Lesbók Morgunblaðsins - 13.01.1929, Blaðsíða 6

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
skaut eplið af höfði sonar síns.
Seint á 13. öld tóku 4 kantónur í
Mið-Sviss sig saman, gerðu upp-
reisn gegn umboðsmönnunum,
ráku þá af liöndum sjer og mynd-
uðu samband sín á milli. Næstu
árin gengu 5 nágranna-kantónur í
sambandið, og í lok 15. aldar var
taia þeirra orðin 13. Áttu þær sí-
felt hendur sínar að verja gegn
áleitni Frakka og Þjóðverja. En
með frábærum kjarki og sam-
heldni tókst þeiin að vernda frelsi
sitt og sjálfstæði; og smám saman
vann sambandið fleiri kantónur til
fylgis við sig. Um miðja 17. öld
var Sviss loks viðurkent full-vald'a
rflíi. Árið 1815 gengu síðustu kan-
tónurnar í sambandið (3 kantónur
við Genfervatn og Neuchatel.vatn).
Hinar 22 kantónur mynda éitt
lýðveldissamband, „Helvetiska
sambandið“. Forseti þess er kos-
inn til eins árs í senn, en venju-
lega er sami endurkosinn hvað
eftir annað, svo að forsetaskifti
verða til jafnaðar 7. hvert ár.
Landið hefir sameiginlega stjórn
Og löggjöf í þeim málum, er þjóð-
arheildina varða, hermálum, sam-
göngumálum o. s. frv. En hver
kantóna hefir sína eigin stjérn og
löggjöf, sem hún getur breytt eftir
vild, svo framarlega sem ekki sje
brotið í bág við lög sambandsins.
T. d. eru hegningarlög ekki al-
staðar eins, í sumuin kantónuin
er dauðahegning afnumin; annars
staðar helst hún enn. Er nú unnið
að því að samræma lögin.
Svissneska þjóðin skiftist í þrent
eftir þjóðerni og timgu. I suður-
hluta Alpanna, sunnan við st.
Gotthard, er kantóna, sem Tessin
heitir, hún gengur eins og skagi
suður í Norður-ítalíu. Þessi hluti
landsins er einnig kallaður ítalska
Sviss; fólkið er af ítölskum upp-
runa; talmál þess er kallað rom-
anche og er ítölsk mállýska: en
ritmálið er ítalska. Þó rita sumir
bækur á talmálinu til þess að
forða því frá gleymsku. — í 5
kantónum í vesturhluta Sviss tala
menn og rita frönsku. kallast sá
hiuti franska Sviss. En norður-,
austur- og miðhluta landsins bygg
ir þýskumælandi fólk. Þ. e. a. s.
talmál þeirra er þýsk mállýska, all
svipuð þeirri, sem töluð er í
Ehsass og Lothringen, en skólamál
og ritmal er háþýska; algeng sendi
brjef milli kunningja og vanda-
manna eru meira að segja skrifuð
á þýsku, því að mönnum er ekki
kent í skólunum að rita á mállýsk
unni. Á funduin eru ræður venju-
lega haldnar á þýsku. Þessi hluti
landsins kallast þýska Sviss.
