Vísir - 18.11.1975, Blaðsíða 10

Þriðjudagur 18. nóvember 1975 VISIR
cTVLenningarmál
TONLIST
Debussy, Brahms
og Arni Björnsson
Umsjón:
Atli Heimir
Sveinsson
Sinfóniuhljómsveit islands
4. tónleikar 13. nóvember 1975.
Efnisskrá:
Debussy: Þrjú næturljóð —
Nuages, Fetes, Sirenes.
Árni Björnsson: Upp til fjalla,
hljómsveitarsvita.
Brahms: Konsert fyrir fiðlu og
selló i a-moll op. 102.
Einleikarar: Hideko Udagawa
og Gayle Smith.
Stjórnandi: Karsten Andersen.
Næturljóð Debussys
eru i hópi bestu, en
jafnframt vandmeð-
förnustu verka hans.
Þegar þetta verk og
önnur stórverk De-
bussys eru borin
saman við annað það,
sem samið var um
aldamótin sést glöggt
hversu byltingakennd
tónhugsun háns var.
Debussy var kannski
fyrsta tónskáldið, sem
hugsaði algjörlega i
hljómsveitarlitum, það
er t.a.m. þýðingarlaust
að gera pianóúrdrátt af
verkum hans, svo að
gagni komi.
Erfiðleikar i flutningi Nætur-
ljóðanna eru þeir að ná fram
skýrleika tónbálksins og ná-
kvæmni i litablöndun hljóðfær-
anna. Debussy er hvergi ó-
greinilegur né þokukenndur
hann er raffineraður. Karsten
Andersen og Sinfóniuhljóm-
sveitinni tókst oft prýðilega að
ná fram þessum einkennum
verksins. Að visu var fyrsta
næturljóðið, um skýin, nokkuð
dauflegt og þunglamalegt, en
næsti þáttur var afburöa vel
spilaður með þeirri glitrandi
nákvæmni sem þessi músik
þarfnast.
Kór Menntaskólans við
Hamrahlið þ.e.a.s. kvenradd-
irnar sungu með í þriðja nætur-
ljóðinu, um sirenurnar, og
gerðu það vel. Að visu var
jafnvægi milli kórs og hljóm-
sveitarinnar ekki nógu gott —
kórinn er hér ekki mótleikari
hljómsveitarinnar heldur er
hann hugsaður og meðhöndlað-
ur efns og hann væri eitt af
hljóðfærum hennar. Þetta náð-
ist ekki nógu vel fram, — kórinn
skar sig of mikið úr.
Persónulegur still
á þjóðlegum
grunni
Sinfóniuhljómsveitin hefur,
það sem af er vetrar, flutt is-
lenskt verk á öllum tónleikum
og er það vel. Vonandi verður
ekki látið hér við sitja heldur
haldið áfram á þessari braut.
Hljómsveitarsvita Arna Björns-
sonar var frumflutt árið 1940 og
er fyrsta islenska verkið sem
flutt er af islenskri hljómsveit á
tónleikum hér, ásamt hljóm-
sveitarsvitu Karls O. Runólfs-
sonar ,,A krossgötum”.
Verkið er þvi timamótaverk i
okkar stuttu tónlistarsögu. Það
var mjög ánægjulegt að heyra
þetta verk enda flutningur
vandaður i alla staði. — Það er
áheyrilegt og vel skrifað fyrir
hljómsveit. Árni vinnur i
persónulegum stil á þjóðlegum
grunni. 1 verkinu skjóta islensk
þjóðlög upp kollim A=amt
stefjum i þjóðleguu. Opjo
sem raunar einkennir alla kon-
serta Brahms. Og að lokum smá
útúrdúr: Skýringar á verkum i
efnisskrá geta verið gagnlegar,
ef þær gefa upplýsingar um höf-
undinn, tilurð verka, form
þeirra og sérkenni. En eftirfar-
andi frasar eiga litið skylt við
Debussy eða Næturljóð hans.
Stefin eru lipurlega samanflétt-
uð og úrvinnsla þeirra er i senn
skemmtileg og sannfærandi.
