Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1935, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
111
Stofnandi Iðnskólans
Eftir Jón Halldórsson.
Jeg kyntist Jóni Þorlákssyni
fyrst sumarið 1904 í Kaupmanna-
höfn. Hann var þá nýkominn
heiman frá Islandi til þess að
kynna sjer nýasta fyrirkomulag
iðnskóla í Danmörku, með það
fyrir aufíum að stofna iðnskóla í
Reykjavík. Hjer var þá aðeins lít-
ill vísir að slíkum skóla, teikni-
skóli sá, sem Iðnaðarmanna-
fjelagið helt uppi, meira af vilja
en getu vegna fjárskorts, enda
vantaði þá líka foringja til þess
að leggja fyrstu grundvallarregl-
ur að iðnskóla og stjórna honum.
En árið 1903 kom fram á sjón
ist koma fram hjá sumum and-
stæðingum, bardagaaðferðir,
sem væru til þess fallnar, að
spilla dýrmætustu eigninni, sem
til væri, fólkinu sjálfu. Og hann
endaði með því að segja, að þó
að hann óskaði Sjálfstæðis-
flokknum sigurs, þá væri það
þó því aðeins, að sá sigur væri
unninn með hreinum vopnum og
fögrum bardagaaðferðum. Ann-
ars væri miklu betra að falla.
Þetta mælti hann áreiðanlega
af heitustu sannfæringu.
Jeg ætla nú að ljúka þessum
dreifðu minningum um stjórn-
málaleiðtogann Jón Þorláksson.
En jeg geri það með sárri til-
finningu þess, að jeg hafi bæði
of-fátt nefnt og ekki heldur get-
að fundið því sem jeg hefi nefnt,
þann rjetta búning.
Jeg tel það meðal þess dýr-
mæta, sem forsjónin hefir gefið
mjer um dagana, að hafa kynst
og starfað með slíkum manni
sem Jóni Þorlákssyni. I andstöðu
og fylgi er mynd hans hin sama,
skýr, með allar línur hreinar,
myndin af manni, sem gerði
ekkert til þess að verða foringi,
en var foringi, sakir frábærra
gáfna, en ekki síður sakir mann-
kosta.
Slíka menn þarf þjóð vor að
eiga æfinlega — og hlíta for-
sjá þeirra.
arsviðið sá maður, sem lagði smiðs-
höggið á að breyta teikniskólan-
um í iðnskóla, og með rjettu má
kallast stofnandi Iðnskóla Iðnað-
armannaf jelagsins í Reykjavík.
Þessi maður var Jón Þorláksson.
Haustið 1903 (hinn 7. október)
flutti hann erindi um skólamálið
í Iðnaðarmannafjelaginu. Skýrði
hann þar hugmynd sína um fyrir-
komulag skólans. Urðu nokkrar
umræður um málið og var að lok-
um samþykt eftirfarandi tillaga
frá Jóni Þorlákssyni :
„Iðnaðarmannafjelagið kýs
þrjá rnenn í nefnd til þess að
hafa á hendi stjórn hins fyrir-
hugaða tekniska skóla. í nefnd
þessari skulu enn fremur eiga
sæti skólastjóri og teiknikenn-
ari, sem landshöfðingi útnefnir,
eftir að hafa heyrt tillögur
hinna þriggja f jelagskjörnu
nefndarmanna þar um. Af þess-
um þrem skal einn ganga úr á
ári hverju, fyrstu tvö árin eft-
ir hlutkesti, en síðan eftir kjör-
aldri. Þó má endurkjósa nefnd-
armann. Fjelagið felur þessari
nefnd fyrir sitt leyti stjórn hins
fyrirhugaða tekniska skóla“.
í reglugerð, sem samin var sum-
arið 1904 um stjórn skólans, og
gildir enn í dag, var enn fremur
ákveðið, að skólastjóri skuli vera
formaður skólanefndar og hafa
framkvæmdavald í öllum málum
skólans milli nefndarfunda, en öll
mikilsvarðandi mál skal hann þó
bera undir nefndina fyrst.
Haustið 1904 byrjaði svo skól-
inn með hinu nýa fyrirkomulagi
og var Jón Þorláksson skólastjóri.
Skólinn hafði lnisnæði í Vina-
minni, tvær stofur og tvö lítil hei’-
bergi að auki. Voru þar 82 nem-
endur fyrsta veturinn.
Árið 1906 fluttist skólinn í liið
nýa hús, sem Iðnaðarmannafjelag-
ið í Reykjavík hafði þá reisa látið
við Vonarstræti, og þar er hann
enn.
Nii var stórt spor stigið í skóla-
málinu, þar sem skólmn hafði feng
ið sitt eigið hús og Jón Þorláks-
son fyrir skólastjóra, mann, sem
allir gátu borið til hið fylsta
traust. En nokkrum skugga sló þó
á hinar björtu framtíðarvonir þar
sem fjárhagsörðugleikarnir voru.
Jón Þorláksson skrifaði þá Iðn-
aðarmannafjelaginu brjef og
hvatti það til þess að sækja um
styrk til Alþingis, sem kom sam-
an þá um sumarið. Gerði fjelagið
það, og ljet brjef Jóns Þorláks-
sonar fylgja umsókninni. Varð
þingið vel við og veitti 4000 króna
styrk til skólans.
Skólastjórastarfinu gegndi Jón
Þorláksson svo til 1911 að hann
sagði því af sjer vegna annríkis
við landsverkfræðingsstörfin.
Þegar Jón Þorláksson kom td
Kaupmannahafnar 1904, eins og
að framan getur, kallaði hann
unga íslenska iðnaðarmenn þar á
sinn fund og bað þá að láta í ljós
áHt sitt um væntanlegan iðnskóla
í Reykjavík, og hvort þeir teldi
heppilegt að stofnaður yrði dag-
skóli auk kvöldskóla fyrir iðnaðar-
menn. Umræður urðu nokkrar um
málið, en niðurstaðan varð sú, að
fullnægði kvöldskóli ekki þörf-
unum, myndi dagskóli að sjálf-
sögðu koma á eftir.
Jeg átti tal við Jón Þorláksson
að fundinum loknum og spurði
hann hvort nokkur von ^æri, að
jeg gæti fengið stöðu við skólann
sem kennari í húsgagnateikning-
um, því að jeg hafði fengið meira
skólanám í þeirri grein en alment
var þá. Engu vildi hann lofa, því
að hann kvaðst ekki vita hverjar
kröfurnar yrði, en sagðist skyldi
minnast samtals okkar.
Þegar jeg kom heim til íslands
1905 hitti jeg hann að máli og
sagði hann mjer þá, að jeg gæti
orðið teiknikennari við skólann.
Jeg gegndi svo því starfi öll þau
ár sem hann var skólastjóri og
líkaði æ betur við hann eftir því
sem lengra leið.
Jón Þorláksson var ágætur
skólastjóri, fastur fyrir og ákveð-
inn í skoðunum. Hann setti sinn
svip á skólann með þeirri reglu-
gerð, sem allir undu vel, jafnt
kennarar og nemendur. Kæmi ein-