Vísir - 18.11.1975, Blaðsíða 9

9
Einar Magnússon
mannatrú, sem m.a. byggðist á
þvi að mætti maður að norðan
manni að sunnan og báðir voru
skeggjaðir og skuggalegir á
góðum hestum og hinir viga-
legustu i fjallaferð, mun hvor
um sig hafa talið hinn vera úti-
legumann. Ráðið við þvi var að
stiga af baki, leysa istaðsól frá
boga og byrja að slást með
istööunum. Báðir komu sárir og
móðir til byggða úr slikri orra-
hrið og báðir sögðu hrikalega
útilegumannasögu. Aðeins hef-
ur fundist búskapur Fjalla--
Eyvindar eftir allar þessar
sögur og tvær hauskúpur er
Páll Arason var beðinn að reiða
til byggða i frægum Dodge
Weapon (Pálinu) ístööin hafa
að líkindum verið ivið of þung á
þeim höfuðbeinum.
Eftir striöið þustu fjallabil-
stjórarnir inn i hvern kima
miðhálendisins og útblástur úr
pústurrörum lagði liknarhjúp
yfir hinar fjallháu sögusagnir
um skeggjaða og digra menn
með istaðsólar.
Guölaugur Jónsson hefur áður
skrifað bókina Bilar á Islandi,
sögu fyrstu bilanna, en þá mun
upptalið, það sem helzt hefur
komið út um bila og bflstjóra
sérstaklega. Fyrstu
Ingimar Ingimarsson
en þessar tvær bækur, Bflar á
tslandiog Hálendið heillargera
meira að þvi að æsa upp I manni
hungrið en að þær séu tæmandi
frásagnir af bflum og mönnum.
Þær eru þó báðar heiðarlega
geröar og þjóna þvi, sem þeim
er ætlaö. Hins vegar er mörg
óskráð saga eftir um þetta efni.
Ekkert hefur átt meiri þátt i þvi
að breyta lifi fólks en billinn á
þeirri öld sem við lifum. Og fátt
mun það sem ekki hefur gerzt i
bfl. Bandariski rithöfundurinn
John Steinbeck hefur reyndar
sagt að blllinn hafi riðlað hinni
engilsaxnesku fjölskylduhug-
sjón, og er þá aðeins nefndur
hluti þess, sem billinn hefur af-
rekaö.
1 bókinni Hálendið heillar,
segja menn sögur af ferðum sin-
um. Yfirleitt er frásögninni svo
i hóf stillt, að hvergi örlar á þvi
að um svaðilfarir hafi verið aö
ræða, þó fór ekki hjá þvi að
menn væru næstum eins mikiö
undir bilum sinum og uppi i
þeim, þegar tosa þurfti þeim
áfram yfir blaut svöö upp regn-
votar brekkur eða koma þeim
gegnum jökulleir. Hálendis-
feröir á þeim tima, sem bókin
fjallar um, voru ekki neinar
skyndiferðir. Þær voru Iþrótt og
Brandur Stefánsson
að springa af tómri
geðshræringu. Mér er sem ég
sjái hálendið nurniö á slikum
tikum. En mennirnir hafa ekk-
ert breytzt. Ólafur Ketilsson er
enn að keyra, og svo er um
flestahina. Guðmundarnir fara
á fjöll á hverju sumri, þótt báðir
þyrftu aö sinna stórum fyrir-
tækjum, annar bilaúthaldi sinu,
en hinn þvi ágæta fyrirtæki
Kistufelli sem freistar að blása
nýju lifi og karakter i uppgefna
mótora. Bjarni i Túni, Ólafur
frá Dalseli, Vatna-Brandur,
Ingimar og úlfar eru meira að
minna við akstur. Páll Arason
er aö visu skilinn við Palinu, en
til eru fleiri bilar. Svona mætti
lengi telja. Og þessa fjallamenn
dreymir alla eins og Einar,
þegar hann sagði:
Nú dreymir mig — um Stóra-
sand
i stormi.
