Vísir - 09.06.1975, Blaðsíða 7

Á undanförnum
árum hafa bókaútgef-
endur margsinnis lýst
þvi að það sem þeir
nefna „meðalbók” eigi
æ erfiðara uppdráttar á
markaði, bæði upp-
lag og sala hafi um
langt skeið farið
mmnkandi og hafi þó
enn minnkað til muna á
allra siðustu árum. Það
er að visu dálitið dular-
fullt hvernig þessi
niðurstaða er fengin —
varla byggist hún á vit-
neskju um raunveru-
legt upplag og sölu
allra útgefinna bóka á
hverjum tima. Hitt er
liklegt að útgefendur
miði tölur sinar við
reynsluna af eigin út-
gáfu, sem vitanlega
verður ekki vefengd
svo langt sem hún nær.
Baldvin Tryggvason reifaði
þetta mál ýtarlega í erindi sinu
á bókaþingi, eins og getið var i
fyrri grein um bókaútgáfuna.
Hann kemst að þeirri uggvæn-
legu niðurstöðu, að „meðalupp-
lag” sé nú komið niður i 1200
eintök, en „meðalsala” á fyrsta
ári sé aðeins 800 eintök. En þessi
niðurstaða byggist ekki á
heimildum um sölu tiltekinna
bóka heldur er hún umreiknuð
eftir heildarsölu islenskra bóka
nokkur undanfarin ár, áætluð-
um tölum um útgáfu nýrra bóka
og meðalverð bókar hvert ár.
Hér er nú ekki ætlunin að ve-
fengja hvað þá andmæla niður-
stöðum útgefenda. En ljóst er
sem áður, að „meðalbókin” er
dularfull reikningseining. Það
er t.a.m. augljóst, að ljóðabók,
sem gefin er út i 1200 eintökum
og selst á fyrsta ári i 800 eintök-
um hefur staðið sig allveg á sin-
um markaði. Varla þarf að vera
mikið tap á henni, en gróðavon
sjaldan mikil af ljóðabókum.
Allt öðru máli gegnir um stóra
skáldsögu — sem óskiljanlegt er
að unnt sé að gefa út upp á þessi
býti. En hvaða merkingu ber
meðaltal tilkostnaðar, út-
breiðslu og tekna þessara
tveggja bóka?
Athugun á útgáfu
Tölur Baldvins Tryggvasonar
um upplag og sölu má hins veg-
ar prófa með einföldu móti:
með þvi að taka saman yfirlit
um raunverulegt upplag og sölu
tiltekinna bóka sem út komu i
haust. Þvilikt yfirlit kemur
fram i töflunum hér á siðunni og
tekur sem sjá má til fimm
Hokka: islenskra skáldsagna,
ljóða, þýddra skáldsagna, sann-
sögulegra frásagna, sem svo
eru nefndar, bæði frumsaminna
og þýddra, og loks nokkurra
annarra rita, sem i fljótu bragði
urðu útundan i' þessari flokkun.
Þvi er ekki haldið fram, að
þessar tölur veiti rétta visbend-
mu um meðallagsupplag og
sölu allra útgefinna bóka i
fyrra. En hér er um að ræða
rúmgótt og að ég hygg sann-
gjarnt sýnishorn úr bókaflokk-
um sem mikið fer fyrir á hverj-
um jólamarkaði.
Bækurnar sem hér um ræðir
komu allar út i haust, allar i
fyrstu útgáfu. Tilfærðar eru töl-
ur um prentað upplag þeirra og
sölu i fyrstu lotu, eins og næst
verður komist að loknu uppgeri
við bóksala. Leitað var til 12 for-
laga og spurt alls um 50-60 bæk-
ur, eitt forlaga færðist undan að
svara, en önnur létu góðfúslega
umbeðnar upplýsingar i té.
Ekki þótti rétt að birta nöfn
bóka og forlaga, en upplýsingar
eru veittar og birtar með þvi
fororði að tölurnar séu ná-
kvæmar um upplögin en fari
eins nærri sölu og unnt er að
komast. Hér eru tölurnar ein-
Bœkur á markaði
1. islenskar skáldsögur og smásögur
Upplag 2300 Sala 1500
3100 3040
2000 965
800 350
1200
1500 350
G 1200 180
2000 850
1500 370
590
Meðaltal 1750 940
2. Ljóð
Upplag Sala
A 800 400
B 650
C 260
n 1000 350
E 700 360
F 250
G 500 55
H 75
— —
Meðaltal 750 300
3. Þýddar skáldsögur
Upplag Sala
A 2100 1600
B 3300 2800
C 3000 2500
D 2500 1600
E 2100 1800
F 1700 700
G 2800 1700
H 8000 5000
I 2500 1800
J 2000 1110
— —
Meðaltal 3000 2060
Sannsögulegar frásagnir
A
B
C.
D
E
F
G
H
I .
J.
K
L.
5. Ýmis önnur rit
A................
B ...............
C................
D................
E................
F ...............