Flutningur þessa verks sannar
að við eigum prýðilega hljóm-
sveitarmúsik frá fyrri árum
sem hefur ekki verið lögð nógu
mikil rækt við.
Staðall
músik-markaðarins
Konsert Brahms fyrir fiðlu og
selló er sérstætt verk. Á barokk-
timanum var algengt að samdir
væru konsertar fyrir tvö eða
fleiri hljóðfæriioghljómsveit. En
á 19du öld voru nær eingöngu
samdir einleikskonsertar. Tvær
ungar konur, fiðluleikarinn
Hideko Udagawa og Gayle
Smith léku einleikshlutverkin i
þessum tvenndarkonsert.
Þær eru báðar afburða spilar-
ar og léku óaðfinnanlega og oft
glæsilega. En hins vegar verður
að segja það, að ungir hljóð-
færasnillingar nú á timum
draga mjög dám hver af öðrum.
Persónuleg túlkun og skilningur
á verkum verður æ sjaldgæfari.
Það er staðall músikmarkað-
arins sem ræður. En svona er
þettaáfleiri sviðum mannlifsins.
Karsten Andersen stjórnaði
hljómsveitinni af miklum
myndugleik og festu. Honum
tókst vel að draga fram hina
sinfónisku drætti konsertsins,
1 tt&Jq&L1 stað
túlkunaiTlí^.tar
„1 stað túlkunarmáttar verða
blæbrigðin I fyrirrúmi, og um-
bverfisáhrif koma i stað sinfón-
iskra laghátta. Hann málar af
hljómlitaspjaldi sinu tindrandi
tibrá i gagnsæjum þokuhjúp.og
nær með þeim hætti jafn fjöl-
breyttum áhrifum og vinir hans
gerðu i listaverkum sinum.
Glitrandi tónaflóðið mettast
dulmögnuðum töfrum, sem fin-
gerð viðkvæmni tvinnast saman
við á þann hátt, sem frans-
mönnum einum virðist vera
lagið. Debussy samdi noktúrn-
urnar þrjár árið 1899. Hin fyrsta
fjallar um skýjamyndanir, sem
láta áheyrandann frekar skynja
skýjafar á himni heldur en
ákveðnar myndir. óraunveru-
legir og þokuslegnir líða hljóm-
arnir hjá, leysast upp og brotna,
renna saman á ný og svifa lctti-
lega á braut til þess eins að laka
á sig nýjar myndir. Tónmynd-
irnar líða hjá i fölleitu skinimeð
óvissum útlinum likt og fjarlæg
ský.
önnur noktúrnan er ákveðn-
ari, gædd hátiðlegum heillandi
tofrum. Frjálsir, iðandi hljóm-
ar og hrynjandi vefjast og
sveiflast saman. Ýms stef fá
fastari form, hniga og hverfa og
skjóta aftur upp kollinum. Ljós-
keila skýst út úr myrkrinu án
þess þó að varpa neinni
ákveðinni birtu, þó er eins og
greina megi útlfnur elskenda
hér og þar, Gjallandi trómetar
boða skrúðfylkingu, sem nálg-
ast óðfluga, fer hjá með skraut-
legum búnaði og fjarlægist i
myrkrinu. iðandi hljómakösin
færyfirhöndina á ný, uns nætur-
golan feykir siðustu hátiðar-
gestunum út i næturhúmið.
1 þriðju noktúrnunni hljómar
heillandi hafmeyjasöngur i
vaggandi öldunið. Glitrandi
töfrahljómar hefjast og hniga,
þokukennd stef og seiöandi
hljómar leika undir munúðar-
fullum og sætlega lokkandi
kvennaröddunum. Þannig liður
sýnin hægt hjá, ljúft og dreym-
andi, en óhöndlanleg eins og
draumfögur hilling.” (Letur-
breytingar minar).
Ekki veit ég hvaða tilgangi
svona skrif eiga að þjóna. Ég
get ekki imyndað mér að þessi
óskiljanlega vella skýri Nætur-
ljóð Debussys á nokkurn hátt.