Hann steypir höröu, svörtu
regni
á landiö.
Og við þessa tilvitnun finnur
maöur að brau i ryöjendurnir
þeir sem lögöu slóðirnar, eiga
skilið ítarlegra verk og meiri
arnsúg i textanum.
Bjarni Guðmundsson
Clfar Jacobsen
Guðmundur Jónasson
Hálendið heillar
Þættir af nokkrum helztu
öræfabflstjórum.
Skráð hefur Loftur Guðmunds-
son
Bókaútgáfa Þórhalls Bjarnar-
sonar.
í upphafi bllaaldar tóku menn
vélvagninum eins og nokkurs
konar aladinslampa, sem innt
gæti hvaða verk af hendi,
einungis ef sveifLnni framan á
honum væri snúiö. A timum
þegar engir vegir voru tii i
nútlmaskilningi hélt heil lest
ökumanna i bilum slnum i
kappakstur frá Paris til Peking.
Sænski ferðagarpurinn Sven
Hedin ók i Fordbil um Góbieyði-
mörkina, ýmist aftan i dráttar-
dýrum eöa fyrir handafli og
þótti sjálfsagður ferðamáti.
Þannig tóku menn bifreiöinni i
fyrstu, eins og henni væru allir
óvegir færir. Það kom hins
vegar á daginn, að fyrst með
tilkomu tveggja drifa bila var
hægt að tala um raunveru-
Páll Arason
iega torfæruvagna. En íyrir
þeirra dag höfðu velflestar tor-
færur verið yfirstignar á biium
er voru þannig úr garði gerðir,
að i dag myndu fæstir treysta
sér á þeim austur yfir heiði.
Billinn kom snemma til Islands,
og löngu áöur en nokkrir vegir
voru til fyrir utan einstöku torf-
brýr yfir mýrarslörk og smá
ruðning á stórgrýti, svo fært
yrði hestum.Ensvotil strax voru
hafnir flutningar á fólki og
varningi á þessum bilum, og
virtist ekki saka, þótt engir
væru vegirnir, og heldur ekki
brýr. Þeim var ekið yfir klof-
djúp vötn, jökulsár og vaðla,
eins og ekkert gæti drepiö á vél-
inni eða fengið hjólin til að hætta
að snúast. Og það merkilega
skeði, að yfirleitt drapst ekki á
velinni og hjólin snerust án af-
láts allt á leiðarenda.
Fyrstu
erfiðisjálkar
vegleysanna
Bflategundirnar, sem hingaö
fluttust fyrst hétu ýmsum nöfn-
um. En brátt urðu það
tegundirnar Ford og Chevrolet,
sem nutu mestrar hylli, þótt
Guðmundur Jónasson
þeir hefðu kannski ekkert
Dusenberg útlit. Þessir fyrstu
erfiðisjálkjar vegaleysa virtust
hafa hjöralið við hverja skrúfu,
hálfhringslaup var kannski i
stýrinu, girarnir voru ekki
annað en stigaborðar, og stund-
um þótti, upp á kr.gftinn betra
að snúa þeim við i brekkurótum
og aka þeim aftur á bak upp
versta hallann. Mikil framför
varð með tilkomu venjulegs gir-
kassa, rafgeymis og þæginda
eins og startara. Um það leyti
voru einnig farnir að fæðast hér
vegabútar og kannski komin
einbrúeða tvær, þótt það verði
að segjast að vegasamband
komst á um allt ísland , nema
við örætasveitina, á furðu
skömmum tima, og þó var mest
af vegum lagt á svörtustu
krepputimum, sem yfir landið
hafa fengið frá þvi i hallærum.
Bfllinn knúði á um framfarir.
Þetta kemur allt i hugann við
að fletta nýrri bók um fyrstu
öræfabflstjórana islenzku, sem
Ólafur Auöunsson
Hófsvaðs), Olfar Jacobsen, Páll
Arason og Ásgeir Jónsson, sem
segir frá ferð sem endaöi með
aöstoð við björgun áhafnar
Geysis.
