Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1932, Page 6

34
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Veiðihaukar.
Framh.
F álkamaður konuugs, eða „ferða-
fálkarinn“, sem hann var ætíð
kallaður, kom með þjónum sínum á
Hólmsskipi o<? síðar á sjerstöku
fálkaskipi hvert vor um Jónsmessu
lej’tið. Ferðafálkarinn veiddi aldrei
sjálfur. Hann velur úr þá fálka,
sem hann telur brúklega. Gráfálk-
ar máttu helst ekki vera eldri en
2ja ára og hvítfálkar ekki eldri en
3ja; um ])á mun þeirri reglu þó
oft ekki liafa verið fylgt, þeir tekn-
ir þótt eOdri væru. Fálkinn varð að
vera gallalaus; vængja -og stjel-
fjaðrir heiiar, liafa góða matarlyst
og vera hnarreistur, ekki slæptur
eða lúpulegur, því að þá var hætt
við að hann væri sjúkur, og enginn
fá.iki var keyptur neina hann hefðj
setið 8 daga minst eftir hann var
veiddnr. Þá varð fálkinn og að
liafa góð augu, ekki gilda fætur og
vera raddgóður. Ferðafá'lkarinn
Jiótti títt ldutdrægur, og það orð
ijek á, að hann Ijeti múta sjer. Eitt
sinn hafði ferðafálkarinn ranglega
liafnað 60 fálkum, þar af 15 frá
snina manni, að eins vegna þess, að
fálkafangarnir höfðu ekki „smurt“
liann áður. Ferðafálkarinn ákvað
einnig iit fuglsins og þurfti til
þess samviskusemi ef rjett skyldi
vera, því að nær enginn fá'lki var
alhvítur, sem þó mátti teljast livít-
ur. —
U,tí
rð það sem fálkaföngurum var
greitt fyrir fálka var lengi vel 15
rdl. croner fyrir hvítan, 10 fyrir
hálfhvítan og 5 fyrir gráan. Arið
1739 var verðið fvrir gráa hækkað
upp í 7 rdl., og 1743 var heitið 4
rdl. aukaþóknun fyrir hvíta og 2ja
rdl. fyrir hálfhvíta, þegar sjer-
staklega stóð á, en með konungs-
úrsk. 4. jan. 1764 var það gert að
alniennri fastri reglu. Þegar móðu-
hnrðindin stóðu yfir, fóru fálka-
f ngarar fram á hækkun þessa
verðs, sökum dýrleika kjöts. Sögðu
]>eir, að verðið eins og það var,
væri lítið meira en fyrir fóðri fálk-
ans. Gerðu þeir kröfu um 20 rdl.
croner fyrir hvíta og 10 fyrir gráa,
og ætluðust vitanlega til, að auka-
þóknunin fyrir livíta hjeldist. Skúli
landfógeti mælti með þessari
beiðni. Sýndi hann fram á, að
fálkafangararnir beinlúns sköðuð-
ust á veiðinni, nema hún gengi því
betur. Miðað við fálkatekju síðustu
10 ára, hefðu 5 fálkar komið á
hvern veiðimann að meðaltali, og
eftir verðlaginu hefði fengist fyrir
þá 37 rdl. 18 sk., en veiðimenn
þyrftu að fá 53 rdl. 4 sk. cour.
\rar verðið ]iá hækkað upp í 20,
15 og 10 rdl., en aukaþóknun af-
nuinin. Þetta verðlag var í fyrstu
ákveðið til 3ja ára en lijelst að
mestu óbrevtt síðan.
^álkarnir voru ekki fluttir á skip
fyr en það var alveg ferðbúið. Þeir
sátu undir þiljum á stöngum, er
settar voru lang.sum í skipið. —
Stengurnar voru vafðar heyi og
þar utan yfir klæddar vaðmáli. Til
|iess að fuglarnir ekki dyttu og
meiddust, þegar skipið valt í sjó,
voru snúrur meðfram og milli
stanganna, svo að ]>eir gætu fótað
sig þar. (Horrebow, bls. 153). A
gólfinu voru dúkar og um þá skift
tvisvar til þrisvar á viltu og þeir
þvegnir, því að þrifnaður varð að
vera í góðu lagi.
