eða
með öðrum orðum röð forgangs
atriða í Evrópumálunum.
ÞRÓUNIN var farin að hafa
áhrif á afstöðu Bandaríkja-
manna til Evrópumálanna þeg
ar á valdaárum Eisenhowers
forseta. En stefnuhvörfin urðu
■ ekki ákveðin og lýðum ljós
fyrri en með tillögum, sem
John F. Kennedy sendi Sovét
mönnum 1962. Tilgangurinn
með þeim tillögum, sem fjöll-
uðu í raun og veru allar um
Þýzkalandsmálin, var í fyrsta
lagi að tryggja Austur- og Vest
ur-veldin hvor gagnvart öðr-
um, í öðru lagi að tryggja jafn-
rétti þýzku rikjanna tveggja á
borði, án opinberra viðurkenn
inga. og í þriðja lagi að viður
kenna Oder-Neiss-landamærin
í fraiúkvæmd.
Með þessum tillögum hafði
Kennedy forseti endaskipti a
forgangsröð atriða í Evrópu-
málunum. Héðan í frá átti
fyrst og fremst að draga úr
spennunni á öðrum sviðum og
síðan að undirbúa endursamein
ingu Þýzkalands sem ávöxt aí
lækkaðri spennu. Að baki
stefnubreytingunni bjó þegj-
andi viðurkenning flestra ríkja
í Austri og Vestri á því, að end
ursameining Þýzkalands meðan
kalda stríðið stæði sem hæst
væri ef til vill enn háskasam-
legri en skipting landsins
En Adenauer kanslari spillíi
mjög ákveðið fyrir framgang)
tillagna Kennedys og Rússat
höfnuðu þeim. Þeir óttuðust '
fyrsta lagi eflingu Vestur
Þýzkalands og stefnu og í óðru
lagi, að lækkuð spenna á þann
hátt sem Kennedy gerði ráð
fyrir yrði til þess, að þeir
kynnu að missa hin traustu tök
á stjórnmálum Austur-Evrópu
landanna, einkum þó Pólland?
og Tékkóslóvakíu.
í stað þess að fylgja frarn
tillögum Kennedys tóku Aust-
ur og Vestur með allri vaxúð
að nálgast hvort annað. Síð-
ustu þrjú, fjögur árin hafa far
ið fram mjög margar viðræðui
og önnur snerting orðið milli
Austurs og Vesturs. Þetta er
árangur hinnar breyttu stefnu
á fyrsta skeiði. Hvað Vestux-
veldin snerti réði ííér úrslitum
að Vestur-Þýzkaland varð
hvorki of langt á eftir né of
langt á undan í þessari þróun.
Smátt og smátt tókst að
knýja Bonn-stjórnina til þátt-
töku í þesari breyttu stefnu,
en ekki reyndist þó unnt að
koma á verulegri epinberri
snertingu fyrri en Ludwig Er
hard var tekinn við kanslara-
starfinu, og Gerhard Sehröder
utanríkisráðherra, tók að að
hyllast örlítið frjálslyndari
stefnu en áður. Og ioks þegar
de Gaulle, forseti Frakklands,
tók að nálgast Austur-Evrópu
og ýtti á þann hátt al.varlega
við Vestur-Þjóðverjum, gat
gamli kanslarinn fengið tylgis
menn sína til að lýsa yfir, að
tekið væri að draga úr hætt-
unni af Sovétríkjunuin og hún
myndi fara rénandi. Valdhaf-
arnir í Bonn létu á ýmsan hátt
í Ijós, að þeir væru fylgjandi
hinni nýju aðferð við að draga
úr spennunni, og Erhard lét
þetta einnig koma fram eins
berlega og hann þorði í tilíög-
um sínum í Evrópumálunum
í marz í vetur. Afstaðan át.ti
að gefa til kynna. að skipti
forgangsatriða væru á góðum
vegi, einnig hjá leiðandi mönn
um í Bonn, en jöfnum höndum
þó, að aðstæður væru enn of
erfiðar eða hættulegar til þess
að ríkisstjórnin og kristilegir
demókratar lýstu yfir opinberu
fylgi sfnu við hina breyt.tu
stefnu.
Erich Mende, leiðtogi
frjálsra demókrata, hafði þó
unnið að því innan ríkisstjórn-
arinnár, að förinni yrði hraðað
mun meira eftir þessari braut.
En hin nýja stefna hafði þó
fest mun fastari rætur í þeim
sem lýtur forustu Willy
Brandts.
Ljóst var, að Brandt var í
senn leiðtogi stjórnarandstöð
unnar og yfirborgarstjóri Vest
ur-Berlínar. þegar hann flutti
yfirlýsingu sína. Hann hafði
fylgzt áhyggjufullur með því,
hvernig stefnan í kalda strið-
inu hafði orðið til þess, að
landamærin — einkum þó
landamærin í Berlín — urðu æ
ákveðnari og luktari, og juku
stöðugt stjórnmálavandann og
ollu meiri og meiri mannleg-
um erfiðleikum. Hann hafði
einnig fylgzt með upvexti hins
nýja Austur-Þýzkalands við erf
ið og mjög ströng skilyrði.
Willy Brandt og jafnaðar-
menn viðurkenndu, að ef hinni
gömlu stefnu væri fram haldið
óbreyttri enn í nokkur ár,
hlytu fljótlega að verða sprott
in upp tvö þýzk ríki, sem tæp
lega yrði unnt að sameina í
fyrirsjáanlegri framtíð. Þá
væri búið að svíkja íbúa Aust-
ur-Þýzkalands, sem annars
ættu sterka meðlíðan Vestm-
Þjóðverja. Þeir væru þá skyld
ir eftir óstuddir undir komm
Framhald a bls. 15