Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1932, Qupperneq 2
190
lesbók morgunblaðsins
vísu í ábúð, en það er hreinasta
rányrkja. Bærinn hefir staðið í
°yði á vetrum og er nú orðinn svo
tirörlegur, að ekki er hægt að búa
í honum lengur. Hjálpast þar að
viðhahlsleysi og rottugangur mik-
iil. Hafa rotturnar grafið allan
báeinn sundur. Kirkja var þarna
fyrrum, en hún var lögð niður fyr-
ir fjórum árum. Stendur þó húsið
enn, ofurlítill kumbaldi iir timbri.
Og nú ætlar ábúandi að búa í
henni í sumar, hefir rifið vir heuni
bekki, altari og prjedikunarstól og
hefir bekkina fyrir rúmbríkur. —
Túnið er komið í megna órækt og
hefir ekki verið slegið alt síðast
liðin sumur. Er það því ekki nema
tímaspursmál hvenær Krýsuvík
leggst algerlega í eyði, því að
hvorki eigandi nje ábúandi munu
hafa hug á því að byggja upp
staðinn. Og þegar húsin eru fallin,
getur enginn hafst þar við.
í Stóra-Nýjabæ er bygging frem-
ur ljeleg, en þó hefir ábúandi bygt
þar baðstofu og mikið af penings-
húsuim. Hann hefir nú búið þama
í 37 ár samfleytt og komið þar
upp 17 mannvænlegum börnum,
10 dætrum og 7 sonum.
Þegar hann kom að Nýjabæ
voru 8 bændur í Krýsuvíkurhverf-
inu og var þá Krýsuvík enn höfuð-
ból. En nú eru sem sagt allar
jarðirnar komnar í eyði nema Nýi-
bær. Jeg spurði hann hvernig á
þessu stæði og sagði hann að jörð-
inni hefði hrakað stórum síðan
hann kom þangað, og Kleifarvatn
ætti sinn drjúga þátt í því.
Kleifarvatn er hinn imesti kenja-
gripur, vex ýmist eða lækkar stór-
kostlega, án þess að menn viti
glöggar orsakir til þess. í mestu
leysingum á vorin sjer varla neinn
mun á því að það hækki, en svo
vex það máske smám saman ár
frá ári, og svo kemur aftur tíma-
bil að alt af minkar í því. Fyrir
allmörgum árum var ágætt flæði-
engi sunnan við vatnið. Fengust
af því 500 hestar af stör og um
100 hestar af eltingu á bökkunum.
En svo tók Kleifarvatn að vaxa,
f'læddi yfir alt þetta engi og lá á
því í samfleytt 8 ár. Þá var vatnið
svo mikið að 'ekki varð komist með
fram því öðru vísi en hleypa á
sund fyrir forvaða. Fyrir nokkr-
um árum tók vatnið svo að lækka
og hefir lækkað ár frá ári. Þar
sem hið góða starengi var áður,
er nú ægisandur og rýkur úr hon-
um vfir engjarnar, sem eftir eru
efst í dalnum, og sþillast þær af
því ár frá ári. Nú er svo lítið í
Kleifarvatni að stórt fjöruborð er
undir forvöðum þeim þar sem áður
var á sund. Lambatangi, sem áður
var ej’ja langt úti í vatni, er nú
landfastur fyrir löngu. Þar verptu
áður álftir á hverju ári, en nú
hafa þær ekki frið þar lengur og
hafa flutt sig búferlum að Arnar-
vatni, sem er uppi á Sveifluhálsi,
rjett hjá veginum frá Katli og er
278 metra yfir sjávarflöt. — I
botni Kleifarvatns eru margir heit-
ir hyerir, og eru nú tveir þeirra
komnir upp úr því að sunnan. f
fyrra var hitinn í vatninu mældur
og reyndist 9—20 stig. Er það því
útvalinn sundstaður, og eflaust
siærsta sundlaug lijer á landi. En
vegna hitans í vatninu er talið að
silungur geti ekki þrifist þar, þótt
lífskilyrði sje að öðru leyti góð
fyrir liann. Aður fyrri var þó sil-
ungur í vatninu, að því er Eggert
Olafsson segir í ferðabók sinni, en
nú sjest þar ekki branda, og hefir
ekki sjest langa lengi. Silungurinn
hefir orðið aldauða, og má vera að
það stafi af því að 'hverir hafi kom
ið upp í vatninu og orðið silung-
unum að bana. En þrátt fyrir það
þótt Kleifarvatn sje svona þilýtt,
leggur það landa milli á vetrum og
þarf ekki ýkja mikið frost í logni
til þess að helluís komi á það og
hefir oft verið farið með hesta
yfir það á ísi, þvert og endiiangt.