Upplag Sala
950
1100
950
2515
1400
710
2500
2400
1500
1400
1240
1300
1500
Upplag Sala
... 1500 670
... 900 615
... 1500 810
... 3000 550
... 1500 930
... 4500 2900
1080
faldaðar svo að upplag standi
jafnan á heilu hundraði en sala
á hálfum eða heilum tug bóka.
Þess skai getið að ég hef áður
gert viölika athugun á upplagi
og sölu nokkurra bóka frá
haustinu 1972 og birtust greinar
um hana hér i Visi 16/18 október
1973. Niðurstöður þeirrar
athugunar má þvi hafa til
samanburðar við þessa. Þá ber
að gæta þess að hin fyrri athug-
un var gerð svo sem hálfu ári
siðar en þessi, og kann þess að
gæta að einhverju leyti i sölutöl-
um, sömuleiðis þess að mis-
jafnlega getur árað i bókmennt-
um og bókaútgáfu eins og
annars staðar. Einfaldasta
skýring á minni bóksölu 1974
en 1972 er vitaskuld að i haust
hafi bókaval verið minna og
lakara en tveimur árum fyrr.
Hrakspá staðfest
En best er að segja strax að
niöurstöður yfirlitsins hér á sið-
unni finnst mér mikils til koma
heim við kenningu Baldvins
Tryggvasonar um verulegan
samdrátt i bókaútgáfu á siðustu
árum, sé nokkuð að marka
þessar athuganir — sem ég held
að sé. 1 öllum flokkum eru upp-
lög minni og salan stundum
mjög verulega minni en tveim-
ur árum fyrr. 1 yfirlitinu i fyrra
komu fram fimm metsölubæk-
ur, sem náðu 3000 eintaka eða
þaðan af meiri sölu, tvær frum-
Önnur grein
eftir
Ólaf Jónsson
samdar og ein þýdd skáldsaga
og tvær sannsögulegar frásagn-
ir. í ár eru metsölubækur aðeins
tvær, ein frumsamin og önnur
þýdd skáldsaga (1:B, 3:H), og
salan minni en áður.
Hin harða kenning Baldvins
um örlágtmeðalupplag og sölu:
1200 og 800 eintök, reynist ekki
fjarri sanni, samkvæmt minu
dæmi, um frumsaminn íslensk-
an skáldskap i fyrstu útgáfu,
flokkana 1-2 í töflunni. Séu þeir
teknir saman reynist söiutala
Baldvins meira að segja of há:
meðalupplag skáldsagna, smá-
sagna og ljóðabóka i fyrra er þá
1300 eintök, og meðalsalan á
fyrsta ári svo mikið sem 655 ein-
tök. En þvi fer að visu all fjarri
að þessar meðallagstölur eigi
við um allar nýútgefnar bækur
frá i fyrra, eins og Baldvin hélt
fram i erindi sinu.
Um flokkana og bækurnar i
meðfylgjandi yfirliti er annars
þetta að segja:
Sögur og ljóð
í töflu eitt eru talin 10 dæmi
nýrra skáldsagna og smásagna
i haust. Til samanburðar er þess
að geta að meðaltal upplags og
sölu i sambærilegum flokki frá
1972reyndist 2800 og 1925 eintök.
Þar á meðal var að visu ein
mjög afgerandi metsölubók. En
jafnvel þótt hún væri frátalin
reyndust meðaltöl 9 frumsam-
inna skáldsagna 1972 vera 2400
og 1560 eintök — sem bera má
saman við meðaltalið hér á töfl-
unni. Hér finnst mér munurinn
vera of mikill til að þvi verði
kennt um að i haust hafi færri
góðar innlendar skáldsögur
verið á boðstólum en haustið
1972, og þó svo hafi liklega
verið.
Enn dapurlegri en ella verður
hlutur innlendra skáldmennta
ef gáð er að þvi að þrjár bækur á
töflunni, 1:A-C eru afdráttar-
lausar afþreyingarsögur.
Meðalsala þeirra er 1890 eintök,
sem þrátt fyrir allt er viðunan-
legt, en allra hinna bókanna á
töflunni aðeins 555 eintök. Slikur
umtalsverður munur kom ekki
fram á „afþreyingarsögum” og
„alvarlega stiluðum bókmennt-
um” við hina fyrri athugun. En
án þess að fara nánar út i verð-
leika bókanna eru þrjár þeirra,
1: H-J verk höfunda sem taldir
munu meðal helstu höfunda af
yngri og miðaldra kynslóð.
En til marks um áhrif rit-
dóma á bóksölu er þess að geta
að um þrjár fyrstu bækurnar, 1:
A-C held ég að engir ritdómar
hafi birst nema um eina þeirra,
en um þær siðustu 1: H-J, birt-
ust ýtarlegar umsagnir i öllum
blöðum.
Af 8 ljóðabókum á yfirlitinu
eru fjórar þeirra eftir virta og
viðurkennda höfunda, 2: A-D,
en af hinum eru tveir byrjendur
2: F-G, en tveir munu þekktari
fyrir önnur umsvif en skáldskap
sinn. Hérkoma fram bækur sem
nánast engan hljómgrunn fá, 2:
G-H, og er varla að maður fáist
til að trúa svo litilli sölu. 1 fyrri
athugun reyndist meðalupplag
og sala ljóðabóka hvort tveggja
meiri, 920 og 420 eintök.
