Vísir - 28.07.1975, Blaðsíða 7

Vfsir. Mánudagur 28. júlí 1975.
7
k SÍ-OAIM i
Umsjón: Hildur
Einarsdóttir
Hvað verður um afbrota-
menn eftir að þeir koma
úr íslenzkum fangelsum?
Það, sem hér fer á
eftir, er samantekt úr
ritgerö til B.A. prófs i
almennum þjóðfélags-
fræðum við Háskóla ís-
lands og er eftir Ester
Guömundsdóttur.
Fjallar ritgerð henn-
ar um afbrot og af-
brotaferil 55 islenzkra
fanga.
I þessari samantekt verður
skýrt frá athugun á mönnum,
sem losnuðu úr afplánun úr is-
lenzkum fangelsum árið 1968,
einkum með tilliti til þeirrar
spurningar, hve margir leiðast
út i afbrot aftur eftir að hafa
tekið út refsingu sina i fangels-
inu.
Vinnuhælið að Litla-Hrauni er aðalfangelsi Islendinga. Þar er rými fyrir 52 fanga. Upphaflega var
þetta hús byggt sem fjórðungssjúkrahús á Suðuriandi 1922.
Með tilliti til þessa er at-
hugaður afbrotaferill 55 ís-
lenzkra fanga frá þvi þeir ljúka
afplánun 1968 og fram til 1.
janúar 1974. Inn i þetta verður
fléttað nokkrum fræðilegum
vangaveltum.
Brjóta afbrotamenn af
sér aftur innan 5 ára
frá úttekt refsingar?
Margarrannsóknir hafa leitt i
ljós, að flestir afbrotamenn
brjóta af sér aftur innan 5 ára
frá úttekt refsingar, ef þeir á
annað borð leiðast út i afbrot
aftur. Mestar likurnar fyrir af-
broti aftur eftir að sakamaður
hefur lokið fangavist sinni, er á
fyrsta árinu á eftir eða jafnvel á
fyrstu mánuðunum eftir að þeir
losna.
Þetta kom einnig fram i isl.
athuguninni. þvi að eftir 1968,
þá voru það 41% hópsins, sem
lentu i fangelsi innan eins og árs
og 63% innan fimm ára eða
samtals 35 menn. En 36%
heildarhópsins eða 20 menn
lentu ekki i fangelsi aftur eftir
afplánunina 1968.
Flest afbrotanna voru
auðgunarbrot, eða um 83%. I
flestum tilfellum var um
smáþjófnað og gripdeildir að
ræða eins og t.d. stuld á út-
varpstækjum, úlpum, kulda-
stigvélum og fleiri þess háttar
munum. Einnig var nokkuð al-
gengt, að tékkheftum væri stol-
ið og tékkar falsaðir og seldir
eða jafnvel nýir ávisanareikn-
ingar stofnaðir með fölsuðum
tékkum og þannig hægt að halda
áfram að svikja út fé. Afbrota-
mennirnir virtust komast yfir
mestu verðmætin með tékka-
falsi.
Edwin H. Sutheriand greinii
þjófa i tvo hópa :
Atvinnuþjófa, sem gera þjófn-
að að atvinnu sinni, þ.e. þeir
stela til þess að hagnast á þvi.
Þeir skipuleggja þjófnaðinn
fyrirfram og þeir verða að hafa
næga tæknilega þekkingu og að-
ferðir við iðju sina. í fæstum
tilvikum hefur fristundaþjófur-
inn eitthvað af þessum atriðum.
Samkvæmt þessari skiptingu
eru flestir islenzkir þjófar fri-
stundaþjófar, þ.e. þeir gera
þjófnað ekki að atvinnugrein
sinni og skipuleggja hann yfir.
leitt ekki fyrirfram.
Hefðbundin brot og nú-
tímabrot
I seinni tið hefur afbrotum
verið skipt niður i hefðbundin
afbrott.d. þjófnaðog gripdeildir
og nútima afbrot (hvítflibba-
brot), t.d. skattsvik.
Sutherland skilgreinir hvit-
flibbabrot sem brot, sem
manneskja i hárri þjóðfélags-
stöðu fremur i sambandi við
stöðu sina. Ennfremur segir
Sutherland, að hvitflibbabrot
eigi sér stað i fjölmörgum
starfsgreinum og tekur sem
dæmi lækna, sem selja alkohól
og lyf ólöglega.
Þau verðmæti sem um er að
ræða i hvitflibbabrotum, eru
oftast margfalt meiri en i heffr
bundnum afbrotum.
Hin hefðbundnu afbrot eru
Þeir gæta vel lyklanna að fangaklefunum, þessir verðir laganna.
Það er fremur þröngt um þá
blessaða, sem verður að stinga
inn öðru hvoru.
Þarna sést inn ganginn f einu af
fangelsum borgarinnar.
þess eðlis, að mun liklegra er að
upp um þau komist og flestir
þeir, sem fremja þessi afbrot
tilheyra lágstéttum. Siður
kemst upp um hvitflibbabrotin,
þar sem ekki er litið á mennina,
sem fremja þau sem liklega
afbrotamenn, þ.e. þeir tilheyra
efri stéttum.
Afbrot lágstéttarmanna
meðhöndlar lögreglan, ákæru-
valdið og réttardómar og þeir
nota viðurlög eins og sektir og
fangelsun. En afbrot efri-
stéttarmanna eru annað hvort
ekki gerð opinber eða einhverjir
sérdómstólar fjalla um málið og
viðurlögin eru oftast i formi að-
vörunar, leyfissviptinga o.þ.h.
og ekki nema i einstöku tilfell-
um fangelsisdómur.
