Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1937, Blaðsíða 7

LlSBÓK MORGUNBLAÐSÍNS
265
indamaður einn smáorma (nema-
toda) svo þeir lögðust í dá. Yenjn-
lega lifa ormar þessir í 10 mánnði.
Þeir lágu í þnrdái í 28 ár, og voru
vel hressir eftir dúrinn er þeir
þeir fengu vökvun.
Þess er dæmi að læknar hafi
fengið • mannshjarta til að slá,
er liðnar voru 18 klukkustundir
frá því að maðurinn virtist dauð-
ur.
Líf off dauði.
Hvað eru takmörkin milli lífs og
dauða? Hvað er þetta, sem við
köllum líf? Hvað gerist þegar ein
seBa deyr? Eftir 5000 ára rann-
sóknir liafa menn ekki getað ráðið
þá gátu.
Ef maður ber shelakk á endann
á mjóum glerstaut, og rekur staut
iun síðan í dropa af kloroformi,
þá umlykur kloroformdropinn
endann á stautnum, sýgur upp í
sig shelakkið, en ýtir út úr sjer
glerinu.
Þessar aðgerðir eru alveg með
sama hætti, eins og þegar smá-
sjárdýrin .,amöburnar“ taka upp
í sig aðrar „amöbur“, og hrinda
frá sjer úrgangsefnum. En sá er
munurinn, að „amöban“ er lifandi,
en klóroformið er dautt.
Ef maður lætur kolasúrt natron
snerta sitt hvora hlið á einum öl-
dropa, þá breytist spennan í yfir-
borði dropans, svo hann klýfur sig
óðara í tvo dropa, alveg á sama
hátt, eins og þegar einselludýrin
„amöburnar“ auka kyn sitt méð
því að skifta sjer í tvent. Oldrop-
inn fer alveg eins að, eins og hann
væri lifandi. En hann er líflaus.
Hvað vantar í hann?
Eigi verður betur sjeð, en að
hann vanti það sem kallað er
„protoplasma“, kvoðukent, gagn-
sætt efni. Lífefni þetta er í öllum
sellum lifandi jurta og dýra. Efna
fræðingarnir vita alveg nákvæm-
lega hvernig efni þetta er samsett.
Samsetningin er þessi: Súrefni
72%, kolefni 13,5%, vatnsefni
!>,1%, köfnunarefni 2,5%. En aúk
þess er sín ögnin af hvoru af
járni, kísil, mangan, magnesiu,
kalki, klór, fosfor, brennisteini,
flúor, natríum og joði. Þetta er
alt og sumt. En hvað fær maður
með því að blanda öllum þersunj
efnum saman, í sömu hlutföllum
og þessi eru? Einskisverða klessu.
Eitthvað vantar. En hvað er það ?
Það veit enginn enn.
Aristoteles, vitrasti maður
Grikkja á sinni tíð, hjelt, að lífið
sprytti upp úr moldinni. Og ekki
als fyrir löngu hjeldu lærðir menn,
að lífið kviknaði í for og fúnum
viði. •
Nú vita menn að þetta er
rangt.
Dr. George Washington Crite,
frægur læknir í Cleveland, hefir
komið með þá kenningu, að lífs-
neisti sellanna væri frá rafmagni,
að líkami vor hefði miljarða af
rafmagnsaflvjelum.
Menn ráða því hvort þeir
leggja trúnað á slíkt. En eitt kem
ur öllum saman um. Og það er
það, að protoplasma, hið dular-
fulla lífefni sellanna, sje allt upp-
rnnnið frá protoplasma.
Lífefnið „protoplasma“.
Dr. William G. Camp við Colum
biaháskólann í New Yourk hefir
gert nýja tilraun með að fóðra
hreint „protoplasma“ á haframjöli
og vatni, og fá það til að vaxa.
Hann lætur þerripappír á vatn og
setur á hann ofurlítið af slím-
sveppum Lífvernr þessar eru á
takmörkum jurta og dýraríkis og
eru þvínær hreint „protoplasma“.
Sveppirnir breiðast út á pappírn-
um. Síðan stráir dr. Camp yfir
þá haframjöli. Sevppirnir næra sig
á mjölinu og vaxa og mynda brátt
þjrkt lag á pappírnum, sem hægt
er að losa á burt.
Allar lífverur eru bygðar upp
af sellum. En þær eru protoplasma
með himnu utanum, sem er 1/10
úr millimetra á þvkt. Allar rann-
sóknir á eðli lífsins leiða til rann-
sókna á sellunum.
Á síðustu árum hafa vísinda-
menn sem við þessi fræði fást kom-
ist að raun um margt viðvíkjandi
sellunUm, er menn vissu ekki áðrir.
Þeir hafa sjeð, að sellunum fjölg-
ar á sama hátt og smádýrunum
„amöbunum“, þær skifta sjer,
Menn hafa fundið ýmislegt í sell-
unum, svo sem hina svonefndu
,,krómosóma“ sem þar eru í röðum
eða í smá klumpum. Og menn hafa
fundið að krómosómarnir bera í
sjer ennþá smærri hluti, sem ekki
eru stærri en ,,molekul“. En í
þeim felast erfðirnar. Ef einn
þumlungur væri lengdur svo, að
hann næði yfir þver Bandaríkin,
3000 mílur frá Kyrrahafi til Atl-
antshafs og stækkaði maður þessi
örsmævi sellanna sem kalla mætti
erfðakorn, í sama hlutfalli, þá
vrði korn þetta 100 fet í þvermál.
Og þó felast eiginleikar þeir í
þessum örsmáu selluhlutum, sem
ákveða við erfðirnar hvort blóm
plantnanna verða blá eða rauð, eða
hvort menn verða dökkhærðir eða
ljóshærðir.
Foreldralaus dýr.
Maður að nafni dr. Gregory
Pincus við Harward háskólann í
Cambridge (Massachusetts) hefir
fengist við það að koma sjer upp
kanínum, sem engan föður ættu.
Hann hefir tekið egg úr kanínu,
frjóvgvað það með efnablöndu og
sett það síðan í aðra kanínu. Einu
sinni tókst honum að hleypa vaxt
arþroska í kanínuegg með því ein-
falda ráði, að hita það upp í 45°
á celsíus.
En kona ein, sem fæst við líf-
eðlislegar rannsóknir, og vinnur í
Woodshole (Massachusetts) í
Bandaríkjunum fer feti lengra.
Því hún hefir reynt að ala upp
„sæpylsur, sem voru bæði föður
og móðurlausar, með því að slíta
sundur eggsellu, og frjóvgva síð
an. Þetta hefir að nokkru leyti
tekist.
Eðlisfræðingarnir rannsaka eðli
atomanna. En lífeðlisfræðingarnir
brjóta heilann um eðli sellanna, og
lífsferil þeirra. Uppgötvanir þær
sem gerðar hafa verið á síðustu
árum gefa vonir um að vísinda-
mennirnir nái þar brátt sínu lang-
þráða takmarki, að leysa hina
miklu ráðgátu lífsins.
(Úr „Auslese").
Aga Klian er mikill pótentáti í
Austurlöndum. Hann fær skatt frá
þegnum sínum árlega, sem veginn
er á sama hátt og tíðkaðist hjá
Sveini tjúguskegg. Hann fær sein
sje árlega útvegna þyngd sína í
gulli. Það reyndist í ár að sam-
svara i/2 miljón króna. Hann hafði
þó lagt af nm 5 kg. síðan í fyrra.