Aftur á móti gæti hún spillt fyrir
skilningi þeirra sem glæptust á
að taka þetta alvarlega. Og ég
er hræddur um að Monsieur
Croche anti-dilettante (dulnefni
sem Debussy notaði þegar hann
skrifaði greinar og gagnrýni)
hefði orðið fremur óhress með
þvilikar útlistanir. Ég veit að
það er erfitt að skrifa um músik
og skýra hana i orðum. Manni
hættir stundum til að nota merk
ingarlaus lýsingarorð. En fyrr
má nú rota en dauðrota. Höf-
undir ofangreinds samsetnings
er þó svo klókur að láta hvergi
nafns sins getið.
Atli Heimir Sveinsson
Hann kann lít fót-
um sínum forróð"
A FOSTUDEGI
Vilmundur
i tilefni af grein Vilmundar
Gylfasonar „Þorskar, Þrýsti-
hópar, Rikisbankar”, sem birt-
ist i Visi hinn 7. nóvember sl„
þar sem m.a. er veitzt mjög
harkalega að Jóni G. Sólnes,
fyrrv. útibússtjóra Landsbanka
tslands, Akureyri, langar niig
að koma á framfæri nokkrum
athugasemdum og skýringum.
Vilmundur kallar Jón ýmist
landsbankastjóra eða útibús-
stjóra, en á þessu tvennu er
reginmunur, eins og flestir
munu vita. tJtibú er að sjálf-
sögðu ekki sjálfstæð stofnun,
heldur aðeins deild innan bank-
ans. Útibússtjóri starfar undir
eftirliti bankastjórnar, sem er
skipuð bankastjórum aðalbank-
ans, svo og bankaráðs. Til þess-
ara aðila eru sendar skýrslur
mánaðarlega um útlán banka-
útibús, þannig að yfirstjórn
bankans getur ætið fylgzt með
þvi, hvort óeðlileg útlán eða út-
lánaaukning eigi sér stað.
Vilmundur segir berum orð-
um i grein sinni, að Jón G. Sól-
hes hafi með óhóflegum útlán-
um notaö rikisfjármuni til þess
að kaupa sér leiðina til valda.
Kapp er bezt
með forsjá
Það sannast hér hið forn-
Athugasemdir við
grein Vilmundar
Gylfasonar...
kveðna, að kapp er bezt með
forsjá, Vilmundur hefur verið
búinn að skrifa sig i mikinn ham
ogkann þvilitt fótum sinum for-
ráð. 1 ofurkappi sinu setur hann
fram sem staðreyndir skoðanir,
sem hann mun ekki geta fært
rök fyrir, enda sé ég ekki ástæðu
til þess að væna stéttarbræður
mina um, að þeir noti aðstöðu
sina sér til framdráttar.
Hverja keypti Jón G. Sólrestil
fylgis við sig á Akureyri? At-
kvæði hverra voru til sölu?
Telur Vilmundur, að það hafi
veriö forystumenn KEA eða
verksmiðja StS á Akureyri,
Slippstöðvarinnar h.f., Útgerð-
arfólags Akureyringa h.f. eða
Akureyrarbæjar, sem seldu at-
kvæði sin, eða forsvarsmenn
annarra atvinnufyrirtækja, sem
eru i viðskiptum við Lands-
bankann á Akureyri. Eða er
hann að saka norðlenzka kjós-
endur almennt um mútuþægni?
Noiienzkir kjósendur
una ekki aðdróttunum
Það er rétt að Vilmundur geri
sér þá staðreynd ljósa strax, að
atkvæði verða ekki keypt,
nema þau séu til sölu. Norð-
lenzkir kjósendur una illa þeim
aðdróttunum, að skoðanir
þeirra séu falar hæstbjóðanda
og mótmæla þeirri lit.isvirð-
ingu, sem þeim er þannig sýnd,
1 starf i minu sem útibússtjóri
ber eðlilega margt á góma, þeg-
ar menn koma i leit að láni og
oft lýsa þeir viðbrögðum ann-
arra útibússtjóra við málaleitan
þeirra, ekki sizt, ef þeir hafa
gengið bónleiðir til búöar. Það
get ég fullvissað Vilmund
Gylfason um, að engan hef ég
heyrt væna Jón G. Sólnes um, að
hann láti pólitiskar skoðanir
hafa áhrif á útlán sin eða noti
sér til pólitisks framdráttar.
