Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1935, Blaðsíða 6

110
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
skipulega heild, að h'ann gat
staðið upp og haldið ræðu um
málið, sem engu þurfti að breyta
í, engu slept og engu ofaukið.
Þegar hann var ráðherra kom
hann oft með vandamál til þing-
nefnda, eins og gerist og geng-
ur. Við þau tækifæri lagði hann
málin fram með skýringum,
mörgum eða fáum, eftir því sem
þurfti, en æfinlega þannig, að
ekkert var eftir annað en að
taka afstöðu með eða móti.
Þessi hæfileiki var það, sem
gerði Jón Þorláksson að þeim
frábæra ræðumanni sem hann
var. Hann hefði hlotið að verða
afbragðs kennari. Hann gerði
lítið að því að krydda ræður sín-
ar líkingum eða fyndni eða öðru
slíku, þó að það kæmi að vísu
fyrir. En aðal styrkur þeirra var
gamla reglan hans Cato: Rem
tene, verba sequentur — haltu
efninu, þá koma orðin. En ann-
ars skal jeg ekki tala fleira um
ræðusnild Jóns að þessu sinni.
Hún var svo alkunn og viður-
kend.
Þessi skarpleiki Jóns Þorláks-
sonar skapaði honum foringja-
stöðuna, og hefði árq'íðanlega
gert það, hvar sem hann hefði
starfað. Og því vissari hefði
hann verið um forustuna sem sú
þjóð hefði verið þroskaðri, sem
hann starfaði hjá. Þess vegna
hygg jeg, að hann hefði Víðast
náð miklu meiri tökum heldur en
hjer á Islandi, þar sem þroskinn
virðist vera svo fjarskalega
skamt á veg kominn.
En jafnframt því, að jeg minn
ist þess, hvílíkur Jón Þorláksson
var, þegar hann kom inn í póli-
tíska starfið á þingi, þá minn-
ist jeg hins, hve mikið hann óx
við þetta starf. Ekki að skarpri
hugsun, því að hún var alveg
óbreytt. Ekki að þekkingu á
landsmálum, því að hana hafði
hann þá eignast. En hann óx að
mannviti, í þess orðs fylstu merk
ingu, og það var af því, að hjer
fann hann fyrst nægilega stórt
verkefni, verkefni, sem hann
þurfti að fylkja mönnum um.
Áður mun hann hafa barist
að mestu einn og það var nærri
skapi hans. Hann var einvígis-
maður að upplagi og skaplyndi.
Hann þurfti ekki að ræða mál
til þess að hugsa þau. Hann var
einn af þeim fáu, sem getur hugs
að án þess að tala. Honum hefir
vafalaust verið töf að því og
annað ekki, að þurfa að hafa
fleiri með sjer. Og honum mun
oftast hafa reynst það, að hans
skoðun var svo hin rjetta, þegar
til kom, og hvers vegna þá að
vera að ræða málin við aðra,
bera sig saman við þá, slá ef til
vill einhverju af eða laga sig
eftir því, sem aðeins var ef til
vill lakara. Alt þetta hlaut að
einangra hann.
En þetta var einmitt ekki holt
þroska hans. Og því hygg jeg
að honum hafi orðið það mikils-
virði að vera knúinn í samstarf,
knúinn til þess að fylkja um sig
liði, þingflokki, flokki, sem skip
aður var einmitt þeim mönnum,
sem sterkasta höffiu einstakl>-
ingshyggjuna. Hann varð að
ræða málin. Hann varð að hlusta
á rök og hann varð að viður-
kenna einnig annara skoðanir.
Við það óx hann. Honum skap-
aðist nýtt einkenni, sem hvern
foringja verður að prýða: Sam-
starfshæiY-leikinn. Úr einvígjs-
kempunni varð foringinn í fylk-
ingarbrjóstinu, jafn vígfimur,
jafn persónulega hraustur, en
auk þess foringi með hina þungu
og sterku fylkingu að baki sjer.
Það er ekki nema alveg eðli-
legt að þeir, sem Jóni Þorláks-
syni kyntust og störfuðu með
honum, tækju fyrst og fremst
eftir gáfum hans og hvassa skiln
ingi, og að þessi einkenni hans
sjeu ríkust í endurminningunni.
En það er langt frá því, að
þetta eitt komi upp í huga mjer
þegar jeg minnist Jóns Þorláks-
sonar og starfs hans. Lotning
mín fyrir minningu hans stafar
engu síður af öðrum eiginleik-
um í fari hans. Og vil jeg þá
sjerstaklega nefna hreinlyndi
hans og vandfýsni um bardaga-
aðferðir.
Hreinlyndi hans og rjettdæmi
gat stundum hrundið frá honum,
en aldrei til lengdar. Fyr eða
síðar hlaut hver sanngjarn mað-
ur að viðurkenna, að þetta staf-
aði eingöngu af óbeit hans á
öllu undirferli og óþarfa umsvif-
um. Það var aldrei neitt „loðið“
við framkomu hans. Hann sagði
sína skoðun stutt og ótvírætt.
Það gat þurft dálitla æfingu til
þess að skilja þetta, en öllum
hlaut að falla það best að lok-
um. Og þrátt fyrir hans mótuðu
skoðanir og markvissu, var hann
ágætur í samvinnu, skifti ekki
skapi eða háttum, hvað sem að
höndum bar. Og svo hafði hann
þetta meginskilyrði allrar góðr-
ar samvinnu, að fara aldrei
kringum þá, sem hann vann
með, heldur lagði hvert mál og
málsatriði fram.
Þetta kom vel fram þegar
hann þurfti að vinna með and-
stæðingum. Ef til vill mátti
segja, að það ljeti honum ekki
best. Hann sagði einhvern tíma
í gamni, að hann væri ekki „sam
steypustjórnarhæfur“. En ef
hann vann með andstæðingum,
þá vann hann með þeim eins og
samherjum í því máli, afdráttar-
laust og falslaust.
Ef til vill fjell Jóni Þorláks-
syni ekkert eins illa í stjórnmál-
um eins og þær bardagaaðferð-
ir, sem þar tíðkast oft og ein-
att. Hann hafði aldrei eitur 1
eggjum, og hann hefði átt það
skilið, að ekki hefðu heldur ver-
ið borin á hann slík vopn. Og
hann var vandfýsinn um bar-
dagaaðferðir síns flokks.
Jeg minnist einnar ræðu, sem
Jón Þorláksson flutti í lok Lands
fundar Sjálfstæðisflokksins.
Kosningar voru fyrir dyrum,
og var margt rætt um horfur
og sigurvonir flokksins. Jón tók
þátt í þeim umræðum. En að
lokum flutti hann ræðu, sem
jeg myndi birta hjer, ef
jeg hefði hana. Jeg skrifaði
hana upp sama kvöldið eftir
minni, en hefi því miður glatað
handritinu.
Hann tók þar undir allar þær
raddir, sem fram höfðu komið
um það, að nú væri um að gera
að sigra og fá tækifæri til þess,
að koma málefnum landsins í
það horf, sem flokkurinn taldi
best. En svo mintist hann á þær
bardagaaðferðir, sem sjer virt-