Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1937, Blaðsíða 6

214
LESRÓK MORGUNBLAÐSINS
„Endurmínningar
karlsins í kotinu“.
Athugasemdir eftir
Jón Pálsson.
Við „endurmiimÍ!]<rar“ karlsins í
kotinu, Hannesar Hanssonar,
sem birtust í Lesbók Mbl. 9. maí
síðastl., er ýmisleg’t að athuga, sem
jeg tel að eigi megi ómótmælt
standa. Hannes Hansson er kom-
inn fast að áttræðu og er honum
því, af eðlilegum ástæðum, farið
að förlast minni. Jeg er viss um,
að Hannes hefir síst af öllu ætl-
ast til þess, að margt af því, sem
þarna er lýst, vrði birt í þeim
búningi og því hinu dapra ljósi,
sem það er gert. Það er verk höf.
eða annálsritarans. Æfisögu Hann
esar hefi jeg ritað alla frá æsku-
árum hans til elliára og á jeg
hana í handriti. Við vorum leik-
bræður og góðir fjelagar í æsku
og áttum því auðveldara með að
ryfja upp fvrir okkur ýmislegt
það, er á daga okkar beggja hafði
drifið í æsku, barnabrek okkar
og bresti; minni hans var þá hald
betra en nú er orðið, og við gerð-
um okkur far um, að alt yrði sem
sannast og rjettast, en ekki um
það eitt, að gera „söguna spenn-
andi“. — Nú virðist mjer ýmsu
skjóta skökku við, þegar saman
er borið „endurminningar“ þessar
og það, er jeg reit fyrir nokkr-
um árum eftir minni okkar Hann-
esar beggja. Þar ber margt á
milli.
Þar sem skírskotað er til okk-
ar bræðra, m. a. mín og ísólfs
bróður míns, um sannindi ýmissa
atriða í endurminningum þessum,
er þess að geta, að Isólfur var að
eins tvegg.ja ára (f. 11. mars
1871), þá er þeir feðgar, Hans og
Hannes, fluttust frá Efra-Seli að
Grjótlæk, vorið 1873. Hans and-
aðist 15. febr. 1874; er ísólfur þá
tæpra þriggja ára og minnist þess
naumast að hafa sjeð Hans. Má
af þessu o. fl. sjá, hversu haldgott
minni Hannesar nú er orðið og
hver líkindi sjeu til þess, að ís-
ólfur muni mikið til æfi þeirra
feðga frá þeim tímum.
Um foreldra okkar bræðra og
heimili þeirra er þetta sagt: „Sels-
hjónin voru um þessar mundir
meðal hinna fátækustu í Stokks-
eyrarhreppi, áttu 9 börn í ómegð
o. s. frv.“. Það er langt frá því
að jeg telji það vansæmandi, þótt
svo hefði verið, enda er ekki frá
þessu sagt í neinu niðrunarskyni;
en hið sanna er, að þau voru með
rjettu talin meðal efnaðasta
bændafólks þar í sveit. Þangað
voru oft og iðulega sótt matföng
og hey, sem ávalt voru nægar
birgðir af, og „ómegðin" var ekki
„9 börn“, heldur 6 piltar á aldr-
inum 3, 6, 7, 13, 14 og 20 ára, um
það leyti, sem þeir feðgar, Hans
og Hannes, voru á Grjótlæk. Að
ekki var hægt að bæta Hannesi
við á heimilið, stafaði af hús-
rúmsleysi og því, að aðrir menn
voru ráðnir þangað um sumarið,
kaupafólk o. fl. —
Að nokkur maður þar eystra,
eldri eða yngri, hafi neyðst til
þess að leggja sjer álaþang til
munns eða að ,,lifa“ á því, er hin
mesta fjarstæða. Þar mun vera átt
við söl, sem etin voru alment mjög
og næstum daglega, enda eru þau
sannnefndur ,,herramannsmatur“,
heilsusamleg, saðsöm og holl fæða.
Um þau hefi jeg ritað langa grein
í Lesbók Morgunbl. 8. jan. 1933
og flutt um þau útvarpserindi. —
Stokkseyri hefir aldrei verið nein
hákarlaveiðistöð. Hannes hefir
því naumast lifað á hákarlsgöm-
um að neinu ráði. Hjer gæti ver-
ið um að ræða hákarls-át að ein-
hverju litlu leyti, en hákarlinn
þótti engin fantafæða. Hann er
jafnvel í hávegum hafður enn í
dag. Sumir hlutar hákarlsins
voru „verkaðir“ eins og skötu-
magar, tæmingjar og sundmagar:
Látnir í sýru og etnir með góðri
lyst. Vissi jeg ekki til, að neinum
manni yrði meint af því.
Litlahraunsheimilinu kyntist jeg
þannig — en það var í nánu ná-
grenni við Syðra- og Efra-Sel:
Húsbóndinn, Þórður kammerráð
Gudmundsen, fvrv. sýslum., var
svo mikill barnavinur, að jeg hefi
fáa þekt hans líka í því efni;
hann var góðsamur maður og göf-
uglyndur. Kona hans, frú Jó-
hanna (f. Knudsen) var að vísu
ríkgeðjuð kona, fasmikil og frem-
ur ströng, en raungóð og rausn-
arleg; hjú sín hjeldu þau hjón
hin sömu árum saman, börn þeirra
öll voru hin mannvænlegustu og
vinsæl; heimilið var stórt og um-
fangsmikið og í mörgu að snúast.
Væri það nú nokkurt tiltökumál
eða í frásögur færandi, þótt svo
geðrík og stjórnsöm kona, sem
kammerráðsfrúin var, kynni að
hafa tekið til klóanga síns við og
við, til þess að hafa aga á öllum
þeim sæg barna, er hún hafði und
ir hendif — TTún mun þykja ótrú-
leg fleirum en mjer, hin öfga-
kenda og ömurlega lýsing: Að
frúin hafi lagt svo harða og þunga
refsingu á 9 eða -10 ára gamalt
barn, sem hafði verið að skvampa
í ískaldri vökinni og fálma í gadd
frosna skörina, uns því tókst að
bjarga lífinu, en er heim kom, var
svipulamið „af öllum lífs og sál-
arkröftum“(!) fyrir þá sök eina,
að það kom ekki heim fyr en
„rjettum hálftíma" síðar en fyrir-
skipað var. Þetta er e.t.v. „spenn-
andi“, en hver trúir því? En nú
er frúin látin fyrir 54 árum og
á engan til eftirmáls um þetta,
nema tvær dætur, háaldraðar
mjög, sem sennilega finna sárt til
þess, hvernig móður þeirra látinni
er nú lýst. En — „Seint. mun bit-
sár flóin frábær dansmær verða,
þótt hún dansi á dauðu ljóni“.
Hvað mun „Sagan“ segja
um þessa merku konu, síð-