Ég er ekkii sama stjórnmála-
flokki og Jón G. Sólnes, en ég tel
rétt að hafa það, sem sannara
reynist, og i grein Vilmundar er
Jón borinn sökum, sem ekki
hafa við rök að styðjast og þvi
eðlilegt að andmæla.
Akureyri 13. nóvember 1975
Steingrímur Bernharðsson.
Það rr til þrss að grra nýtt af
nállnní aft tala um þrýstihdpa I
samfrlaginu. hópa manna. srm
rigi samriginlcgra hagsmuna
aö g*la og ýli á þá srm hafa
»öld <>g ahrif til þrss aft koma
niilum slnum fram rða til þess
aö kmnast yfir fjdrmuni fyrir
sig og sina. Ilitt rr hrldur rkki
ykja gamall: óbrisluð grrmja
manna I garð stjórnmólamanna
ug amiarra valdhafa, srm liafa
rr.vnst ófærir um aðstanda gegn
ki öfugrrö I kröfugrröarsam-
frlagl, þótl hún sr hvort
tvrggja, ósanngjörn og frrkju-
Irg. Ilins vcgar virðasl
stjórnmiilainrnn laö visu mrð
undanlrkningum i skynja
vanmóll slnn. grtulrysi og
ræfildóm. Nöldur þrssara
manua I garð Jönasar llarali og
Jons Baldvins llannibalssonar
vrgna sjónvarpsþóttar I slöustu
viku talar þar skýrustu móll.
En i hverju getum viö ótt
von? Hvernig eiga þessir menn
að geta staðist þrýsting, þótt .
hann st b»ði frekur og ósann-
gjam og þótl hann gangi gegn
þjóðarheildinni? Viöskulum llta
ó þá mynd sem viö blasir: Vtð
hófum rlkisstjðrn, og I henni
sitja atta ríðherrar. Af þessum
ðtta eru þrlr, sem áöur höfðu
gengist undir próf þrýstingsins.
Elnn I Samvinnubaknanum,
annar I sparisjóði I Hafnarfirði
og só þriðji I sveitarstjórn I
Borgarnesi. Og allir hófðu þeir
falliö. Allir áttu þaö sammcrkt
að vera að lcika sér f lýðræðinu,
að vera að ieita sér aö leiðinni til
valda og frama og allir gengu of
langt, þannig að meira að segja
stofnunum þeirra ofbauö. En
það tókst að þvi marki að nú
sitja þessir fallistar á prófi
reynslunnar saman I rlkisst jóm
og eiga að segja til um hvaða
kröfur séu sanngjarnar og
þannig lagaöar að þjóðarbúiö
þoli þar. Það er varla nema von
þótt illa gangi.
En þaö er að verða vart nýrr-
ar tóntegundar I samfélaginu.
Þcssir menn voru kannski ekki
aö gera annað en að leika
keríisleikinn. Þessi nýi tónn
segir hins vegar að mennimir
hafi raunar verið að gera annað,
þeir keyptu sér vóld og áhrif —
og afleiðingamar af þessum
stjórnarháttum blasa hv*r-
vetna viö.
Þorsteinn Thorarensen, rit-
höfundur, ritaði ágcta grein I
Dagblaðið á föstudaginn var.
þar sem hann fjallaöi fyrst og
fremst um leyndina sem rikir I
bankakeríinu. En viö þá grein
mó svo sem b*ta ýmsu.
