Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1937, Blaðsíða 2

LteSBÖK MORGUNBLAÐSINB
ÍU
ala.Jtw
arinn gat beitt, þegar hann vildi
brevta um hraða eðu stvrk eða
litblæ, svo sem röð frumlags og
umsagnar (hann gekk þá inn —
gekk hann þá inn o. þ. h.), setn-
ing orðs á ákveðinn stað til
áherslu o. s. frv.' Snorri lætur
Hrólf kraka segja við Aðils:
„Svínbeygt hefi ek nú þann, er
ríkastr er með Svíum“; og ein-
hvern veginn veitir það, að orðið
svínbeygt er sett fremst, fyrir-
litningu Hrólfs margfalt afl: setn-
ingin er eins og svipuhögg. Þegar
stendur: „Engi var hann jafnað-
armaðr“, með þunga á fyrsta og
síðasta orði, þá er setningin vit-
aniega rniklu áherslumeiri en ef
sagt væri: „Hann var engi jafn-
aðarinaðr“. Yfirleitt ber mikið á
því, að orðstef bvrji á þungri
áherslu, þetta veitir stílnum ein-
kennilegan svip. Samtöl með þess-
um hætti minna mig á orðskvið-
inn: „Ondverðir skulu ernir kló-
ast“. En þegar Snorri skrifar um
deilurnar á Uppsalaþingi: „Þá
stóð upp Þorgnýr“ —. með frum-
lagið aftast í setningunni, þá
speglast í þessu orðalagi hin
langa bið: menn höfðu allan tím-
ann verið að bíða eftir þessu, að
Þorgnýr tæki til máls.
Þessu líkar setningar eru ekki
aðeins torveldar þýðandanum,
heldur einnig hættulegar, þær
freista hans að dæla orðalag
frumritsins, og þýðingin getur
orðið óþolandi tilgerðarleg.
Það mætti nefna mörg önnitr
atriði í stíl sagnanna, sem reyn-
ast þýðendum erfið viðfangs, t.
d. lögfræðilegir formálar, orð og
orðtæki úr hinu forna hermanna-
máli, svo sem víg, vega, bani, sem
einhvern veginn eru lýst upp af
karlmenskuhugsjónum þeirra
tíma. Alt þetta fer vel og liðlega
í frumritunum, þó að það A’erði
vanalega stirt og ókunnuglegt í
þýðingum, oft með bókmálsblæ.
Eða tiikum einhverja ættartölu:
í lestri eru þær eins og rennandí
vatn. Þegar ættir eru raktar í
Njálu er í því bæði viðhöfn og
fimi: „Hallr hét maðr, er kall-
aðr var Síðu-Hallr. Hann var Þor-
steinsson, Böðvarssonar. Móðir
Halls hét Þórdís ok var Özurar-
áéttir, Hróðlaugssonar, Rögn-
valdssonar jarls á Mæri, Eysteins-
sonar glumru. Hallr átti Jóreiði
Þiðrandadóttur hins spaka, Ketils
sonar þryms, Þórissonar þiðranda
ór V'eradal“*)
Þetta leika þýðendurnir ekki
eftir, sem ekki er vou, ættartölur
eru ógn óásjálegar hjá þeim.
Efni, sem síst af öllu getur tal-
ist listrænt, jafnvel það sætir
slíkri meðferð, að það verður lip-
urt í framsögu. Sögustíllinn á
rætur að rekja til munnlegrar
frásagnar, og eftir að fornsögurn-
ar voru orðnar bókmentir, voru
þær þó ætlaðar til upplesturs,
framsagnar, á líkan hátt og rit
í óbundnu máli á grísku eða lat-
ínu. Þetta er vert að hafa í huga,
það skýrir margt í sögunum pg
stíllist þeirra.
