Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1927, Blaðsíða 5

ingvun og lífs- og limatjóni. Nefna
naá t. d. „Yeiðibjölluna“.
Sömuleiöis liefir strandað á Mýr-
dalssandi. En mesta hættusvféðið ér
milli Skaftáróss og Kúðaóss.
Hálfadauðinn
Vjer stöndum öðrum fæti í landi
hjegiljanna eða inni á því svæði, sem
kallað er dulrænt-. Landafræðin nær
ekki þangað, nje heldur rökfræðin, þó
að þær sjeu víðförular og allskygnar.
En stundum rofar í kynjamyndir,
helst í ljósaskiftum, á þessum stöðv-
um. Og þaðan berst bergmál stundum,
sem lætur undarlega í eyrum hvers"
dagsmanna. Vantrúaðir menn á fyrir-
burði — jafnvel þeir hafa skemtun
af frásögnum, sem heilbrigð skynsemi
kallar hindurvitni. peir láta segja sjer
þrem sinnum fáránlegar frjettir eins
og Njáll gerði. En auðtrúa menn trúa
í fyrsta kasti — eða láta liggja milli
hluta frásögnina, einkanlegii þær
furðufrjettir, sem vitnisburðir styðja.
Hjer verður nú sagt frá viðburðum,
sem bæði eru furðulegir og sannir, og
svo merkilegir, að betur eru varðveitt-
ir frá gleymsku, en læstir niðri í
glötunarkistunni.
Sjerhver fulltíða Islendingur kann-
ast við Laxamýri í pingevjarsýslu.
Aður en Sigurjón á Laxamýri og Jó'
hann leikritaskáldið, sonur hans, gerðu
þenna garð frægan, var bærinn nat'n-
togaður og jörðin annáluð. Bærinn
dregur nafn af laxinum, sem þar veið-
ist í ánni. Og æðarvarp er þar mjög
mikið í evjum, sem Laxá hefir í faðmi
sínum. par er töfra'fagurt um að lit-
ast, einkanlega á vorin, þegar æðar-
varpið er í blóma. Fegurð þess blasir
við augum frá bænum að líta. Og að
iiðru levti er fögur útsýn um þessar
slóðir. Gróið heiðarland liggur heim
að túninu, og nær niður að engjai.rýri,
sem liggnr í faðmlögum við túnið. —
Engin skuggabjörg nje draugagil til-
heyra þessum stöðvum. Jörðin hefir
burði til þess að heita Sólheimar,
Ljósaland eða þvílíku dýrðarnafni,
svo bjart er yfir henni.
pó hafa gerst atburðir að Lgxaraýri
sífelt, næstliðin 100 ár, sem ætla
mætti að borið hefði við í einhverj-
pm forsæludalnum eða undir skugga-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Verið getur að fleiri óhöpp af
þessu tagi hafi orðið þama, sem
jeg man ekki eftir í bili, en hitt
cr vist, að ekki er neitt ofsagt.
M. K. Einnr Sigurfinnsson.
á Laxamyri.
björgum hárra fjalla, og segir nú frá
þeim í fáum orðum.
petta 100 ára tímabil hafa lang-
feðgar búið að Laxamýri, fvrst Jó-
hannes Kristjánsson, þá Sigurjón son-
ur hans og að lokum Egill og Jóhann'
es synir Sigurjóns, og nú fáein ár
synir og ekkja Egils. — Alla þessa
tíð, og þar áður um langt tímabil,
hefir eigi tekist að ala upp kálfa að
Laxamýri, nema einn, eftir því sern
jeg hefi spurt. Revnt befir verið oft,
en eigi tekist. Aldurtili allra káif-
anna er samskonar. peir fá hryglv. á
1. eða öðru dægri, froðuvella tekur
til að renna úr vitum þeirra, evrun
verða afllaus og á 2. eða 3. sólarhring
missa þeir líftóruna.
Pegar Jóhann skáld var heima í
æsku, var að hans áeggjan alin kv;ga,
að vorlagi, þegar nóttin var björt.