^^ður en lagt var af stað var
siátrað nautgripum til fæðu handa
fálkunum í 14 daga, en skipið birgt
með vistum handa þeim til 7 vikna.
Nautpeningur og sauðfje flutt lif-
andi og nægilegt fóður handa því;
gripunum svo slátrað á leiðinni
eftir þörfum. Það var eitt af em-
bættisstörfum landfógeta að sjá
fyrir nægilegu af fálkagripum, ann
ast flutning þeirra ti*l fálkaliússins
og öflun heyja handa gripunum á
lriðinni til Danmerkur. Flutning-
u r fálkagripanna frá seljenelum
og öflun og flutningur heysins var
ein kvaða þeirra, sem lá á bænd-
i'.ni i nágrenni Bessastaða, sjer-
staklega þeim í Álftanes-, Sel-
tjarnarnes- og Mosfellshreppum.
í liarðæri reyndist ]>að örðugt
stundum að afla nægilegs fálka-
fóðurs. Árið 1702 var kvartað und-
an ]iví, að ekki fengist í grend við
Bessastaði nógu margir stórgripir
til þess, og varð að fá þá austan
úr sýslum og ofan úr Borgarfirði.
Yfir hinu sama kvartaði landfó-
geti 1759 og ljet þess getið, að
ekki yrði stundum hjá því komist
að beita valdi og þvingun við
bændur í 4 nágrannasýs'lum til þess
að láta af hendi gripina, þar sem
liægt væri að spj’rja þá uppi. —
Krefðust bændur í stað peninga
greiðslu í kornvöru og skæðaskinni,
enda þyrftu ])eir þessa mjög; lagði
lvann til að send væru liingað næsta
ár 40 gallalaus og vel liert naut-
skinn frá Kliöfn í skiftum fyrir
nautgripi. Árið 1784 skrifaði land-
fógeti stjórninni og kvað það alls
ekki mundi takast að afla nægi-
legs fálkafóðurs næsta ár sökum
gripafalls. Var þá tekið það ráð,
að taka færri fálka en venjulega,
að eins 30, og senda hingað með
fálkaskipinu 20 naut og 1680 lpd.
af heyi. Kostnaðurinn við nauta-
sendinguna var ráðgerður 2125 rdl.
eða lijer um bil 1896 rdl. meira
en undanfarin ár, þegar gripirnir
voru keyptii' hjer á ‘landi, en eftir
5 ára meðaltali hafði verið gefið
fj’rir ])á 228 rdl. 19 sk. á ári. (Lfí.
V. 128). Af fjármálastjórninni var
í þetta sinn vakið máls á því, hvort
nauðsjm væri á fálkum það árið.
rtanríkisstjórnin taldi mjög óráð-
legt að afla ekki fálka, og fálka-
meistararnir fylgdu því máli fast
eftir, enda höfðu þeir mjög sinna
hagsmuna að gæta, því að þeir
þágu ríkuleg laun og gjafir frá
þeim útlendu höfðingjum, er fálk-
ana fengu.
Pegar komið var með fálkana ti'l
Khafnar voru ]ieir fj'rst sýndir
hátíðlega konungi og öðru stór-
menni. Því næst voru þeir tamdir
og vandir til veiða og loks sendir
að gjöf með sjerstökum erindrekum
til flestra hirða þjóðhöfðingja og
annara fyrirmanna í Norðurálfu og
einnig til annara heimsálfa. —
Soldáninn í Marokkó hafði t. d.
mjög miklar mætur á Jieim. Heima
fyrir var ekki haldið eftir nema
örfáum fálkum.
U m tölu útfluttra fálka eru ekki
tii skýrslur fyr en eftir miðja 17.