Því hefir lengi verið viðbrugðið,
hve vel <svissnesku þjóðinni hafi
tekið að skipa sjer saman sem einn
maður og verja sig gegn árásum
og áleitni útlendra þjóða. Þetta er
einkum merkilegt fyrir þá sök, að
landið er bygt af þremur þjóð-
flokkum, sem tala ólíkar tungur
og skilja ekki livor annan. í stað
þess að ætla mætti, að hver þess-
ara þriggja þjóðflokka leitaðist
við að undiroka hina, að hver
höndin væri upp á móti annari og
að landið logaði í hatri og óeirðum
þá búa þeir saman hlið við hlið
í einingu og ágætu samkomulagi
og dettur ekki fremur í hug, að
kúga hver annan, en íslendingum
að leggja Danm. udir sig. Hafa
menn einmift tekið Sviss sem fyr-
irmynd þess, hvernig þjóðirnar
eigi að lifa sainan og sem sönnuii
þess, að sú hugmynd sje engin
fjarstæða. „Eins og Frákkar og
Þjóðverjar geta lifað og starfað
saman í friði og bróðérni í Sviss“,
segja menn, „þannig gætu Frakk-
ar í Frakklanþi og Þjóðverjar í
Þýskalandi tekið hönduin saman
yfir Rín og svarist í ævarændi
fóstbræðralag.“ — En einu mikils-
verðu skilyrði má þó ekki gleyma:
— Þegar svissnesku kantónurnar
mynduðu sambandið, voru þær
kúgaðar af útlendum harðstjór-
um. Þær sættu allar sömu með-
ferð, og því var eðlilegt, að þær
fyndu hvöt til að skipa sjer saman
og styðja hver aðra, án tillits til
þjóðernis eða tungu; með því móti
var vörnin auðveldari. Og þörfin
á þessari samheldni og samvinnu
hefir aldrei horfið. Stórveldin í
kring hafa nær altaf staðið í ó-
friði. Sviss hefir þá átt á hættu,
að því yrði misþyrmt og hlutleysi
þess fótum troðið, ef þeir væru
ekki við öllu búnir. Þannig varð
Sviss leikvöllur mannskæðra bar-
daga milli Rússa og Austurríkis-
manna annarsvegár og Frakka
hinsvegar síðast á 18 öld. Og ef
ti' vill hefði svipað hlutskifti heð-
ið þeirra í heimsófriðnum mikla
1914—18, ef þeir hefði ekki haft
vel búinn her — 300.000 hermenn
stóðu luidir vopnum öll þessi ár,
reiðubúnir til að ieggja lífið í söl-
urnar til þess að liindra innrás ná-
granna sinna og fræuda að austan,
norðan og vestan; sem betur fór,
þurftu þeir aldrei að grípa til
vopna. Skilyrðið: sameiginlegur
fjandmaður eða sameiginleg hætta
er því altaf fyrir höndum. —- Ef
litið er á Frakkland og Þýskaland,
er ólíku máli að gegna; þetta mik-
ilvæga skilyrði vantar.
En setjum nú svo, að „gula
hættan“ ágerðist, hugsum oss að
•Japanar og Kínverjar segðu Ev-
ropu stríð á hendur. Er nokkur
efi á því, að Frakkar, Þjóðverjar,
Englendingar, í einu orði allar Ev-
ropuþjóðirnar skipuðust til varnar
undir einu merki og stæðu sem
einn maðud gegn hinum gula
fjanda, að þær gleymdu eigin erj-
um og ljetu fornan fjandskap falla,
til að geta staðið óskiftar og beint
öllum sínum kröftum að vemdun
frelsis síns og sameiginlegra hags-
ínuna ?
En tilraun sú gæti orðið æði dyr-
keypt, og færi betur, að til þessa
kæmi aldrei. Og vonandi tekst að
stofna til friðar og fóstbræðralags
milli Evrópuþjóðanna innbyrðis og
út á við með hættuminni ráðum.
Meðal Svissa hefi jeg hitt inarga,
sem látið hafa í ljós löngun til
að ferðast til fslands og annara
Norðurlanda. Alment vita menlt
ekki ánnað um ísland en legu þess,
nafn og höfuðborg, auk þess hafa
margir lieyrt getið um Heklu og
Geysi, og í skólum er eitthvað
kent um fornar íslenskar bókment-
ir og kveðskap, svo að margir
kannast við fslendingasögurnar og
Eddurnar. Barnakennari og fyr-
verandi blaðamaður frá Genf sagði
mjer, að frá því hann var ungling-
ur, hefði hann dáðst að íslandi
og íslensku þjóðinni. Einn kennari
hans hafði sem sje sagt honum
áð í meir en 40 ár hefði aldrei
verið framinn stórglæpur á ís-
landi, að þar væri enginn her o.
s. frv. Þessu kvaðst hann aldréi
geta gleymt. Jeg heyrði að