Jóhann batt um háls kvígunnar . .'j'f-
spjald, dró kross á spjaldið og letr-
aði á það þessi orð:
„Satans óvinirnir verndi þig.“
pessi kvíga lifði og var kölluð
Krossa. En eigi varð hún langlíf. —
Henni var lógað, þegar hún var að
2. eða 3. kálfi. Kýrin var svo óyndi
leg í háttum, að heimilisfólkið vildi.
eigi við hana tæta. Stundum bölvaði
liún í básnum eins og blótnevti, krafs-
aði l)ælið sitt og reyndi tií að slíta
sig lausa. Fleiri óhemju kæki hafði
Krossa í frammi og að öðru leyti ljet
hún illum látum.
Eitt sinn fjekk faðir minn kvígu'
kálf hjá Sigurjóni á Laxamýri, til
uppeldis. Sigurjón ljet flytja kálfinn
á fvrsta dægri vestur yfir Laxá, í
Mýrarselið, sem er beitarhúsakot frá
Laxamýri. pað sagði Kigurjón er hann
fann föður minn að máli: „Jeg þorði
ekki annað en flytja kálfinn burt á
fyrsta dægri, því það vpr farið að
snörla í honum.“
pessi kvíga lifði nokkur ár, en
gafst illa. Sífelt bar á óáti í hennr.'
Oft hallaði hún á í básnum, einkan-
117
lega nndan gestkomu, ranghvolfdi
augunum, bljes úr nösum og gaulnði
illilega. pau urðu endalok hennar, að
hún fnnst lærbrotin í haganum, þar
sem engin torfæra var nje nokkurs*
konar hætta — í sljettri mýri.
En hvað mundi hafa valdið þessum
undrum? mundi sá segja, er þetta les
eða hejTÍr. Af hverju skyldu kálf-
arnir hnfa drepist? pnr er hnútur-
inn, sem reyndar er lítt leysanlegur.
.Teg læt sögusögnina leysa hann —
nð því leyti sem henni er til þess
trúandi.
Einu sinni var fjósadrengur á T.axn-
mýri, sem ekki þótti leýsn verk sín
vel af hendi. Sögusögnin sú, sem jeg
styðst við, greinir ekki ártalið. pess
er getið, nð hnnn hafi fcngið ákúrur
harðar og jafnvel refsingu fyrir hirð'
ingu á kálfi eða kálfum. Urengnr tók
sjer nærri aðbúðina, hnfði í heiting-
um þessháttar, að svo kynni að fara,
að framvegis myndi kálfauppeldi á
Laxamýri takast ekki betur en sjer
hefði tekist.
Að svo mæltu hengdi hann sig við
fjósbitann eða fjóshlöðubitann.
í búskapartíð Sigurjóns á Laxa-
mýri, vnr hjá honum fólk langvistum,
t. d. hjón, er hjetu Jóhann og Jako*
bína og virðist mjer þeim bregða fyr-
ir í leikritinu „Bóndinn á Hranni“.
pessi Jóhann var fjósamaður lengi á
Laxamýri og Jakobína fjósakona. —
Fjármaður Sigurjóns gamall hjet Jó-
sep. í búskapartíð sona Sigurjóns var
þar á Laxamýri miirg ár vinnukona,
er hjet Soffín, eldabuska. Alt þetta
vinnufólk var „gamaldags", sem svo
er kallað, þ. e. a. s. lmfði enga nýja-
brumsmentnn hlotið. pessi hjú sáu öll,
sögðu svo frá, hlöðustrákinn. En svo
var kallaður þessi sknggabnldnr, sem
ætla má að drepið hafi kálfana. —
pau lýstu honum svo, að hann væri
í mórauðri peysu, lltill vexti og álút-
ur, enda sáu þau hym helst þannig
staddan, að bann var að bisa við kálfa
og handleika á þeim granirnar. Að
þeim fyrirburði sjeðum, tók að fær-
ast lirygla í kálfinn. Og að því búnu
voru dagar kálfsins taldir.
Ýmsir mentamenn, sem komist hafa
á snoðir um þessi „Fróðánuxdur“,
bera sjer í munn og hafa borið, nð
þessum fádæmum muni valda og
valdið bafa sóttkveikjur, sem lifi og
hrærist i fjósi eða hlöðu og borist
hafi í vjt og líffært kélfannn, Sú