Sutherland segir, að hvit-
flibbamennirnir liti ekki á sig
sjálfa sem afbrotamenn og al-
menningur og afbrotafræðingar
ekki heldur. En hviflibbabrotin
séu raunveruleg afbrot og lita
beri á þau sem slik.
Af þeim 55 mönnum, sem
losnuðu úr afplánun 1968, sat
enginn inni vegna hvitflibba-
brota. Og af þeim 1727 atriðum,
sem skráð hafa verið á saka-
skrá þessara manna, er ekki eitt
einasta hvitflibbabrot. Þetta
eru þvi allt hinir hefðbundnu af-
brotamenn og flestir fást við
alls konar smáþjófnað og tékka-
fals. Flestir þessara manna
tilheyra hinum lægst settu hóp-
um þjóðfélagsins og fellur það
inn i hinar hefðbundnu kenning-
ar um afbrotamenn, þar sem
eitt aðaleinkenni afbrota-
mannsins er talið vera það aí
tilheyra lágstéttunum.
Er samvinna i afbrot-
um á islandi?
Á timabilinu 1. jan. 1968 — 1.
jan. 1974 hlaut 41 maður, af
þeim 55 mönnum, sem losnuðu
úr afplánun 1968, samtals 145
dóma, þar af voru 55 dómar eða
38%, sem náðu yfir fleiri en eina
persónu, þ.e.a.s. tveir eða fleiri
tóku þátt i afbrotinu. En i 90
dómum eða 62% voru þeir
dæmdir einir sér, þ.e. aðeins
einn maður framdi brotiö. Það
virðist þvi algengara að þessir
menn séu einir að verki en að
þeir vinni saman i hóp.
I langflestum tilfellum er um
samvinnu að ræða i þjófnaði og
gripdeildum og einnig nokkuð
oft I skjalafalsi (oftast tékka-
falsi).
Menningarkimi af-
brotainanna.er hann til
hér á landi?
Félagsfræðingar lita á afbrot
sem atferli og allt atferli er lært
vegna samskipta við aðra, þess
vegna eru atbrot lærð. Þeir, sem
fástvið afbrot, vilja hafa sam-
skipti við aöra, sem einnig
stunda afbrot og lita umheiminn
sömu augum. Hópar sem hafa
þannig sérstöðu geta myndað
það sem félagsfræðingar kalla
menningarkima. Menningar-
kimi hefur ákveðin gildi og
ákveðnar reglur og tileinkar sér
ákveðið hegðunarmynstur.
Þessi ákveðni lifsstill og
gildismat, sem m.a. felst i þessu
orði menningarkimi, lærist að-
eins vegna samskipta við aðra,
sem þegar hafa tileinkað sér
þetta ákveðna menningar-
mynstur.
Samheldni, tryggð og vinátta
myndast innan hópsins og
byggist á utanaðkomandi
þrýstingi, þ.e.a.s. þeir standa
saman gagnvart utanaðkom-
andi aðilum.
Sérstakur orðaforði er oft
hluti menningarkimans og
verður tákn hópsins, takmarkar
hann og eykur um leið sam-
heldnina.
Af þeim 37 mönnum, sem
losnuðu úr afplánun frá Litla
Hrauni 1968, hafa 14 eða 38%
þeirra gælunöfn, þ.e.a.s. þeir
ganga ekki undir sinum eigin
nöfnum, heldur hafa gælunöfn
eða viðurnefni vegna einhvers
atburðar á afbrotaferli þeirra.
Þessir 14 menn hafa mun
fleiri atriði á sakaskrá sinni, ef
borið er saman við heildarhóp-
inn, einnig hafa þeir hlotið mun
fleiri dóma en hinir.
Afplánunartimi þeirra eftir 1968
er þó nokkuð lengri en afplánun-
artimi heildarhópsins. Einnig
virðist komutiðni þeirra vera
hærri.
Þetta gefur til kynna, að þess-
ir 14 menn séu mun athafna-
samari við afbrot en hinir, sem
ekki hafa gælunöfn eða viður-
nefni. Þvi er freistandi að álita,
að þarna sé um að ræða ein-
hvers konar menningarkima
afbrotamanna. Einnig er
ástæða til að halda, að hópurinn
verði til innan fangelsins og
eflist og þróist svo jafnt utan
þess sem innan.
Lokaniðurstöður
Flestir fangar i islenzkum
fangelsum eru I fyrsta lagi
vanaafbrotamenn (smáþjófar
og aðrir sem oftast gerast sekir
um auðgunarbrot). 1 öðru lagi
eru menn, sem gerzt hafa sekir
um alvarleg afbrot (eins og t.d.
manndráp og likamsárásir). I
þriðja lagi eru barnameðlags-
skuldarar.
Með tilliti til, hve margir
vanaafbrotamenn sitja inni i is-
lenzkum fangelsum, vaknar sú
spurning, hvort sáralitil fylgni
sé milli refsingar og afbrota-
hneigðar. Svo virðist vera, eftir
þessu að dæma. Þvi vaknar
önnur spurning: Til hvers eru
fangelsi okkar Islendinga?
I lokaorðum i ritgerð Esther-
ar Guðmundsdóttur segir: —
Fangelsi okkar Islendinga
virðast þjóna fyrst og fremst þvi
hlutverki að vera geymslustofn-
anir, sem taka vanaafbrota-
menn úr umferð um tima og
gera þá þannig óskaðlega og um
leið vernda þjóðfélagið og þegna
þess fyrir vissum afbotum og
afbrotamönnum og ef til vill til
varnaðar öðrum frá þvi að
fremja sams konar afbrot.
Minna virðist aftur á móti
vera um, að mennirnir endur-
hæfist i fangelsinu, þ.e. að þeir
fremji afbrot siður eftir að þeir
losna úr fangelsum.