Þarna er m.a. frásögn Einars
Magnússonar af fyrstu ferðinni I
bfl yfir hálendið siðsumar 1930 I
Ford árgerð 1925, fyrstu bilferð i
Þórsmörk og ýmsum öðrum
feröum, þegar lagðar voru
slóöir um hálendið i fyrsta sinn.
í þá sporaslóð fara nú margir
á ári hverju á beztu tækjum,
sem völ er á, og ólikt beysnari á
að líta en gömlu bilarnir, sem
gengu oft fyrir vatni og guðs-
blessan að þvi er virtist.
Það kemur fram af þessari
bók, að bflferðir um hálendið
hófust ekki að ráöi fyrr en i
stríðslok, og þá auðvitað með til-
komu tveggja drifa bfla, eins og
jeppans, en það þurfti samt
sem áður áræði og færni til að
komast leiðar sinnar um veg-
leysurnar. Ekki var þá öld liðin
frá þvi að eimdi eftir af útilegu-
mannraun, sem aöeins kjark-
mönnum var áskapað að hafa
ánægju af. Þær slóðir, sem
þessir menn lögöu fara nú
þúsundir erlendra túrista á
sumri hverju til að horfa á
auðnina og sandinn, sem Einar
Benediktsson, sagði að
dökknaði „undir Brjóstum
hvitra svana.”
Bilar eru auðvitað ekki nema
hluti af öræfaferðum. Þó var
eins og bilar i kringum 1930
heföu þá persónu, að þeir gætu
jafnvel notið náttúrufegurðar,
enda sáust þeir vart öðruvísi en
á kafi I stargresi og punti, eins
og þeir væru vaxnir upp úr
jörðinni. Siðan hafa þessir
eiginleikar horfið, einnig sú sér-
kennilega lykt af smurolium og
benzini, og finum leður-
áklæðum, sem ætið fylgriu
þeim. Ganghæfni þeirra var
viðbrugðið og vélar þeirra urðu
jafngamlar mönnum.
Nú er kramið orðið há-
þrýst og hálf vitlaust, og á til
Ólafur Ketilsson
Loftur Guðmundsson hefur
tekið saman. í þessari bók segir
frá hálendisferðum ýmiskonar.
Ólafur Ketilsson á þátt i
bókinni, þótt hann hafi lengst af
ekiðausturi Laugardalinn og til
baka. Þá verður Einar
Magnússon, fyrrv. rektor, vart
talinn til bilstjóra, þótt hann eigi
kannski meira i þvi máli að
farið var aö aka um öræfin en
flestir aörir. Fullur sómi er að
báöum þessum mönnum i hópi
öræfabilstjóra, og um öku-
mennsku Ólafs Ketilssonar ætti
raunar að skrifa heila bók við
tækifæri af einhverjum þeim,
sem þekkir vel til bila og öku-
manna, slikur samnefnari er
hann fyrir alla þá, sem meö
skóflu I hönd, járnkarl eða
girðingarstaur að hjálpartækj-
um, komust allra sinna feröa,
jafnvel yfir rótlausar mýrar.
Þráinn og þvermóðskan bættu
upp það sem vantaði á hestöflin.
Hinir i bókinni eru: Brandur
Stefánsson i Vik, oft nefndur
Vatna-Brandur, Ingimar Ingi-
marsson, Guömundur Jónasson
frá Völlum. Ólafur Auðunsson
frá Dalseli, Bjarni
Guðmundsson I Túni, Sæmund-
ur ólafsson (sem segir sögur af
Guömundi Jónassyni, höfundi
bílstjórnarnir voru hetjur sins
samtima, svona eins og flug-
menn urðu nokkru slðar og
poppstjörnurnar eru i dag með
viðkomu i harmonikuleikurum,
IbókmenntirI
eftir Indriða
G. Þorsteinsson
VISIR I Þriöjudagur 18. nóvember
1975
cTVIenningamiál
Þeim voru allir vegir f œrir