Um ljóðin má ennfremur geta
þess að allt eru þetta bækur sem
regluleg forlög gefa út. Fjölrit-
uð einkaútgáfa ljóða ryður sér
nú til rúms, og i fyrra hygg ég
að ailtaf hafi viðlika margar
ljóðabækur komið út i slikum
sniöum, en um upplag og sölu
þeirra er fátt vitað. Samt mætti
segja mér að dæmi séu um slfk-
ar bækur sem jafnvel og betur
hafi gengið og þær sem hér eru
taldar.
Satt eða logið
Þegar kemur að þýddum
skáldsögum fer minna fyrir
samdrætti i útgáfunni fljótt á
litið en I islenskum skáldritum
sem sjá má á töflu 3. Þar eru
taldar 10 afdráttarlausar
skemmtisögur, sem ekki gera
sér upp nein bókmenntaleg er-
indi við lesandann, hvað sem
öðrum verðleikum þeirra liður.
Allt er þetta stabil vara á jóla-
bókamarkaði, 3: A-D eru ástar-,
lækna- og herragarðssögur, all-
ar held ég eftir höfunda sem hér
ganga ár eftir ár, 3: E-F eru
njósnasögur, 3: G-H striðs- og
mannraunasögur, báðar eftir
höfunda sem margar bækur
eiga fyrir á islensku og ganga
aftur hver jól, 3: I-J nýmóðins-
legar hryllingssögur, að ég held.
Meðaltal sambærilegs bóka-
flokks haustið 1972 voru 3100 og
2260 eintök. Eri þar voru með i
hóp nokkur dæmi svonefndra
góöra bókmennta sem eins og
vænta mátti seldust miður en
skemmtisögurnar. Meðaltöl
hinna hreinu og beinu reyfara
einna, 6 bóka i flokknum, voru
þá um það bil 3700 og 3025
eintök. Þá eins og nú var afger-
andi metsölubók meðtalin.
Af þvi áður var vikið að áhrif-
um ritdóma má svo sem nefna
það að um fáar þessar bækur
held ég að hafi verið skrifað i
blöð, hvað þá fjallað um þær i
bókmenntaþáttum útvarps og
sjónvarps.
1 4ðutöflueru talin 12 dæmi úr
fjölskrúðugum bókaflokki, sum-
part innlends efnis, 4: A-F,
sumpart erlends, 4: G-L. Eins
og þýddu skáldsögurnar áður
held ég að allur þorri þessara
bóka, ef ekki alveg allar, sé ein-
vörðungu tilkominn af söluvon á
jólamarkaði en i engu bók-
menntalegu skyni gerður. Allt
eru þetta eða þykjast vera
„sannar sögur”: 4: A-C ævisög-
ur og endurminningar, 4: D-F
ýmis tilbrigði þjóðlegs fróð-
leiks, 4: G-H striðssögur, 4: I-J
mannrauna- og sæfarasögur, en
4: K-L frásagnir um dulræn eða
yfirskilvitleg efni.
Annars er hér eftirtektar-
verður munur á viðgangi inn-
lendra og þýddra bóka og kem-
ur að visu heim við fyrri tölur,
meðalsala innlenda efnisins
1270 eintök, en þess erlenda J720
eintök. Hér eru dæmi um bækur
sem vel hafa gengið eftir þvi
sem gerðist i haust (4:D,H) og
jafnvel selst öldungis upp (4:
G). En samdráttarmerkin eru
augljós á þeim mikla mun sem
víða verður milli upplags og
sölu einmitt i þessum dæmi-
gerða söluflokki — 4: B, F, K, L.
Ljóst ei að hér hafa ýmsar sölu-
vonir brugðist útgefendum. En
erfitt er um samanburð við hið
fyrra ár af þvi að þá komu fáar
slikar bækur til athugunar og
gagngerar metsölubækur á
meðal þeirra, meðaltölin voru
þá lika 3500 og 2750 eintök.
Bækur útundan
Að lokum eru i 5tu töflu talin
sex dæmi sem efnislega ættu
heima i flokk 3 og 4, en hafðar
eru sér á parti vegna „bók-
menntalegra verðleika” sinna.
5: A-C eru erlend skáldrit, eitt
þeirra klassiskt verk en tvö
samtimasögur. 4: D-F eru inn-
lendar bækur, æviminningar og
ritgeröir eftir höfunda sem allir
munu teljast með hinum betri
mönnum. Ljóst er að ekki hafa
góöar bókmenntir i þessum
flokki frekar en öðrum átt upp á
pallborðið i haust — með einni
undantekningu, höfundi sem
verk hans ilifanda lifi teljast til
sigildra bókmennta.
Nóg er nú komið af tölum. En
i 4ju grein verður vikið að þvi
hvort og hvaða lærdóma megi
draga af þessu yíirliti um stöðu
bókaútgáfunnar.