Lesbók Morgunblaðsins - 26.09.1937, Blaðsíða 2

298
LESBÓK MORGUNfiLAÐSlNS
hvernig mannkynið gæti lifað
liamiugjnsömustu og þroskuðustu
lífi. Meðal amiars skrifaði hann
bók um frelsi manna, er var þýdd
á íslensku. I þeirri bók farast
honurn orð eitthvað á þessa leið:
Ilvert það þjóðfjelag, sem
tekst að móta alla einstaklinga
sína í sama mótið —* gera alla
menn eins — tekur um leið fj'r-
ir allar framfarir — allan þroska.
Og þegar framfaraþróuninni slepp
ir er niðurhrunstímabilið á næsta
leiti.
Stuart Mill, ]>essi djnpvitri
mannvinur, vildi ekki hlífa fólk-
inu við að hugsa, eins og mjer
skilst að sje höfuðmarkmið þess-
ara drengja. sem boða okkur bvlt-
ingu og bræðravíg í nafni frels-
isins. Þeir álíta það affarasæl-
ast að fólkið hlýði eins og vjel-
ar — hlýði í auðsveipni sljóleik-
ans ofanaðkomandi skipunum.
En þetta er, eins og öllum ætti
að vera ljóst, bein svik við sjálf
stefnumiðin, svik við grundvöll-
inn að frelsi manna — blekking,
sem miðar að því að myrkra
hugarfarið og fyrirbyggja and-
legan þroska.
*
etta var upphafið að
langri og spakri ræðu, sem
þessi blindi, elligrái maður hjelt
til stuðnings sínum frelsisskoðun-
um — og enn er sú ræða í fersku
minni þeim, er þenna fund sátu.
Ræðumaður .þessi var Sören
Jónsson, sem kendur er við
Glaumbæjarsel við Þingey — því
þar bjó hann flest sín þokurár.
Sören frá Glaumbæjarseli er
fæddur 27. des. 1857, og verður
hann því áttræður á þriðja í jól-
um næstkomandi.
Saga hans er í skemstum drátt-
um á þessa leið:
*
barnsaldri kom fram hjá
honum frábær næmi og ó-
venjulegar námsgáfur. Hneigðist
hann mjög að bóklestri, og svo
var hann minnugur, að hann
glevmdi nálega engu, sem hann
las. Jafnframt var hann vandur
að virðingu sinni í vali bóka og
vildi einvörðungu lesa bækur
klassiskra hÖfunda — bækur um
heimspeki, sagnfræði, þjóðskipu-
lagsfræði og fagurfræðilegan
skáldskap, og var þetta merkileg
hótfyndni unglings á þeim tíma,
sem átti úr jafn litlum bókakosti
að velja og hann.
Hann hafði og mikinn hug á að
ganga skólaveginn, en til þess
voru engin efni fyrir hendi og
enda lítill skilningur á því, því
Sören var annað elsta barn for-
eldra sinna af tíu, og því ein aðal
fyrirvinna þeirra.
Og „strákinn“ langaði ekkert í
skóla með það fvrir augum að
verða læknir, lögfræðingur eða
prestur — og um annað var tæp-
lega að velja fyrir íslenska náms-
menn af alþýðuættum í þá daga
Hann vildi læra stjórnskipulags-
fræði og bókmentasögu — og
hver gaf slíkum og þvílíkum
draumórum gaum fyrir 65 árurn?
Hver gat stvrkt slíkan hugsjóna-
mann til uáms Qg horft upp á
hann eyða tíma og fje í gjörsam-
lega fánýtan lærdóm?
Enginn — og það gerði það
heldur enginn.
Þannig hjöðnuðu draumar og
áform þessa frábæra unglings fyr-
ir andstreymi lífsins. Seinna skaut
Jieim upp í huga lians í ímynd
sársauka og eftirvæntingar. Lífið
hafði skvldað hann til að vinna
sjer brauð úr sveita síns andlit-
is — og hann vann sig þreytt-
an og las sig þreyttan. Og iiann
mundi alt, sem hann vann, alt,
sem hann lifði og las — og hann
man það enn. Og hann gerði sjer
grein fyrir öllu, sem fyrir hann
bar, revndi að skýra, skilja, meta
og vega það, sem hann heyrði,
sá, reyndi eða las.
Svo kvæntist hann og bvrjaði
búskap — en búmaður var hann
enginn, enda var hann heilsuveill
og lítt fær til erfiðisvinnu.
Ilann lifði hamingjusömu hjóna
bandi, en aldrei varð þeim hjón-
um barns auðið, og eiginlega
liggur ekki annað eftir þenna ó-
venjulega gáfaða mann en nokkr-
ar spaðasljettur og vallargarður í
Glaumbæjarseli — en það kot fór
í eyði skömmu eftir að Sören flutti
þaðan blindur og ellihrumur fyrir
nokkrum árum. Þá hreiðruðu þau
gömlu Glaumbæjarselshjónin um
sig í baðstofunni á Brún — en sá
bær stendur við þjóðveginn þeg-
ar ekið er npp á Mývatnsheiði
að vestan.
*
g það var í heiðarbýlinu við
þjóðveginn, sem jeg kom
að máli við þenna hugsandi öld-
ung fyrir nokkrum dögum — þar
sem hann lá ofan á uppbúna rúm-
inu sínu, strauk í þaula rúm-
stokkinn með hægri hendi og
starði slokknuðum augunum út í
septembersólina.
Jeg spurði hann strax hvar
konan hans væri og tjáði hann
mjer, að hún hefði dáið í fyrra —
og uin leið brá fyrir klökkva í
hljómsterkri rödd hans, eins og
jeg hefði fálmað ógætilega í við-
kvæman streng í veiku hjarta.
Og svo var það gamli maður-
inn, sem spurði, talaði og ræddi
um trúfræði, skáldskap og stjórn-
mál — íslensk stjórnmál.
Hann sagði:
,,Það er vandi að vera sannur
og óbrotinn maður, en ]>að er
]>riðjungi meiri vandi að vera
sannur stjórnmálamaður.
Sannur maður lætur sjer auð-
vitað ekkert mannlegt óviðkom-
andi, en aðallega ber honum að
taka tillit til sjálfs sín og með-
bræðra sinna — en auk þess verð-
Ur stjórnmálamaðurinn að vera
heill og sannur þeim málstað, sem
hann hefir gerst málsvari fyrir.
Og það er mikil vandhæfni á því
að vera stjórnmálamaður og
standa flekklaus frammi fyrir
sjálfum sjer, málstað sínum, fylg-
ismönnum sínum og andstæðing-
um — og þó er það ekki nema
rjett og sjálfsögð siðferðiskrafa
á hendur hverjum leiðtoga. Eigi
hann ekki að missa marks verð-
ur hanji að geta sagt það, sem
hann þarf að segja, hver sem í
hlut á, án þess að flekka sjálfan
sig á því. Og það, sem jeg álít að
okkar litla og lýðfrjálsa þjóð-
fjelagi standi mest hætta af í
stjórnmálalegu tilliti, er óhrein-
lyndið í reifun mála og rekstri
mála — en það leiðir til flokka-
haturs og annara pólitískra sið-
spillinga.
Dæmin eru deginum ljósari:
I þessum eða hinum flokkn-
um «r skýrt frá ainhverj-