Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1937, Blaðsíða 4

Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1937, Blaðsíða 4
292 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS Siðari grein Lúðvíks Kris(fánssonnr iiin i Búðir á §næiellsnesi Lenpst af hefir verið verslað á Búðum, eða alt frá því snemma á miðöldmn o{í fram á síðustu ár. Briinarar versluðu mamia fyrst á Búðum og liöfðu þeir bækistöð sína þar um langan aldur. Nokkru eftir miðja 16. öldina, byrjuðu Danir að versia þar og var þar um tíma danskur kaupmaður, er hjet Börge Trolle. Eftir að einokunarversluuin komst á, fjell það í hlut Helsingja- eyrarmanna að sigla til Búða. Alt einoknnartímabilið, frá 1602 og þar til 1787, að losað var um verslunarböndin, voru mýmargir karfpmenn á Búðum og erlendir menn í þeirra þjónustu og kann jeg lítil skil á flestum þeirra. Um 1730 versluðu bræðurnir Bjering á Búðum og ýmsa fleiri mætti telja, er þar komu á eftir, en það yrði aðeins þur upptalning. Jeg get þó ekki hleypt fram hjá mjer tveimur mönnum, án þess að minnast á þá, en það eru þeir Hans Hjaltalín og Ólafur Thorla- eius, sem báðir voru verslunar- stjórar á Búðum á árunum frá 1780—1790. Báðir þessir menn tirðu með fyrstu íslendingunum til þess að reléa verslun á eigin spýtur, eftir að losað var um verslunarböndin. Voru þeir taldir kaupmenn ágætir, brautrvðjendur um framleiðsluhætti og að ýmsu leyti hinir merkilegustu menn. Það var mjög sjaldgæft að ein- okunarkaupmennirnir hefðu ís- lenska menn í þjónustu sinni, en það bar þó við. einkum þegar leið á 18. öldina. Þess má geta hjer til gamans, að Guðmundur Berþórs- son skáld er talinn hafa verið búðarritari í Búðaverslun í tvö sumur. Guðmundur var, sem kunnugt er, dvergvaxinn, hálfvis- inn og máttlaus. Hafði hann í æsku notið nokkurrar mentunar og skáld var hann talið dágott á þeirrar tíðar vísu. Kaupmaður sá, er Guðmundur var hjá, var dansk- ur. Hagaði svo til í biíðinni, að þar voru margar hillur og var pallur bygður út úr þeim miðjuni og sat Guðmundur þar með versl- unarbækurnar og skrifaði, en liann átti jafnframt að liafa gát á öllu því, sem frani fór í búðinni. Vel fór á með þeim Guðmundi og kaupmannskonuiini, sem var dönsk, enda var liann einn af þeiin fáu, er gat mælt við liana á dönsku. Skemti Guðmundur henni oft með sögum og ýmiskonar frá- sögnum og launaði hún meðal ann- ars með því, að láta hann sitja við sömu krásir og kaupmanninn sjálfan. Sagt er að kaupmanns- konunni þætti undarlegir búning- ar íslensku kvennanna, einkum skautbúningurinn, og að hún fengi Guðmund til þess að yrkja um hann, og sjeu hin fyrstu Skauta- ljóð þannig til komin. Guðmundur dó í Klettakoti á Búðum, 48 ára að aldri, 24. mars 1705 og er hann einn þeirra fyrstu, sem jarðaður er í Búðakirkjugarði. (J. S. 291 4to). Um eitt skeið voru Búðir aðal- kaup?taðurinn á öflu Snæfellsnesi. Búðakaupsvið tók yfir margar sveitir, alt sunnan frá Hvítá og vestur að Búðahrauni. í öndverðu var þar bæði fiskhöfn og slátur- höfn, en sláturtaka hætti þar 1733. Á fyrri hluta 18. aldar var mjög blómleg verslun á Búðum og er þess getið ,að árið 1724 kæmu þrjú skip í Bíiðaós og fengju öll full- fermi af vörum. Stundum bar það líka við, að ekkert skip kæmi að Búðurn, eius og t. d. árið 1760. (Lbs. 379 4to). Um nokkurt skeið lagðist verslunin algerlega niður, og telur Jón Aðils ,að um tvo tugi ára muni ekkert skip hafa kornið til Búða, alt frá 1640 og fram um 1660. Eins og fvrr hefir verið skýrt frá, voru verslunarhúsin upphaf- lega við Fram-Búðir og skipalegan þar fram af. Höfnin við Fram- Búðir þótti nokkuð viðsjál og árið 1666 er þess getið (Fitjannáll), að skip brotnaði þar í spón. Eftir ]iarn atburð var skipalegan færð inn í ósinn og er talið, að þangað megi sigla skipum, sem eru alt að 75 smál. að stærð. Skipalegan í ósnum var talin heldur góð og gátu skipin legið þar óhult, þeg- ar inn var komið. En sá var þó ljóður á, að sæta þurfti stór- straumsflóði inn og út úr ósnum. Var þessi hængur mjög bagaleg- ur, og talið er að skip hafi orðið að liggja vetrarlangt í ósnium, vegna þess að þau sátu sig úr færi að komasf. út í tæka tíð. f sama mund og skipalegan var færð, voru og verslunarhúsin flutt austur fyrir ósinn og bygð upp fyrir neðan Ósakot. Má telja það nokkur undur, að verslunin skyldi ekki fyrr hafa verið flutt, því að talsverður krókur er niður að Fram-Búðum, einkum ef ekki er hægt að fara ósinn um fjörur. Fyrir austan ósinn stóð verslunin um 130 ára skeið og hefði senni- lega ekki verið flutt á næstunni, ef óvæntir atburðir hefðu ekki ráðið þar um. Skömmu eftir nýárið 1799, nótt- ina milli 8. og 9. janúar, gerði eitt hið ofsafeugnasta veður, er menn hafa sögur af. Hjelst í hend- ur við rokið stórrigning, þrumur og eldingar, hafrót og sjávar- gangur. Á svæðinu frá Stokkseyri og vestur á Barðaströnd urðu ó- hemju skemdir á byggingum og skipum. Eftir því sem jeg veit frekast, týndust og mölbrotnuðu 136 skip á þessu svæði, en auk þe's brotnuðu 22 skip. er síðar varð gert við. Meðfram ströndum varð ákaflega mikið jarðrask og tók af fjölda býla og byggingar, enda gekk sjórinln langt á land, en þó lengst í Staðarsveit, alt að 1500 faðma upp fyrir stórstraumsflæð- armál. Verslunarhúsin á Bátsönd- um, en þeir eru fyrir sunnan Staf- nes, tók alveg af og hefir þetta ofsaveður, oftast síðan verið nefnt

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.