Megineinkenni sögustílsins er
það, að hann er eðlilegur, einfald-
ur. En við það blandast karl-
mannleg hófseini, hvort sem und-
ir hiuu sljetta yfirborði býr ró-
leg ánægja af því að segja frá
eða ólganda ástríða. I sögustíln-
um býr óbeit á öllu óhóflegu,
íburðarmiklu, líka á tilfinninga-
semi, viðkvæmnishneigð. Þe.tta er
sofrosyne fornsagnanna. Þær
sýna óbeit á samblöndun bundius
máls og óbundins. Forníslenskur
kveðskapur var oftast fullur af
orðskrauti og flúri dýrra hátta,
en óbundna málið átti að vera
óbundið mál. Nú á tímum er vant
að blanda óbundna málið með
lýrik og skáldlegum orðatiltækj-
um, það hefði höfundum fornsagn-
anna að líkindum þótt tilgerðar-
legt og óeðlilegt. Þeir hneigjast
ennfremtir að því, setn er sam-
mannlegt, á alstaðar við, forðast
*) I bók minni um Njálu hefi
jeg bent á, að mætur á viðhöfn eigi
engu minni þátt í ættartölum
Njálu en yndi af fróðleik; höf-
undurinn hefði haft gaman af
hinum löngu nöfnum sumra
spanskra aðalsmanna á fyrri öld-
um. Jeg hefi heyrt, að þegar Lud-
vig Holstein þýddi Njálu á
dönsku hjer um árið og einhver
af samverkamönnum hans varð
til að hnjáta í ættartölurnar, hafi
hann varið þær: Þær eru svo við-
hafnarmiklar!
það sem er hlálegt, khirt, skríls-
legt — eða það sem er kunnugum
best að bjóða. Þegar Grundtvig
blandar þýðingu sína af Heims-
kringlu ineð almúgalegri kýmni,
liefði Snorra þótt maðurinn furðu
ósiðaður. í forusögunum birtist
óendanleg ást á skýrleik og heið-
ríkju, þær hafa mikið af eðli dags-
ljóssins. Þær minna á íslensku
fjöllin með sínum skörpu drátt-
um, með skóglausum hlíðum,
nöktum hömrum og gljúfrum, á
loftið, hið óendanlega lieiða loft
á björtum íslenskum sumardegi.
Þetta er mynd —- og kaunske líka
fyrirmynd — eins eðlisþáttarins í
íslenskum sögum.
En ef fjöllin eru athuguð bet-
ur, tökum við ef til vill eftir öðru,
sem vel má hafa í huga, þegar
um þetta efni er rætt. Horfið á
fjöllin, horfið aftur á þau eftir
klukkustund, og þau eru orðin
öll önnur. Litblærinn er breyttur.
Yið höfum aldrei sjeð þau svona
áður, og munum aldrei sjá þau
svona aftur! Það kann að þykja
fjarstæða: í máli fornsagnanna er
líka eitthvað breytilegt, orðin
hafa allskonar litblæ eftir því,
hvernig á stendur. Þessi orð, sem
virtust fyrst svo þunglamaleg og
nakin og dauð, rejuiast vera gædd
kvnlegu lífi. Þegar við sökkum
okkur ofan í þessa einföldu og
stillilegu frásögn, förum við brátt
að eygja gletnina í augum sögu-
mannsins eða alvöru hans og sorg,
finnum, hve sárt hann tekur það,
sem hann er að segja frá, veit-
um því athygli, með hve mikilli
nærfærni hann hagar orðum sín-
um. Og smám saman skilst, að
sögurnar eru hver annari ólíkar,
með margvíslegum skapsmunum
og frásagnarlist.
Hingað til höfum við fyrst og
fremst beitt athyglinni að stílnum,
þar sem andi fornsagnanna birt-
ist þar í svo ríkum mæli. Hugs-
Um okknr að við höldum lestrin-
um áfram. Við höfum nú þegar
lagt svo mikinn hug á list sagn-
anna, að við förum úr þessu ekki
að hafa textann fyrir lopa til að
spinna úr samanburðarmálfræði
eða hljóðfræði, til þess eru þessi
rit of góð, enda eru til aðrir text-
ar miklu betur fallnir til þe«»,