Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1931, Blaðsíða 2

Is
mörg hundruð kílómetra langan
fjörð. Inni í firðinum voru frjó-
samar sljettur, og þar vaxa ýmsar
jurtir, sem menn vissu ekki áður
að fyndist á Grænlandi. Þarna
voru stórar hjarðir sauðnauta og
hreindýra, og þar voru pólarúlfar,
snæhjerar og fleiri dýr. í firðinum
voru ísbimir og selir og áttu sjer
þar nokkurs konar paradís. Menn
ætla að fleiri slíkir firðir muni
finnast þar.
Hitt vitum vjer ekki enn, hve
meginlandsísinn á Grænlandi er
þykkur, meginlandsísinn, sem ligg
ur eins og kápa á öllu landinu.
Þetta ætlar prófessor Wegener sjer
að rannsaka, og þess vegna hafa
allir vísindamenn í heimi mikinn
áhuga fyrir rannsóknarför hans.
Grænland er einnig lykillinn að
veðurspám vorum. Hvort sem kem-
ur loftlægð við austurströnd eða
vesturströnd þessa mikla kulda-
gjafa, hefir það áhrif á veðrátt-
una í Norðurálfu. Auk þessa er
Grænland sjerstaklega vel til þess
fallið að þar sje gerðar rannsóknir
viðríkjandi segulmagni jarðar, líf-
fræði, jarðfræði og mannfræði.
En hvernig mundi það hægt að
ákveða þykt meginlandsíssins?
Þar er Alfred Wegener hraut-
ryðjandi vísindanna. Hann var sá
fyrsti sem notaði jarðskjálftamæli
(seismograf) til þess að mæla jök-
ulþykt.
Með dynamitsprenginum fram-
leiðir Wegener jarðhræringar, sem
fara hraðar í gegn um jökul, held-
ur en fasta fold. Jarðskjálftamæl-
arnir sýna þá hve lengi hræring-
arnar eru að berast gegn um jök-
ulinn. Og á því er hægt að sjá
hvað jökullinn muni vera þykkur.
Þetta er framkvæmt þannig: —
Mælt er nákvæmlega í ýmsar áttir
frá sprengingarstaðnum, og jarð-
skjálftamælar settir þar í tjöld,
sem engin birta kemst í gegn um.
Allar hreyfingar koma í ljós á
spegli, sem hangir á þolinmóðum í
umgjörð, og er svo kvikur, að hin-
ar smávægilegustu hræringar
hreyfa hann. Nú er beint ljós-
geisla á spegil þenna, og endur-
kastar hann birtunni á „filmu“-
band, sem er á hreyfingu og tekur
myndir af hræringunum. Á þenna
LESBÓK M( 'RGUNBLAHSLNÖ
hátt er hægt að „stækka“ hrær-
ingarnar eitthvað 30 þúsund sinn-
um. —
Það var fyrirætlun Wegeners að
koma upp þremur stöðvum á Græn
landi: einni í Umanakfirði* á vest-’
urströndinni, annari 400 km. inni
á meginlandsjöklinum, og þeirri
þriðju í Scoresbysundi á austur-
ströndinni. Sumarið 1929 fór Weg-
ener prófessor, ásamt vísindamönn
nnum Georgi, Löwe og Sorge til
Umanak til þess að finna leið upp
á jökulinn, og um haustið komu
þeir heim aftur til Þýskalands. I
sumar sem leið fóru þeir svo aftur
til Grænlands í aðalleiðangurinn.
Og nú var stofnuð fyrsta vetur-
setustöðin á miðjum meginlands
ísi Grænlands!
Jeg hefi lítið frjett af leiðangr-
inum. Seinasta frjettin kom 2.
október 1930, og var svohljóðandi:
„Á fjórðu liundasleða ferðinni til
miðstöðvarinnar á meginlandsísn-
um, brast alt í einu stórhríð á okk-
ur og ógurlegur kuldi. Snjókoman
var 21 sentimeter. Yildu þá 9 af
Grænlendingum okkar ekki fara
lengra, og sneru heimleiðis. Við dr.
Löwe erum einir eftir ásamt 4
Skrælingjum, og höldum áfram“.
Síðan hefir maður ekki frjett
neitt meira af þeim. En það er álit
mitt, að engin ástæða sje til þess
að óttast um þá. Menn mega ekki
gleyma því, að í veðurvonskunum
þarna geta loftskeytastöðvar hæg-
lega bilað. Og þegar svo er komið,
þá eru vísindamennirnir algerlega
einangraðir. En við verðum að
minnast þess, að árið 1869—70
misti leiðangur þeirra Koldewey
og Hagemanns skip sitt „Hansa“,
en þó komu þeir fram sjö mánuð-
um seinna. Hafði þá rekið 2500
kílómetra á ísjaka suður fyrir
Grænland og alla leið að Friðriks-
dal. —
Wegener prófessor er enginn við
vaningur í norðurförum. Hann hef-
ir bæði eigin reynslu og annara
við að styðjast. Árið 1888 fór Frið-
þjófur Nansen á skíðum þvert yfir
Grænland frá austri til vesturs.
Vísindafjelagið norska vildi ekki
styrkja hann til þessarar farar,
* Þar er Guðmundur Gíslason
frá Eyrarbakka í vetur.
því að það leit á hana sem glæfra-
för. Það voru einstakir menn, sem
styrktu hann. En í þessari ferð
fekk Nansen sönnun fyrir því, að
kuldapóll er á Grænlandi, og að
alt landið er hulið jökulkápu.
Peary, Rasmussen og de Quer-
vain voru þeir næstu, sem fóru
yfir Grænland.
Wegener prófessor var einn í
hinum mikla danska vísindaleið-
angri undir yfirstjórn Mylius
Erichsen 1906—1908. Hann var
einnig í leiðangri J. P. Kochs 1912
til 1913. Þá fór hann yíir Græn-
land þar sem það er breiðast
(1000 km.).
Árið 1926 kyntist jeg Wegener
prófessor á fundi í „Aero Arktis“.
Hann er framúrskarandi vilja-
sterkur maður, þrautseigur með af-
brigðum, rólegur og glöggskygn,
en gæðamaður. Það er álit mitt á
Alfred Wegener.
—-----«*Sí!S^>—- -
Margt smátt gcrir
eitt stórt.
Margt smátt fer forgörðum í
heiminum án þess að menn skeyti
því, eða taki eftir því í svipinn.
En þegar farið er að telja sáman
hve miklu þetta nemur, þá bregður
mönnum í brún.
Hjer koma nokkrar tölur, sem
sýna þetta og sanna:
Árið, sem leið, er talið að reykt-
ar hafi verið 328 miljarðar af
sígarettum í heiminum. í stubb-
unum, sem fleygt var, var nægi-
legt tóbak í 4000 miljónir sígar-
etta.
Á hverju ári er fyrir klaufa-
skap og að óþörfu teglt svo mikið
af ritblýjum að nægja mundi til
þess að framleiða 300 miljónir
nýrra ritblýja. Með öðrum orðum:
Sá trjáviður, sem tegldur er niður
að óþörfu á hverju ári í ritblýjum,
samsvarar skóg, þar sem eru 90000
trje.
(Eftir þýsku blaði).