Annað, sem bóndinn í Nýjabæ
taldi jörðinni til foráttu, er sí-
vaxandi ágangur sauðfjár og hesta.
Streymir þangað fje úr Griudavík,
Höfnum, Stafnesi og víðar og stóð
af Ströndinni. Á seinni árum hefir
sauðfjárrækt aukist mjög í Grinda-
vík, en þar eru engir hagar og
streymir fjeð því þegar á vorin í
Krýsuvíkurheiði og eru oft þús-
undir fjár þar í heimalandinu —
Girðingar eru engar til þess að
bægja þessum stefnivarg frá og
má heita ógerlegt að verja tún og
engjar. Fjeð gengur þarna um-
hirðulaust alt vorið og þar bera
ærnar. Þegar fram á sumar kem-
ur, eru gerðir út fjölda margir
inenn til þess að smala f jenu sam-
an og marka lömb. Er alt safnið
rekið í stóra rjett og veit enginn
hvað hann á af lömbum, hve marg-
ar ærnar eru tvílembdar, hve
margar lambgotur eða geldar. í
rjettinni eru ærnar látnar helga
sjer liimbin meðan til vinst, eða með
an nokkur skepna jarmar. Lömbin
eru jafnóðuin mörkuð og ærnar
helga sjer þau, en alt af verða
margir ómerkingar eftir, eigi færri
en 60 í fyrra. Eins og nærri má
geta er ullin farin að trosna á
rollunum og í þrengslunum og
troðningnum í rjettinni slitnar hún
svo af þeim, að alt rjettargólfið er
eins og einn ullarbingur að kvöldi
og vaða menn þar ullina eins og
lausamjöll. Þannig gengur nú sauð
fjárræktin á þeim stað, en auðvit-
að yrði Grindavíkur og Hafna-
menn í vandræðum með sitt fje, ef
Krýsuvíkurland væri afgirt.
Krýsuvík hefir verið ágæt sauð-
jörð, enda hafa bændur lifað þar
aðallega á sauðfjárrækt, því að tún
in hafa verið fremur lítil og ljeleg.
I Nýjabæ var alt túnið ákaflega
stórþýft þegar miverandi ábúandi
kom þangað. Var það líkast því
sem há upphlaðin leiði væri hvert
við annað. Nú hefir mestur hluti
lúnsins verið sljettaður og er í
góðri rækt, svo að bóndi getur
haft þar þrjár kýr. Auk þess hefir
hann komið þar upp góðum mat-
jurtagörðum, en þeir þektust ekki,
ei hann kom þangað. Fær hann nú
árlega um 20 tunnur af kartöfl-
um og nokkuð af rófum. Þrífast
kartöflur þar vel og er þó enginn
hiti í jörð þar sem garðarnir eru.
Hlunnindi eru 'lítil; trjáreki er
þó nokkur, og eggja og fuglatekja
í Krýsuvíkurbergi, en síga verður
eftir hverju eggi og hverjum fugli.
í Geststaðavatni, sem er þar uþpi
í heiðínni, er dálítil silungsveiði.
Var silungur fluttur þangað fyrir
mörgum árum að ráði Bjarna Sæ-
mundssonar og hefir liann þrifist
þar vel.
Það hefði einhverntíma verið
kallað gott bú hjá bóndanum í
Nýjabæ, 3 kýr, 14 hross og rúm-
lega 400 fjár framgengið. En hvað
er gott bú nú?
— Jeg hefi reynt að halda í