Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1937, Blaðsíða 6

262
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hún oftast drukkin blöuduð vatni
o" oft nieð berjiun úti. bæði blá-
* berjuiii o«r öðruin. Oft sjóða þeir í
injólkimii blöð af súru og Öðruni
jurtum svo at' verður <rrænleitur
jrrautur ekki lvstilegur en furðu
bra<rð<róður er maður venst hon-
; m.
Smjör búa Lappar ekki til en
{rera osta. bæði lilauposta o<r mvsu-
osta. Haustmjólkm er oft fryst í
hreinum hreinmögum o<r matreidd
allan veturinn sein einskonar ís.
Þegar hausta tekur, og kólna
fer o" livessa á fjöllum. halda
Lapparnir aftur af stað til skóg-
anna. A haustin er venjulega rjett-
að og hreinamir aðskildir. í rjett-
unnm er jrlaumnr mikill og gleði
engu minni en í Skeiðarjettum.
T september er aðalsláturtíðin.
Er þá hreintörfum og kúm slátr-
að. en hreinuxunum slátra Lappar
sjaldan fvr en á veturna.
í góðum árum borgar hreinbú-
skapurinn sig vel. Margir Lappar
mega og teljast vel efnaðir. Þeir
geta átt yfir þúsund hreindýr og
hreindýr mun nú metið á 30—40
krónur. En stopull er bviskapurinn
og auðugir Lappar geta flosnað
upp á einum vetri. Hættulegastir
eru blautasnjóar á vetrum með
eftirfylgjandi frosti. Mvndast þá
harðfenni tseove, sem hreinarnir
fá ekki krafsað í gegnum. Hor-
falla þeir þá oft þúsundum sam-
an eða æða niður í bvgðir. Þvkir
sænskum bændum þeir illir gestir
og er skaði á hevstökkum og girð-
ingum, og spretta oft af þvi mikl-
ar deilur milli þeirra og Lapp-
anna.
C7æðu sína fá Lapparnir mest-
*• megnis af hreinunum. Mjólk-
ina hefi jeg þegar nefnt, aðalfæð-
an er þó kjötið. Við slátrun er
siimt af kjötinu, eða háls og
hryggnr, soðið strax. hitt er ýmist
gevmt fryst. eða hengt upp í
gammanum til reyks og þerris.
Strax eftir slátrunina eru oc
leggjarbein soðin og brotin til
mergjar, en mergurinn þykir hið
mesta hnossgæti, einkum þó ef
brennivín er ineð. Ur blóðinu gera
jieir einskonar slátur. Oft er haust-
blóðinu helt í belgi og þeir grafn-
ir í jörð niður og gevmdir til vors
og eru þá gerðir úr því grautar
og aðrir miður lystugir rjettir. A
sumriii veiða Lapparnir mikið af
silungi til matar og skjóta rjúp-
ur á vetrum. Auk þeirrar jurta-
t'æðu er þegar er nefnd, borða
þeir mikið af hvaiinarótum sem
þeir safna á vorin.
Ráðgáta lísins
stigið. í umbúðum nýrans, sá liann
að nýrað tók til sín meira súrefni
en áður og nýrað sjálft hitnaði
við ríflegri öndun. Þegar hann
setti eiturefni í blóðvökvann, sem .
til nýrans streymdi, þá sá liann,
að litlar örður sem voru innan í
sellunum brotnuðu er sellurnar
dóu.
Lindberghs-hjartað.
Sumarið 1935 gaf Rockefeller-
stofnunin í New York út ávarp,
þar sem hún örfaði vísindamenn
heimsins til þess að taka upp hið
mikla viðfangsefni ráðgátu lífsins.
Sagt var frá því í ávarpi þessu,
að nú væri leyst úr þeirri þraut
tækninnar, sem lengi hefði verið
glímt við, að finna upp hjarta sem
pumpaði blóði, eins og hjarta hins
mannlega líkama. Hjarta þetta
hafði flugkappinn Charles Lind-
bergh ofursti fundið upp, með
tilstyrk dr. Alexis C.'arrel, er fyrst-
ur Ameríkumanna fjekk Nobels-
verðlaun í læknisfræði.
Þessi uppgötvun ruddi nýjum
rannsóknum braut á sviði lífeðlis-
fræðinnar.
Nú var hægt að halda lífinu í
einstökum líffærum, lifur, lungum.
nýrum og ýmiskonar kirtlum, og
horfa á líf og starfsemi þessara
líffæra gegnum glerhylki þau„ sem
þau eru höfð í. Það er hægt að
athuga ýmsa sjúkdóma líffær-
anna, livaða áhrif ýms næringar-
efni og meðul hafa á starf, styrk-
leika og líf þeirra, og hvernig
dauða Jieirra ber að.
V ísindamenn Rockef ellerstof n
unarinnar settu einu sinni skjald-
kirtil úr ketti í samband við Lind-
berghs-hjartað. Sellur kirtilsins
hjeldu áfram að vaxa. Æðar hans
slógu alveg eðlilega og kirtillinn
Kaffi þamba Lapparnir mjög.
Nota þeir salt í Jiað. I stað mjólk-
ur er venjulegt að dýfa reyktum
mörbita í Jiað.
Það þarf og varla að nefna, að
Lapparnir eru, sem aðrar frum-
stæðar (og raunar fleiri) þjóðir,
sólgnir í tóbak og brenuivín.
(frh)
hjelt áfram að gefa frá sjer vökra
sína vikum samaii, eftir að kött-
urinn var dauður, sem kirtillinn
var tekinn úr.
Ennþá merkilegri er frásögn. um
það, Jægar eggjastokkur úr hænu
var settur í samband við Lind-
berghs-hjartað. Eggjastokkurinn
hjelt lengi áfran að framleiða egg,
eins og hann, væri enn á sínum
stað. En eitthvað voru þau egg
vesældarleg.
Með þessari nýju tækni opnast
alveg nýjar leiðir til þess að rann-
saka ýmsa hjartasjúkdóma. Við
Washington háskólann vinnur
læknir dr. William B. Konutz að
rannsókn hjartasjúkdóma. Hann
er töframaður. Hann lífgar við
dauð hjörtu á vinnustofu sinni, og
athugar hvaða áhrif ýms efni og
alskonar meðferð hefir á hin end-
urlífguðu hjörtu sín.
Hið dularfulla líf.
En þó menn geti haldið líffær-
um og líkamshlutum lifandi á
rannsóknarstofum. og gert ýmsar
eftirlíkingar á líffærum, þá er
langt frá því að gáta lífsins sje
ráðin, því enn geta menn ekki
kveikt líf úr dauðu efni.
Pvrir 200 árum fann höfundur
hinnar margbrotnu smásjár, Anton
Le’euwenhoek í forarpolli einum
smádýr þau, sem nefnd hafa verið
,,hjóldýr“. Smáverur þessar lágu
í 5 mánuði í vinnustofu hans og
þornuðu eins og ryk. En þegar
þau komust aftur í vökva, lifnuðu
Jiau, við, eftir hið langa dá. Þetta
þótti merkilegt í þá daga, og
lijeldu sumir, að nú væri sú stund
að nálgast er menn sæju líf kvikna.
En þetta reyndist ekkert merki-
legt. Nokkru seinna þurkaði vís