Banki fyrir noröan
I fyrrnefndum sjónvarpsþctti
rcddi Jónas Haralz um meðal-
mennina er stjórna landinu og
er ncsta ósýnt um að taka
ákvarðanir Vissulega hafði
bankastjórinn lög að m*la. Þaö
sem bankastjórinn raunveru-
lega var að segja var llka alvar-
legur hlutur: Neínilega það aö
það er sjólft lýöreöiö sem hefur
brugðist Lýðræðiö hefur fram-:
kallað stjórnendur sem eru
ófcrir um að stjðrna. Það sem
þarí að gera er þvl fyrst en ekkl
ÞORSKAR,
ÞRYSTI-
HÓPAR OG
RIKIS-
BANKAR
I T> EGSBANKI®
ISI.WDS
'BÖNADARBANKI LL
' ISLANDS i|f)
sjálfur ber hann mikla ábyrgð t
þcssu ástandi. Rlkisbankarnir
og ekki slst sá sem hann veitii
forustu, eru leynistofnanir og
það cr ógerlegt fyrir fólkið !
landinu að fá nokkrai
upplýsingar um það scm þar ci
að gerast innan dyra. Þar rlkir
formyrkvun upplýsíngaleysis.
og viö, sem ennþá erum ckki
eldri en það að viö leyfum okkur
þann lúxus aö vera 'bjartsýn á
manneðliö, viö trúum þvl jafn-
framt aö ef upplýsing rlkis, cf
fólki er haldið upplýstu um
raunveruleikann, þá muni það
sjálfkrafa leysa mörg okkar
stcrstu vandamá). En gallinn er
óvart sá að Jónas llaralz og
rlkisforstjórarnir I kringum
hann, — og þarmeðtailn stjóm-
völdin I landinu — eru á annarri
skoöun. Þeir reka þessar
stofnanir sinar eins og lcyni-
klúbba, eins og einhvcrs konar
frimúrarareglu.og I skjóli þess-
arar leyndar hefur innan þcss-
ara stofnana þróast sukk og
sóöaskapur sem heggur að rót-
um sjálfs lýörxöisins. Þarna
liggur rót ógæfunnar - og
ábyrgð og sekt Jónasar Haralz
hlýtur að vera mikil.
A Akureyri var Landsbanka-
stjóri að nafni Jðn Sólnes. Arið
1974 voru Alþingiskosningar, og
bankastjórinn var I framboði.
Skuld Landsbankans á Akureyri
við aðalbankann I Reykjavlk,
fór úr öllum böndum og jókst
um fast að milljaröi króna. All-
ar reglur þverbrotnar, og enda
kosningar I nánd. Útibússtjór-
inn á Akureyri ansaði engum
reglum eða íorskriftum, cn
notaöi sér rikisfjármuni til að
kaupa sér leiðina til valda.
Þetta vlrðist svo hafa uppgötv-
ast f ársbyrjun 1975, þcgar
reikningar ársins voru gcröir
upp. En hvað gerir þá banka-
stjórinn I Reykjavik, fulltrúi
IjðiBÍns og upplysingarinnar og
svarinn andstcðingur for-
myrkvunar? ! stað þess aö
segja þjóðinnni frá þcssu, veita
fjölmiðlum upplýsingar um
þetta, skapa umrcðu og
vcntanlega fordcma þelta
sjálfur til þess að svona hlutir
gerist ekki aftur, þá er þctta
leyst einhvers staðar bak við
tjöldin. Leyniklúbbur stjórn-
valda og bankakerfis leysir
þetta bak við lokaðar dyr vald-
hroka og formyrkvunar — og
þess vandlega gctt að almcnn-
ingur fái engar upplýsingar.
Þetta er ekki lltið mál.
Frambjóðandi valsar að þvl er
virðíst stjórnlaust með gifur-
lega fjármuni, og þvl er haldið
leyndu, almcnningi I landinu
kemur þetla ekki við. En þetta
er ekki einkamál Jónasar
Haralz - eða bankanna — eða
stjórnvalda. Þetta er sjálf rótin
og þeir seku eru þeir sem þcgja
Spilling banLanna
Leynimakk bankanna með sln
eiginmál ná til stórra mála eins
og Sólncss og smárra mála eins
og bllakaupa bankastjóra.
Reglum um rlkisblla var breytt
árið 1970,1 fjármálaráðherratlð
Magnúsar Jónssonar. Um þcr
breytingar má dcila, eins og
raunar allar breylingar. En aö