Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1934, Blaðsíða 2

10
LESBÓK MORGTTNBLAÐSINS
Alfred Nobel um þrítugt, um það
leyti sem hann fann dynamitið.
flotanum, með því að teppa sigl-
ingar um Nevaósinn. Þetta tókst
honurn með aðstoð elstu sona
sinna, Roberts og Alfreds, sem þá
var nýkominn heim, og aðferðin
sem notuð var hefir, lítið breytt,
verið notuð í sjóhernaði fram á
þennan dag. Þeir lögðu út raðir af
tundurduflum, þunnum járnhylkj-'
um fullum af skotbómull, og það
leið ekki á löngu þangað til óvina-
skipin fóru að hafa beig af þess-
um „sprenginetum" þó eigi væri
þau eins öflug og dufl mitímans.
En þarna var byrjunin lögð að
hinni ægilegu hernaðaraðferð, sem
á heimsstyrjaldarárunum sökti
hundruðum skipa og grandaði lífi
þúsunda hlutlausra manna. —
Rússneskum skipum var harðbann
að að reyna að komast framhjá
duflunum en einn skipstjórinn,
sem reyndi þetta, misti skipið og
rnestan hluta áhafnarinnar. en
komst sjálfur lífs af, en fekk
harða refsingu. Og enskur skip-
stjóri sem reyndi að ná upp einu
duflinu til að rannsaka það, misti
fjölda manna við tilrapnina, því
að duflið sprakk. Eftir það reyndu
engin skip að komast til Petro-
grad eða frá, því að nú var sýnt,
að hin nýju drápstæki voru ekk-
ert glingur.
Gjaldþrota, en byrjar á ný.
Eftir þetta hefði mátt ætla, að
hag Emanuel Nobels hefði veri?
borgið um alla æfi í Rússlandi og
að stjórnin hefði launað honum
ríkulega, því að alment var talið,
að liergagnagerð hans hefði ráðið
úrslitiun fyrir Rússa, og að þeir
hefðu orðið gersigraðir ef Nobels
liefði eigi notið við. En þetta fór
á annan veg. Eftir friðarsamning-
ana 1856 afrækti stjórnin Nobels-
verksmiðjuna algjörlega og gerði
allar pantanir sínar lijá erlendum
hergagnasmiðjum. Og hin dýra
verksmiðja Nobels varð að hætta
störfuin. Þá reyndi liann að snúa
sjer að skipasmíðuin í stað lier-
gagna, en þetta mistókst — hann
varð gjaldþrota og hröklaðist
heim til Svíþjóðar með tvær hend-
ur tómar. Haun var þá 58 ára, og
varð að byrja á nýjan leik. —
Yngst.u svnir hans tveir. Alfred
og sá yngsti, sem var fæddur í
Petrograd fluttust lieim með hon-
OB. —
Emanuel Nobel tókst von bráð-
ar að útvega sjer fje í París og
stofnaði hann nú nitroglyijerin-
cerð rjett. fvrir utan Stokkholm.
Það var þessi verksmiðja, sem
telja má hvrningarsteininn að
heimsfrægð Alfreds Nohel. Efna-
fræðingurinn Sobrero hafði fund-
ið efnasambandið nitroglyeerin ár-
ið 1846, en það var enn ólevst
"áta hvernig hægt væri að gera
betta fliótandi snrengiefni not-
hæft. Glveerinið er nefnilega þanr
ig, að það springur ekki þó kveikt
sie í því, heldur logar bað og
hrennur eins og feiti. eu til þess
að það springi þarf það að verða
fyrir sterkum hristingi. Þessvegna
var bæði erfitt að nota bað til
snrenginga og hinsvegar hættu-
legt að fara með bað: t. d var
hætta á að það springi í flutn-
inerum.
Varð langt að þíða 1»usnarinn-
á þessari ráð<rátu. Evrsta nui-
bót.in sem Alfred Nobet gerð' á
nitroglveerininn si\. að htanda
púðri saman við b»A til be«s að
gera bað sterkara. TóV hann einka
levfi á þessari umbót en hún
reyndist þýðingarlítiV Eft.ir marg
;• r tilraunir tóVst honum að <rpri
aðra umhót sem kom að garrni.
Hún var fólgin í hví. að blanda
.'iitroglveerinið öðrum efnum. sem
snringa við »ð snerta eld og fram-
leiða um léið nógu snarpan titr-
Síðasta myndin af Nobel, tekin
skömmu fyrir dauða hans.
ing til að nitroglycerinið sjálft
springi. Hann setti skothylki sem
gat sprungið við eldsneista inn í
nitroglvcerinhylkið, sem svo
spraklc við fyrri sprenginguna. —
Þessi aðferð hefir verið kölluð
„initialkveikja“ og eftir að einka-
leyfi hafði verið tekið á henni,
1864, gekk nýja sprengiefnið und-
ir nafninu Nobels sprengiolía og
varð frægt,— Verkfræðingarnir
kunnu eigi hvað síst að meta
þessa uppgötvun og var hún mik-
ið notuð við námugröft, jarð-
gangasprengingar og því um líkt.
Fyrsta stórslysið.
En bráðlega gerðist óhapp það,
sem reið Emanuel Nobel að fullu.
Hinn 5. * september 1864 sprakk
sprengiefnagerðin í Heleneborg
við’ Rtokkhólm í loft upp og fór-
ust þar margir verkamenn, Oscar,
vngsti sonur Nobels og dugleg-
asti efnafræðingur fyrirtækisins,
Herzberg að nafni. Gamli Nobel
fekk svo ákafa taugaveiklun af
atburðinum, að hann varð aldrei
samur maður eftir. Hann varð
máttlaus, en helt óskertum sálar-
kröftum. Taldi hann sig yfirbug-
aðan inann eftir það, en áður en
liann dó, 1872, hafði hann þó feng-
ið nokkra uppreisn af afrekum
sonar síns.
Auk þess að þett.a áfall gerði
gamla Nobel óstarfhæfan hafði
það þau áhrif, að sænska stiórnin
bannaði að endurreisa verksmiðj-
una nærri borgum og alstaðar þar,